Το ενδιαφέρον για την άσκηση σε νεαρά άτομα συνεχώς αυξάνεται. Οι προπονητές πρέπει να γνωρίζουν λεπτομερώς τις βασικές αρχές της φυσιολογικής ανάπτυξης ενός ατόμου. Η κατανόηση αυτών των αρχών αλλά και η εκτίμηση του πως αυτές επηρεάζουν τις προπονητικές προσαρμογές και επιδρούν στα αποτελέσματα των αντίστοιχων επιστημονικών ερευνών, είναι ουσιαστική για τη δημιουργία ενός ασφαλούς μεν και αποτελεσματικού δε προγράμματος άσκησης.
Εφηβεία
Με τον όρο εφηβεία, εννοείται μια διακριτή αναπτυξιακή φάση εξαιτίας των ραγδαίων βιοσωματικών αλλαγών και των νέων εξελίξεων:
- ως προς τις νοητικές ικανότητες
- ως προς την σεξουαλικότητα.
Η εφηβεία εκφράζει τις αλλαγές σε φυσιολογικό & ορμονικό επίπεδο που εμφανίζονται στα κορίτσια σε ηλικία 10-11 ετών περίπου και στα αγόρια 11-12 ετών περίπου. Στα κορίτσια η εφηβεία ολοκληρώνεται σε ηλικία 15-17 ετών περίπου, ενώ στα αγόρια 16-17 ετών περίπου. Αφορά δηλαδή εκείνη τη χρονική περίοδο κατά την οποία αναπτύσσονται τα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά φύλου και το παιδί περνά στην ενήλικη ζωή. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας λοιπόν, συμβαίνουν αξιοσημείωτες αλλαγές τόσο στη σωματική σύνθεση όσο και στη σωματική απόδοση!
Άσκηση και εφηβική ηλικία
Οι ατομικές διαφορές στις φυσικές ικανότητες και στις προηγούμενες προπονητικές εμπειρίες, είναι σημαντικές για τα παιδιά που ξεκινούν ένα πρόγραμμα άσκησης. Ένα 14χρονο κορίτσι με πρόωρη ωρίμανση μπορεί να νιώθει έτοιμο να συμμετέχει σε ένα άθλημα που απαιτεί σωματική δύναμη ενώ ένα αγόρι της ίδιας ηλικίας με αργή ωρίμανση, ενδεχομένως όχι. Συνεπώς, η εξατομίκευση παίζει και εδώ έναν καθοριστικό ρόλο.
Ανάπτυξη οστών & μυών
Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, η μυϊκή μάζα αυξάνεται σταδιακά. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, η παραγωγή τεστοστερόνης στα αγόρια αυξάνεται κατά 10 φορές (!), γεγονός που οδηγεί σε μεγάλη ανάπτυξη του μυϊκού ιστού. Στα κορίτσια, η αυξημένη παραγωγή οιστρογόνων, προκαλεί την αύξηση της εναπόθεσης λίπους, την ανάπτυξη του στήθους, και τη διεύρυνση των ισχίων.
Ο ρυθμός ωστόσο της ανάπτυξης των μυών στα κορίτσια, ενώ αυξάνεται στην εφηβική ηλικία, είναι μικρότερος συγκριτικά με τα αγόρια, πράγμα το οποίο οφείλεται στις ορμονικές διαφορές. Πάντως σε όλη τη διάρκεια αυτού του σταδίου, υπάρχει μυϊκή υπερτροφία, η οποία κάλλιστα μπορεί να επωφεληθεί περαιτέρω από την ενασχόληση με την άσκηση και ιδίως με εκείνο το είδος της άσκησης που απαιτεί ανάπτυξη των διαφόρων μορφών δύναμης.
Ένας συνηθισμένος μύθος γύρω από την προπόνηση στην παιδική και εφηβική ηλικία, είναι ότι μπορεί να εμποδίσει την ανάπτυξη του ύψους. Η άσκηση κατά την οποία:
- χρησιμοποιεί πολλές μυϊκές ομάδες
- έχει κινήσεις που οδηγούν τις δυνάμεις που παράγονται να περνούν μέσα από τη σπονδυλική στήλη και τα ισχία
- έχει κινήσεις που φορτίζουν τις περιοχές-στόχους με συμπιεστικές & εφελκυστικές δυνάμεις (εικόνα εφελκυσμού)
- έχει άλματα
- έχει διαφορετικά επίπεδα και άξονες φόρτισης των οστών
- απαιτεί δύναμη
Η άσκηση ενισχύει το ανώτατο πιθανό επίπεδο της οστικής μάζας των παιδιών & εφήβων! Η προπόνηση μάλιστα, όταν συνδυάζεται με μια διατροφή υψηλή σε ασβέστιο, αποδεδειγμένα αυξάνει την εναπόθεση μεταλλικών αλάτων στα οστά των εφήβων. Αυτό, είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την υπόλοιπη ζωή, καθώς οι νεαρές γυναίκες που δεν ασκούνται συστηματικά έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης οστεοπόρωσης αργότερα. Η οστεοπόρωση χαρακτηρίζεται από χαμηλά επίπεδα οστικής πυκνότητας και αυξημένη πιθανότητα κατάγματος.
Σημεία προσοχής
Κατά τη διάρκεια του μέγιστου ρυθμού αύξησης του ύψους (Peak High Velocity), πρέπει να υπάρχει μεγάλη προσοχή στο ασκησιολόγιο από τους προπονητές. Συνήθως εμφανίζεται μεταξύ των 12 και 14 ετών, και σε αυτή τη φάση ορισμένοι φυσιολογικοί παράγοντες όπως η σχετική αδυναμία των οστών, οι μυϊκές ανισορροπίες μεταξύ των καμπτήρων και των εκτινόντων μυών γύρω από τις αρθρώσεις και η σχετική συρρίκνωση του μυοτενόντιου συνόλου στα συνεχώς αναπτυσσόμενα οστά, αποτελούν παράγοντες κινδύνου τραυματισμού στα παιδιά.
Έτσι, ο προπονητής σε αυτή τη φάση, πρέπει να αντιληφθεί αυτά τα συμπτώματα και να τροποποιήσει ενδεχομένως κάποιες παραμέτρους της προπόνησης, ώστε να ενισχυθεί η ευλυγισία, να διορθωθούν οι μυϊκές ανισορροπίες ή να μειωθεί ο όγκος και η ένταση της προπόνησης.
Σε παιδιά και εφήβους που δεν ασχολούνται με οστεογενή αθλήματα (χωρίς συμπιεστικές φορτίσεις) όπως είναι η κολύμβηση, συστήνεται η ταυτόχρονη ενασχόληση με προπόνηση ενδυνάμωσης αλλά και με πλειομετρική προπόνηση. Η αύξηση παραγόντων επίδοσης από αυτές τις προπονήσεις, όπως η δύναμη και η ταχύτητα, θα τους αυξήσει την απόδοση στο άθλημά τους και συνάμα την αυτοπεποίθηση, ενώ θα μειώσει τον κίνδυνο χαμηλής οστικής πυκνότητας.
Επίλογος
Η άσκηση, εκτός των άλλων, απαλλάσει τα παιδιά από την παραμονή στο σπίτι και την ενασχόληση με μια οθόνη. Αυξάνεται αυτομάτως η κοινωνικοποίηση, οι γνωριμίες, η αυτοπεποίθηση και η σταδιακή ωρίμανση του ατόμου. Η άσκηση είναι ένα μέσο για να γίνουμε καλύτεροι. Είτε μικροί, είτε ενήλικες, είτε μεγαλύτεροι. Ποτέ δεν είναι αργά. Συνάμα όμως, ποτέ δεν είναι και νωρίς!
Του Παύλου Κοθωνίδη, γυμναστή, Καβάλα
