Μπορεί ο Έντουαρντ Τζένερ (Edward Jenner) να πέρασε στην ιστορία ως ο πατέρας του εμβολιασμού καθώς το πρώτο εμβόλιο στην ιστορία της ιατρικής αναφέρεται το εμβόλιο κατά της ευλογιάς, ωστόσο δύο σπουδαίοι Έλληνες γιατροί αποδεικνύεται πως είχαν προηγηθεί μετά από πρωτοποριακές μελέτες και πρακτικές.
Το 1796 ο Βρετανός παθολόγος Έντουαρντ Τζένερ παρατήρησε πως οι γυναίκες που άρμεγαν τις αγελάδες παρουσίαζαν φυσαλίδες στα χέρια τους (cowpox) και δεν νοσούσαν από την ευλογιά. Ο Τζένερ το 1978 χρησιμοποίησε το πύον από τις φυσαλίδες αυτές και εμβολίασε ένα οκτάχρονο αγόρι, τον Τζέιμς Φίλιπς. O Τζέιμς ήρθε σε επαφή με άτομα που έπασχαν από ευλογιά αλλά δεν νόσησε οπότε το πρώτο εμβόλιο πέρασε στην ιστορία. Παρόλα αυτά όμως σύμφωνα με τον Γιάννη Σαρρή (π.φ. Ιατρικής Α.Π.Θ. με άρθρο του στη philalithia) η επιστημονική μέθοδος των εμβολιασμών επινοήθηκε από δύο Έλληνες ιατρούς.
Ο Τιμόνης και ο Πυλαρινός
Πρόκειται για τον Εμμανουήλ Τιμόνη (1669-1720) από τη Χίο που σπούδασε στη Πάδοβα και στην Οφόρδη έγινε ιατρός της Υψηλής Πύλης και μέλος της Βασιλικής Ιατρικής Εταιρείας του Λονδίνου. Ο δεύτερος ήταν ο Ιάκωβος Πυλαρινός (1659-1718) από την Κεφαλλονιά, ο οποίος σπούδασε επίσης στην Πάδοβα και διετέλεσε προσωπικός ιατρός αρκετών επιφανών προσωπικοτήτων όπως του Μεγάλου Πέτρου.
Θνητότητα από ευλογιά 30%
Έως και τον 18ο -19ο αιώνα η παιδική νόσος της ευλογιάς, με θνητότητα στο 10-30%, συγκαταλεγόταν στις συχνότερες αιτίες θανάτου. Όμως οι δύο ιατροί πρότειναν μία επαναστατική για τα δεδομένα της δυτικής επιστήμης προσέγγιση.
Πρωτοπόρος ο Τιμόνης
Ο Τιμόνης από κοινού με τον J.Woodward, με βάση την πρότερη εμπειρία του από την αντιμετώπιση της επιδημίας στην Κωνσταντινούπολη το 1714, δημοσίευσε στον 29ο τόμο του περιοδικού Philosophical Transactions την εργασία του υπό τον τίτλο «An account or history of the procuring the small-pox by incision or innoculation as it has for some time been practised at Contsantinople».
Ο Πυλαρινός στη Βενετία και τη Θεσσαλία
Ο δε Πυλαρινός το 1715 στην Βενετία δημοσίευσε την μελέτη του «Nova et tuta Variolas Excitandi per Translantationem Methodus Nuper inventa & in usum tracta», η οποία επανεκδόθηκε το 1718 στην Νυρεμβέργη και το 1721 στην Ολλανδία.Ο Πυλαρινός στην εργασία του αναφέρει μία γυναίκα στην Θεσσαλία που έτριψε τα γδαρμένα χέρια του παιδιού της στην πληγή ενός μολυσμένου προβάτου. Κατανόησαν ότι η χορήγηση μικρής ποσότητος λοιμογόνου παράγοντα στον ανθρώπινο οργανισμό προκαλεί αρκούντως ήπια (και άρα ασφαλή) εκδήλωση της νόσου αλλά και ισόβια ανθεκτικότητα σε επόμενες μολύνσεις. Μοιραία καθιέρωσαν τον «ευλογιασμό» (variolatio).
«Πυλαρινός πρώτος ανοσολόγος»
«Η πρωτογενής σύλληψη αυτής της ιδέας σε αφηρημένη μορφή (ελλείψει νεώτερων επιστημονικών γνώσεων και μέσων) ήταν εντυπωσιακή και η επιτυχία της φαίνεται από την διεθνή απήχηση των έργων Τιμόνη και Πυλαρινού. Καθόλου τυχαία ο σύγχρονος J.N.Norman χαρακτήρισε τον Πυλαρινό ως τον πρώτο Ανοσολόγο», αναφέρει ο Γιάννης Σαρρής. Ο Ιάκωβος Πυλαρινός πέθανε στην Πάδοβα στις 17 Ιουνίου του 1718.
Το έγραψε και ο Βολταίρος
Ο «ευλογιασμός» απαντάται σε ιατρικό λήμμα της Γαλλικής Εγκυκλοπαίδειας (1751), ενώ έως και ο Βολταίρος διερωτήθηκε σε επιστολή του το 1728 γιατί δεν εφαρμόζεται στην χώρα του η πρακτική των Ελλήνων. Τελικώς η πρακτική αναγνωρίσθηκε εφαρμοζόμενη σε μαζική κλίμακα στο 2ο μισό του 19ου αιώνος, αφού την ανακαίνισε o Έντουαρντ Τζένερ με ελάχιστες τροποποιήσεις που κατέστησαν το εμβόλιο ασφαλέστερο (δαμαλισμός).
«Σήμερα πατέρας των εμβολίων θεωρείται ο Τζένερ ενώ την προσφορά των δύο Ελλήνων γιατρών την γνωρίζουν ελάχιστοι, ενώ το χειρότερο είναι πως σε αγγλοσαξωνικές πηγές ο Τιμόνης και ο Πυλαρινός αναφέρονται ως ιταλικής καταγωγής», καταλήγει ο Γιάννης Σαρρής. Ο Γεώργιος Δεστούνης στα «Κεφαλληνιακά» Αθήνα 1968, σ. σ. 114-121, γράφοντας για τη διάλεξη που έδωσε το 1928 για τον Ιάκωβο Πυλαρινό, λέει: «.. Εις πάντας είναι γνωστό ότι η ιστορία της Ιατρικής του ΙΗ΄ αιώνος πλουτίζεται με την ωραία ανακάλυψιν του εμβολιασμού».
