Κονδύλια λιμνάζουν, λιμάνια καταρρέουν, αλλά «ευλογούν» τους λιμενίσκους

Την ώρα που η κυβέρνηση παρουσιάζει τα ελληνικά λιμάνια ως έναν αναδυόμενο «γεωπολιτικό κόμβο» της Μεσογείου, έναν στρατηγικό διάδρομο που θα συνδέει την Ευρώπη με την Ασία, τις εμπορευματικές ροές, την κρουαζιέρα και την ενεργειακή ασφάλεια, η πραγματικότητα στα νησιά και τα μεγάλα λιμενικά κέντρα δείχνει μια εντελώς διαφορετική εικόνα. Αντί για υπερσύγχρονες πύλες της Ευρώπης, πολλά από τα ελληνικά λιμάνια θυμίζουν υποδομές που λειτουργούν στο όριο της αντοχής τους.

Από τις υποθαλάσσιες ζημιές της Σαντορίνης έως τη σκοτεινή –κυριολεκτικά– προβλήτα της Μυτιλήνης και τα χρόνια προβλήματα στην Πάτρα, η εικόνα που παρουσιάζεται δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών: κρίσιμες θαλάσσιες υποδομές της χώρας λειτουργούν με φθαρμένα συστήματα, ανεπαρκή μέτρα ασφαλείας και καθυστερημένες συντηρήσεις. Κι όμως, η κυβέρνηση μιλά για «προληπτικές δράσεις» και «ασφαλή λιμάνια», σαν να περιγράφει μια παράλληλη πραγματικότητα. Κι ενώ οι ανάγκες στα λιμάνια πιέζουν, το Ταμείο Ανάκαμψης –ο πυλώνας που υποτίθεται ότι θα κάλυπτε δεκαετίες υποεπένδυσης– εμφανίζει απορρόφηση μόλις 12,67% στα έργα του υπουργείου Ναυτιλίας. Μεγάλα νησιά με τεράστια επιβατική κίνηση απουσιάζουν από τη λίστα των παρεμβάσεων, ενώ έργα εκατομμυρίων κατευθύνονται σε μικρά λιμάνια χαμηλής κυκλοφορίας ή ακόμη και σε δύο ιερές μονές του Αγίου Ορους οι οποίες εμφανίζουν από τις υψηλότερες απορροφήσεις ολόκληρου του υπουργείου. Κι αν κάποιος αναζητήσει «σωτηρία» στο ΕΣΠΑ, πέφτει πάνω σε ένα νέο παράδοξο: έργα που επαναλαμβάνονται σε διαφορετικές χρηματοδοτήσεις, όπως στην Αγία Ρουμέλη στα Σφακιά, όπου το ίδιο λιμάνι φαίνεται να χρηματοδοτείται… δύο φορές. Κι αν νομίζετε ότι η εικόνα αυτή είναι ήδη προβληματική, η συνέχεια έχει ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον…

«Γεωπολιτικός κόμβος»  με σωρεία προβλημάτων

Το τελευταίο διάστημα η κυβέρνηση επιμένει με κάθε τρόπο να παρουσιάζει τα ελληνικά λιμάνια ως έναν ανερχόμενο «γεωπολιτικό κόμβο», που ενώνει τη Μεσόγειο με την Ευρώπη, το εμπόριο, τη ναυτιλία, τις στρατηγικές μεταφορές. Σε αυτό το πλαίσιο, ο υπουργός Ναυτιλίας Βασίλης Κικίλιας συνδέει τα λιμάνια με τον διεθνή ρόλο της χώρας, ενώ μάλιστα πρόσφατα κατατέθηκε στη Βουλή από τον υπουργό νέο νομοσχέδιο που υπόσχεται «ασφαλή λειτουργία των λιμένων και καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών», τονίζοντας με έμφαση ότι «πρέπει να ενεργούμε προληπτικά, όχι να κυνηγάμε τα προβλήματα αφού εμφανιστούν».

Στην πράξη όμως τα προβλήματα όχι μόνο έχουν εμφανιστεί, έχουν ριζώσει. Και σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση (2024) της Πανελλήνιας Ενωσης Μηχανικών Εμπορικού Ναυτικού (ΠΕΜΕΝ), η εικόνα των λιμανιών της χώρας δεν θυμίζει σε τίποτα «κόμβο», αλλά δίκτυο υποδομών που λειτουργεί στα όριά του. Ενδεικτικά στη Σαντορίνη η κεντρική προβλήτα διαθέτει μόλις μία λειτουργική θέση πρόσδεσης, καθώς οι υπόλοιπες παρουσιάζουν υποθαλάσσιες ζημιές που παραμένουν χρόνια ασυντήρητες. Κάθε άφιξη μεγάλου πλοίου μετατρέπεται σε πιθανό κίνδυνο, σε ένα νησί με πάνω από 2 εκατομμύρια αφίξεις τον χρόνο.

Στη Μύκονο, ένα από τα πιο τουριστικά νησιά της Μεσογείου, που υποδέχεται κάθε καλοκαίρι εκατομμύρια επισκέπτες και δεκάδες κρουαζιερόπλοια την ημέρα, οι πλοίαρχοι προειδοποιούν ξανά και ξανά ότι απαιτούνται «ενίσχυση φωτισμού και επισκευή προσκρουστήρων». Στην Πάρο οι ελλείψεις στη σήμανση και οι φθορές στις υποδομές θέτουν σε δοκιμασία την ασφάλεια των χειρισμών. Στην Πάτρα η κατάσταση χαρακτηρίζεται επικίνδυνη, καθώς λείπει επί τριετία προσκρουστήρας, δεν υπάρχει διάβαση πεζών, τα μέτρα ασφαλείας κρίνεται ότι δεν επαρκούν και η φορτοεκφόρτωση δυσκολεύεται από στενό χερσαίο χώρο και φθαρμένες υποδομές στις προβλήτες. Στη Μυτιλήνη οι μηχανικοί αναφέρουν έλλειψη προσκρουστήρων, ανεπαρκή εκβάθυνση και σχεδόν μισή προβλήτα χωρίς φωτισμό, ενώ δεν υπάρχει καν ολοκληρωμένη χαρτογράφηση του νέου λιμανιού, κάτι που δυσχεραίνει σοβαρά τις ασφαλείς προσεγγίσεις.

Αυτά δεν είναι μικροπροβλήματα· είναι ζητήματα που αγγίζουν την καρδιά της ασφάλειας στη θάλασσα. Και όσο περισσότερο προβάλλεται η εικόνα μιας χώρας-κόμβου τόσο πιο έντονα αναδεικνύεται το παράδοξο: η Ελλάδα φιλοδοξεί να γίνει πέρασμα της Ευρώπης ενώ οι βασικές θαλάσσιες πύλες της παραμένουν επικίνδυνες, ανεπαρκείς και συχνά εγκαταλειμμένες.

Με τέτοια απορρόφηση  «πύλη» δεν γίνεσαι

Θα περίμενε λοιπόν κανείς ότι τα έργα του Ταμείου Ανάκαμψης για τη ναυτιλία θα επικεντρώνονταν στην επίλυση των εκτεταμένων και επικίνδυνων προβλημάτων που καταγράφονται στα ελληνικά λιμάνια. Αλλωστε αυτός δεν είναι ο στόχος του Ταμείου; Να ενισχύσει την ανθεκτικότητα, να καλύψει κενά δεκαετιών, να στηρίξει τις κρίσιμες υποδομές. Ομως, ουχί! Η πραγματικότητα μοιάζει να κινείται σε άλλη σφαίρα.

Το υπουργείο Ναυτιλίας έχει σήμερα 20 έργα ενταγμένα στο Ταμείο Ανάκαμψης συνολικού προϋπολογισμού 88.757.453,4 ευρώ. Από αυτά μέχρι το τέλος του 2024 πληρώθηκαν μόλις 4.757.332,25 ευρώ, δηλαδή απορρόφηση 12,67% – ένα ποσοστό που δύσκολα συνάδει με χώρα που διακηρύσσει ότι τα λιμάνια της είναι «πύλη της Ευρώπης». Για το 2025 έχουν δεσμευτεί 6.487.843,33 ευρώ, αλλά το ερώτημα παραμένει: Πού κατευθύνονται;

Σίγουρα όχι στα λιμάνια που τα έχουν περισσότερο ανάγκη. Στη λίστα των έργων συναντά κανείς παρεμβάσεις σε μικρά ή απομονωμένα λιμάνια που σίγουρα δεν ανήκουν στις «πύλες υψηλής κίνησης». Λιμενίσκοι που βλέπουν με το ζόρι μερικά σκάφη την ημέρα, εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούνται εποχικά ή απομονωμένα σημεία που δεν σχετίζονται με κρίσιμες θαλάσσιες μεταφορές μπαίνουν ξαφνικά πάνω από τα μεγάλα προβλήματα.

Μην ξεχνάμε και το εξής: τα έργα του Ταμείου Ανάκαμψης δεν τα καθορίζει η Κομισιόν. Τα καθορίζει η εκάστοτε κυβέρνηση, η οποία προτείνει, ιεραρχεί και εντάσσει ό,τι θεωρεί προτεραιότητα στο εθνικό σχέδιο. Η ΕΕ εγκρίνει το πακέτο συνολικά, όχι τους επιμέρους προορισμούς των κονδυλίων. Συνεπώς, η απουσία των μεγάλων, επιβαρυμένων και επικίνδυνων λιμανιών από το μεγαλύτερο μέρος των έργων του Ταμείου Ανάκαμψης δεν αποτελεί λάθος των Βρυξελλών· αποτελεί σαφή πολιτική επιλογή της Αθήνας. Κι εδώ ακριβώς εντοπίζεται το παράδοξο. Ενώ η κυβέρνηση μιλά για «γεωπολιτικό κόμβο» και «πύλη της Ευρώπης», τα έργα που η ίδια επέλεξε για χρηματοδότηση δείχνουν ότι το βλέμμα της στρέφεται… αλλού.

Κι κάπου εδώ φτάνουμε στο πιο παράδοξο σημείο του Ταμείου Ανάκαμψης: Τα έργα στο Αγιον Ορος. Ανάμεσα σε δεκάδες λιμάνια που εξυπηρετούν εκατομμύρια επιβάτες τον χρόνο, το RRF επέλεξε να κατευθύνει σημαντικούς πόρους σε δύο ιερές μονές που βρίσκονται σε απομονωμένες περιοχές χωρίς τουριστικό ή εμπορικό φόρτο: τη Μονή Ιβήρων και τη Μονή Μεγίστης Λαύρας.

Στην Ιερά Μονή Ιβήρων το έργο αφορά καθαρά λιμενικές υποδομές, δηλαδή τις υποδομές του μικρού λιμανιού της μονής, απ’ όπου γίνεται η πρόσβαση μοναχών, προσκυνητών και σκαφών ανεφοδιασμού. Ο προϋπολογισμός φτάνει τα 6.156.883,23 ευρώ με πληρωμές έως το 2024 που αγγίζουν τα 2.145.000 ευρώ, ενώ για το 2025 έχουν δεσμευτεί πιστώσεις 1.305.000 ευρώ. Στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας το έργο αφορά την αποβάθρα του λιμένος της μονής, τον αρσανά όπου προσεγγίζουν τα καΐκια ανεφοδιασμού και τα μικρά σκάφη που εξυπηρετούν τη μονή. Το έργο ξεπερνά τα 7,36 εκατομμύρια ευρώ, με περίπου 130.000 ευρώ πιστωμένα για το 2025 ώστε να παραμείνει ενεργό. Εντυπωσιακό είναι πάντως ότι η αποβάθρα κοστολογείται στα 7,36 εκατ. ευρώ, ενώ οι λιμενικές υποδομές «μόνο» στα 6,1 εκατ.

Και κάπου εδώ εύλογα κάνουμε τον σταυρό μας. Πώς γίνεται δύο μικρές μοναστηριακές λιμενικές εγκαταστάσεις να προηγούνται έργων σε νησιά με εκατομμύρια τουρίστες; Πώς γίνεται η Μονή Ιβήρων να εμφανίζει από τις υψηλότερες απορροφήσεις ενώ η Σαντορίνη έχει μία θέση πρόσδεσης και η Μύκονος ζητά ακόμη φωτισμό; Αν δεν γνώριζε κανείς τη μεγάλη εικόνα, θα πίστευε ότι οι ιερές μονές σηκώνουν το βάρος της ευρωπαϊκής ναυτιλίας. Τι να πει κανείς; Ευλόγησον, Κύριε, τα ευρωπαϊκά κονδύλια και όπου θέλουν ας πάνε.

Déjà vu… στα έργα  για την Αγία Ρουμέλη

Και για να είμαστε δίκαιοι, προτού βγάλουμε συμπεράσματα αναρωτηθήκαμε: «Μήπως τα μεγάλα και προβληματικά λιμάνια που λείπουν από το Ταμείο Ανάκαμψης έχουν καλυφθεί από το ΕΣΠΑ;». Ετσι, ψάξαμε το ΕΣΠΑ και πέσαμε πάνω στο πρόγραμμα «Μεταφορές 2021-2027», το οποίο, σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις, έχει δρομολογήσει παρεμβάσεις σε πάνω από 30 λιμάνια της χώρας με συνολικό προϋπολογισμό που ξεπερνά τα 180 εκατομμύρια ευρώ. Και βέβαια υπάρχει και ο επίσημος χάρτης του προγράμματος, ο οποίος δείχνει αναλυτικά σε ποια σημεία της χώρας έχουν δρομολογηθεί παρεμβάσεις. Εκεί επιβεβαιώνεται πλήρως το ίδιο μοτίβο: η χρηματοδότηση κατευθύνεται κυρίως σε μικρά ή μεσαίας κλίμακας νησιωτικά λιμάνια, πολλά από τα οποία έχουν μεν έντονη εποχική τουριστική κίνηση, αλλά δεν αποτελούν τους μεγάλους εθνικούς ναυτιλιακούς κόμβους. Για παράδειγμα, βρίσκουμε έργα επέκτασης προβλήτας στη Σίκινο, έργα στην Ιο, στα Αντικύθηρα, στη Μεγίστη, στο Μαθράκι.

Αντιθέτως, τα βασικά λιμάνια απουσιάζουν εντυπωσιακά από τον χάρτη. Ούτε Πειραιάς ούτε Θεσσαλονίκη ούτε Πάτρα ούτε Ηγουμενίτσα. Και κάπου εκεί, καθώς κοιτάμε τα έργα του ΕΣΠΑ, μας πιάνει ένα μικρό déjà vu. Ανάμεσά τους βρίσκεται το έργο «Λιμενική εγκατάσταση από-επιβιβάσεως επιβατών στο δυτικό άκρο της «Αγίας Ρουμέλης Σφακίων», ένα μεγάλο πακέτο παρεμβάσεων ύψους 6 εκατομμυρίων ευρώ που προβλέπει συνολική αναβάθμιση του λιμανιού

– από νέες λιμενικές κατασκευές έως βελτίωση της πρόσβασης και των υποδομών. Και τότε θυμόμαστε ότι στη λίστα του Ταμείου Ανάκαμψης υπάρχει ήδη άλλο ένα έργο στο ίδιο ακριβώς σημείο: η «Κατασκευή ράμπας εξυπηρέτησης Ε/Γ – Ο/Γ πλοίων στην Αγία Ρουμέλη Σφακίων», προϋπολογισμού περίπου 1,3 εκατ. ευρώ, που αφορά αποκλειστικά την ανακατασκευή και επιμήκυνση της ράμπας.

Δεν είναι ακριβώς τα ίδια έργα. Ομως αφορούν το ίδιο λιμάνι, στο ίδιο σημείο, και η ράμπα που χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης αποτελεί ουσιαστικά τμήμα της συνολικής αναβάθμισης που προβλέπει το έργο του ΕΣΠΑ. Ετσι, δημιουργείται η εικόνα ενός διπλού χρηματοδοτικού αποτυπώματος στο ίδιο λιμάνι: ένα μεγάλο έργο που προετοιμάζεται στο ΕΣΠΑ και ένα μικρότερο, άμεσο έργο στο Ταμείο Ανάκαμψης για το ίδιο σημείο.

Και κάπως έτσι η Αγία Ρουμέλη καταλήγει να έχει περισσότερη χρηματοδοτική προσοχή απ’ όση έχουν μαζί τα μισά μεγάλα λιμάνια της χώρας.

Error 404 στο Λιμενικό

Τον Ιούνιο του 2025 το Documento αποκάλυψε κάτι που, για μια χώρα που διακηρύσσει τον «ψηφιακό μετασχηματισμό» της, μοιάζει σχεδόν σουρεαλιστικό: ο κεντρικός server του υπουργείου Ναυτιλίας κατέρρευσε αφήνοντας στα… σκοτάδια το λιμενικό σώμα. Για ώρες, σύμφωνα με το ρεπορτάζ, δεν λειτουργούσαν κρίσιμες υπηρεσίες, από τα συστήματα καταγραφής περιστατικών μέχρι βασικά εργαλεία καθημερινής επιχειρησιακής λειτουργίας.

Κι ενώ συνέβαιναν όλα αυτά, το υπουργείο έχει ενταγμένο στο Ταμείο Ανάκαμψης ένα έργο που υπόσχεται να θεραπεύσει ακριβώς αυτό: την «Ψηφιοποίηση του Αρχείου του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής», προϋπολογισμού 4.844.199,77 ευρώ. Μέχρι το τέλος του 2024 είχαν πληρωθεί μόλις 895.696 ευρώ, ενώ για το 2025 έχουν δεσμευτεί 2.367.411 ευρώ

– όλα για το πρώτο τρίμηνο. Σημειωτέον ότι φορέας υλοποίησης του έργου είναι το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Αν ο server καταρρέει και τα συστήματα είναι εκτός λειτουργίας, τότε γίνεται φανερό πως δεν υπάρχει σοβαρή υποδομή ή συντήρηση,

άρα το έργο υπονομεύεται από θεμελιώδη προβλήματα ασφαλείας και διαχείρισης. Πώς γίνεται να μιλάμε για εκσυγχρονισμό και ασφάλεια όταν ένα ολόκληρο υπουργείο μένει χωρίς server εν έτει 2025; Αν δεν λειτουργούν στοιχειώδεις ψηφιακές υπηρεσίες, τότε πόσο «κόμβος» μπορεί να θεωρείται η χώρα;