Λειψυδρία και ιδιωτικοποίηση: σαν δυο σταγόνες νερού

Κρήτη, Κυκλάδες, Μακεδονία, Αττική: Το φάντασμα της μεγάλης δίψας πλανάται πάνω από τη χώρα. Το νερό στερεύει. Η ζέστη συνεχίζεται και τα καμπανάκια συναγερμού χτυπούν το ένα μετά το άλλο.

Στην Κρήτη, στις αρχές Ιουλίου, επιτήδειοι έκλεψαν περίπου 3 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού από το φράγμα της Φανερωμένης, ένα από τα μεγαλύτερα περιστατικά κλοπής υδάτων που έχει μέχρι στιγμής καταγραφεί.

Η κλοπή ήρθε σε μια περίοδο κατά την οποία η κατάσταση με το νερό στην Κρήτη είναι οριακή. Σύμφωνα με δηλώσεις (ΕΡΤ) του καθηγητή Γεωλογίας και Φυσικών Καταστροφών, κ. Ευθύμη Λέκκα: Αν δεν βρέξει φέτος στο νησί «δε θα έχει νερό του χρόνου, με τεράστιες επιπτώσεις στον τουριστικό, κοινωνικό και αγροτικό τομέα».

ΔΙΨΑ, ΑΠΟΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΠΕΠΑΛΑΙΩΜΕΝΟ ΔΙΚΤΥΟ

Στις Κυκλάδες, για τις οποίες γράφαμε πρόσφατα στο Magazine, η ξηρασία και η λειψυδρία συνεχίζουν να δηλώνουν δυναμικά το παρόν τους. Όπως λένε στο NEWS 24/7 μέλη Κινήσεων Πολιτών της περιοχής, αυτή τη στιγμή στη Νάξο «παίρνουν νερό από γεωτρήσεις που βρίσκονται σε βάθος 600 μέτρων. Μιλάμε για νερό που βρίσκεται εκεί από τα αρχαϊκά χρόνια»!

Το πρόβλημα με την κακή συντήρηση του δικτύου επισημαίνει και ο Δήμαρχος Άνδρου, κ. Θεοδόδης Σουσουδής, ο οποίος σε δηλώσεις του τόνισε ότι σε πάρα πολλά χωριά της Άνδρου τα δίκτυα αλλά και οι δεξαμενές είναι πεπαλαιωμένες. «Παραλάβαμε τις περισσότερες με ρωγμές, ασυντήρητες και ακαθάριστες και προσπαθούμε να τις φτιάξουμε σε όλο το νησί», δήλωσε χαρακτηριστικά [Documento, 7/7/2024].

Γενικά, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του καθηγητή Περιβαλλοντικής Μηχανικής του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, κ. Νάσου Στασινάκη τα υφιστάμενα δίκτυα άρδευσης συχνά παρουσιάζουν απώλειες μεγαλύτερες του 30% λόγω της παλαιότητας των αγωγών [ΤΟ ΒΗΜΑ, 7/7/2024].

ΑΦΑΛΑΤΩΣΗ ΚΑΙ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΑ

Στα Κυκλαδονήσια, οι μονάδες αφαλάτωσης αποτελούσαν μέχρι πρότινος τη μόνη σίγουρη λύση για να εξασφαλιστεί η επάρκεια, την ώρα που η άφιξη των επισκεπτών στη χώρα μας, όπως λένε οι άνθρωποι της τουριστικής αγοράς, αναμένεται να αυξηθεί και να ξεπεράσει τα 32,7 εκατ. επισκεπτών του 2023.

Βοηθά αυτή η πρακτική στην επίλυση του προβλήματος, ρωτώ σήμερα κατοίκους της Πάρου. Όχι, απαντούν στο NEWS 24/7. «Οι αφαλατώσεις είναι λύση ανάγκης, όχι μόνιμο μέτρο. Αν δεν υπάρξει τερματισμός της εκτός σχεδίου δόμησης και προστασία των ξερολιθιών, λύση δεν πρόκειται να βρεθεί. Γνωρίζει ο κόσμος ότι τόσο στο νησί μας, όσο και σε άλλα νησιά, όπως η Σίφνος, το 5% των διαθέσιμων υδάτινων πόρων πάει σε πισίνες;».

Παράλληλα, έντονες είναι οι διαμαρτυρίες για το πάρτι κερδοσκοπίας που συνεχίζεται στα νησιά με το νερό, τα αναψυκτικά και τα αλκοολούχα ποτά να πωλούνται σε τιμές αυξημένες έως και 20%, όταν από τις αρχές Ιουνίου 2024, το θερμόμετρο έχει ανέβει στους 44°C σε διάφορες περιοχές της χώρας, κι ενώ η κυβέρνηση απέσυρε το μέτρο της μόνιμης μείωσης της τιμής από την 1η Ιουλίου.

ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ ΤΗΣ ΣΤΑΓΟΝΑΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Στην Αττική τα πράγματα δεν είναι καλύτερα. Τα αποθέματα νερού στον Μόρνο, αν δεν αλλάξει κάτι δραματικά, επαρκούν μόλις για τα επόμενα δύο ή τρία χρόνια, με τους επιστήμονες να τονίζουν σε όλους τους τόνους ότι είναι ζωτικής σημασίας η ορθή διαχείριση των υδάτινων πόρων.

Μέτρα αντιμετώπισης της επείγουσας κατάστασης έχει εξαγγείλει η ΕΥΔΑΠ, η οποία όπως λένε παράγοντες της εταιρείας στο NEWS 24/7, εξετάζει λύσεις μαζί με το υπ. Ενέργειας, με γνώμονα το «λιγότερο επιβαρυντικό οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος». Οι ίδιοι παράγοντες στέκονται και στην ανάγκη για αλλαγή της καταναλωτικής συμπεριφοράς των πολιτών, αναφορικά με το νερό.

Σε κάθε περίπτωση, η κατάσταση αρχίζει να θυμίζει τραγικά τη δεκαετία του 1990 όταν η Αττική αντιμετώπισε σοβαρό κίνδυνο λειψυδρίας, με το φράγμα του Μόρνου να έχει αδειάσει τόσο ώστε να είναι ορατά με γυμνό μάτι τα ερείπια των χωριών που σκέπαζε η τεχνητή λίμνη.

ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

Εκτός των μέτρων που εξετάζει μαζί με την ΕΥΔΑΠ για την Αττική, το υπ. Περιβάλλοντος και Ενέργειας προωθεί λύση «πακέτο» για τη λειψυδρία, την ενέργεια και το «πρασίνισμα» των νησιών, υλοποιώντας έναν σχεδιασμό που θα περιλαμβάνει σύμφωνα με τον αρμόδιο υπουργό, κ. Σκυλακάκη, «την κατασκευή υβριδικών έργων, εν μέρει ύδρευσης και εν μέρει ενεργειακών».

Ο σχεδιασμός θα υλοποιηθεί με περίπου 200 εκατομμύρια ευρώ από το Ταμείο Απανθρακοποίησης και ουσιαστικά θα συνδυάζει τα έργα ΑΠΕ με αφαλάτωση καθώς και έργα ΑΠΕ με αντλησιοταμίευση και αφαλάτωση, τα οποία σύμφωνα με δημοσίευμα της «Καθημερινής» (25/7/24) θα εγκατασταθούν κατά προτεραιότητα στις Κυκλάδες, όπως και σε κάποια νησιά του Αιγαίου.

Πρόκειται για ένα καινοτόμο έργο λένε στο υπουργείο, με την αντλησιοταμίευση να χρησιμοποιείται τόσο για παραγωγή ενέργειας όσο και ως αποθήκη ενέργειας, αφού τις ώρες που η ζήτηση ενέργειας θα είναι χαμηλή και η παραγωγή από ΑΠΕ θα υπερβαίνει την κατανάλωση, το περίσσευμα ενέργειας θα χρησιμοποιείται για την επιστροφή νερού στους ταμιευτήρες προκειμένου να χρησιμοποιηθεί εκ νέου για την παραγωγή ρεύματος.

ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ

Οι μελέτες θα δείξουν σε ποια σημεία και με ποια τεχνολογία θα προχωρήσει το σχέδιο. Πάντως, στα νησιά δεν φαίνεται να συμμερίζονται την αισιοδοξία του ΥΠΕΝ ότι «εφόσον πετύχει από πλευράς τεχνικής αβεβαιότητας- θα- προσφέρει σημαντική εξοικονόμηση, αφού ενοποιεί τα κόστη τριών έργων σε ένα».

Για τους ανθρώπους με τους οποίους επικοινώνησε το NEWS 24/7: «Τα ‘’σούπερ’’ έργα της κυβέρνησης δεν είναι τόσο απλό να γίνουν στα νησιά. Συν τοις άλλοις, χρειάζονται τσιμέντο για να γίνουν. Τσιμέντο παντού. Όλο αυτό το μπετό είναι ένας επιπλέον βιασμός της φυσικής ισορροπίας του τόπου μας, ενώ χρειάζεται και πάρα πολύ νερό για να πραγματοποιηθεί και να παραδοθεί στην τελική του μορφή. Φαύλος κύκλος».

Η ΛΕΙΨΥΔΡΙΑ ΚΑΙ Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΙΚΟΝΑ

Με αυτά κατά νου, ξεκίνησα τη συνομιλία μου με τον κύριο Βασίλη Λύκο.

Πώς φτάσαμε ως εδώ και, το κυριότερο, τι κάνουμε από εδώ και πέρα, ρώτησα τον δρα. Ολοκληρωμένης Περιβαλλοντικής Διαχείρισης του Πανεπιστημίου Κρήτης και Περιφερειακό Σύμβουλο Στερεάς Ελλάδας.

Για τον κύριο Λύκο θα πρέπει να δούμε τον άπλετο χρόνο και χώρο που δίνεται στο πρόβλημα της λειψυδρίας μέσα σε ένα ευρύτερο κάδρο. Σε μια μεγάλη εικόνα όπου η άναρχη τουριστική ανάπτυξη συναντά τα ανύπαρκτα κονδύλια για τη συντήρηση του δικτύου κι ενώ η κύρια στόχευση είναι η δημιουργία μεγαδομών, η αύξηση των τιμολογίων και φυσικά η ιδιωτικοποίηση του νερού.

ΔΙΑΛΥΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΥΚΛΟ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

«Η σημερινή κυβέρνηση έχει συγκεκριμένη ατζέντα», λέει ο κύριος Λύκος. Για να τεκμηριώσει τον ισχυρισμό του, φέρνει ως παράδειγμα το Σχέδιο Νόμου του υπουργείου Περιβάλλοντος του 2023, το οποίο περιελάμβανε 243 άρθρα και προέβλεπε την νομιμοποίηση της εκχέρσωσης δασικών εκτάσεων, δίνοντας όπως λέει «γη και ύδωρ» υπέρ τουριστικών εγκαταστάσεων και ΑΠΕ, περιλαμβάνοντας εντελώς αντιπεριβαλλοντικές και «φωτογραφικές» πολεοδομικές ρυθμίσεις. «Έτσι προωθήθηκε η περιβαλλοντική φτωχοποίηση της υπαίθρου και των κατοίκων, εκχωρώντας σε ‘’τρίτους’’ (ποιους άραγε;) όχι μόνο τη διαχείριση της ύδρευσης των πόλεων, μα και της άρδευσης των καλλιεργειών μας».

Ο ίδιος επισημαίνει ότι όλα αυτά συνέβησαν ενώ η χώρα μας έχει καταδικαστεί με την απόφαση C-849/19 που εξέδωσε στις 17 Δεκεμβρίου 2020 το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για μη συμμόρφωση με την Οδηγία για τους οικότοπους (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ) για την απουσία επαρκών μέτρων προστασίας των περιοχών Natura, που όφειλε να θεσπίσει εδώ και μια εικοσαετία.

«Αντιλαμβανόμαστε ότι κατά αυτόν τον τρόπο καταστρέφεται συστηματικά ο κύκλος του νερού; Μιλάμε για την κλιματική κρίση, χωρίς ταυτόχρονα να γίνεται κουβέντα για αυτού του είδους τις ιδιωτικοποιήσεις που μόνο σκοπό έχουν την πώληση δικαιωμάτων χρήσης και κατοχής φυσικών πόρων, όταν ο ίδιος ο ΟΗΕ προβλέπει για το 2040 αύξηση της ζήτησης του νερού κατά 30% μεγαλύτερη από τα διαθέσιμα αποθέματα και όταν ο ίδιος διεθνής οργανισμός, σε όρους βιώσιμης ανάπτυξης, ορίζει ότι ο 6ος Στόχος Βιώσιμης Ανάπτυξης είναι η ‘’εξασφάλιση στην πρόσβαση στο νερό και στην αποχέτευση για όλους’’».

ΝΕΡΟ ΜΟΝΟ ΜΕ ΑΠΕ;

Στη μακρά συζήτηση μας με τον κύριο Λύκο, αναφερθήκαμε και στις πρόσφατες εξαγγελίες της κυβέρνησης για το πρόβλημα της λειψυδρίας, πρωτίστως στα νησιά.

Ρώτησα, ποια η γνώμη του. Ο ίδιος πρότεινε να δούμε τον κυβερνητικό σχεδιασμό μέσα στο πλαίσιο που ήδη περιέγραψε. Πρόκειται για ένα σχέδιο που συνδέει το αγαθό του νερού με τις ΑΠΕ, τη στιγμή που «η κυβέρνηση ασκεί επίσημα μια πολιτική …καλωδίων».

Αυτό που έρχονται και μας λένε, υποστηρίζει ο δρ. Ολοκληρωμένης Περιβαλλοντικής Διαχείρισης είναι ότι για να έχουμε νερό πρέπει να βάλουμε ανεμογεννήτριες. «Αυτό πότε; Όταν για κάθε 1 μεγαβάτ παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ, θέλεις 1 μεγαβάτ θερμικής μονάδας βάσης, προκειμένου να αποφευχθούν τα μπλακ άουτ».

ΙΔΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΙΣΩ ΠΟΡΤΑ;

Ωστόσο, δεν είναι μόνο η ευθεία σύνδεση του νερού με τις ΑΠΕ που τον προβληματίζει. Το κύριο όπως μου λέει είναι ότι αυτή τη στιγμή οτιδήποτε δημόσιο βάλλεται.

Μέσα σε αυτό τον κύκλο ιδιωτικοποίησης των φυσικών πόρων πρέπει να δούμε και το νερό.

«Με το νερό, επιχειρείται κάτι πιο πονηρό. Αφού έχουν αποψιλώσει όλες τις δημόσιες υπηρεσίες, δεν υπάρχουν υπάλληλοι και έτσι δεν μπορούν να λειτουργήσουν, έρχονται και λένε: ‘’Δεν μπορείς να μου παρέχεις ασφάλεια’’».

Για τον συνομιλητή μου, όλα αυτά γίνονται με σκανδαλώδη τρόπο και αφού έχει καταπέσει τρεις φορές στο ΣτΕ η επιχείρηση ιδιωτικοποίησης του νερού και δεν προβλέπεται η διάθεσή του για κερδοσκοπία, βάσει του ελληνικού Συντάγματος.

Παρόλα αυτά, όπως υπογραμμίζει ο κύριος Λύκος, «έρχονται σήμερα και ισχυριζόμενοι ότι δεν μας παίρνουν το νερό, καθώς αυτό παραμένει δημόσιο, παίρνουν την διαχείριση. Προφανώς, πρόκειται για τρικ. Προς ώρας, αυτό που κάνουν είναι να κλείνουν επιμέρους συμφωνίες κι έτσι, ειδικά οι αγρότες, αλλά και οι πολίτες γενικά, σ’ ό,τι αφορά το πόσιμο νερό, θα πουν το νερό νεράκι».

Όταν του ζητώ να προεκτείνει τη σκέψη του, ο κύριος Λύκος με ρωτά αν γνωρίζω μέσα από τα αρδευτικά δίκτυα, πόσα στρέμματα αρδεύονται στη χώρα μας; Έξι εκατομμύρια στρέμματα, είναι η απάντηση.

«Αντιλαμβανόμαστε ότι ελέγχοντας το νερό, αυτός (θα) είναι κι ένας τρόπος ελέγχου της παραγωγής, ο οποίος με τη σειρά του θα φέρει την επανεφεύρεση της τροφικής αλυσίδας; Αυτό συμβαίνει μέσα στα πλαίσια της σύγχρονης ‘’τεχνοφεουδαρχίας’’. Γιατί; Γιατί πρέπει κάποιες συγκεκριμένες ‘’big farms’’ και ‘’big oil’’ να ελέγξουν τα πάντα».

ΤΙ ΝΕΡΟ ΠΙΝΟΥΜΕ;

Πηγαίνοντας νοητά ξανά στα νησιά των Κυκλάδων, μιλώ με ανθρώπους που τη στιγμή που συντάσσεται αυτό το κείμενο δίνουν έναν τιτάνιο αγώνα απέναντι στον υπερτουρισμό, την εκτός σχεδίου δόμηση και την κατασπατάληση των υδάτινων πόρων (έως και 60%) σε δραστηριότητες όπως το πότισμα κήπων και φυτών που καμία σχέση δεν έχουν με την κυκλαδίτικη βλάστηση.

Οι ίδιοι άνθρωποι μού μεταφέρουν περιπτώσεις, όπως στο χωριό Δρυό της Πάρου, όπου το νερό είναι καφέ. «Έχουν πατώσει οι γεωτρήσεις», λένε χαρακτηριστικά.

Η μαρτυρία αυτή φαίνεται να συνδέεται με τη διαπίστωση του κυρίου Λύκου ότι η χώρα οδεύει προς μία κατεύθυνση που ουδείς δεν εγγυάται πλέον το νερό ως δημόσιο αγαθό. «Κανείς δεν εγγυάται την καθολικότητα, την ασφάλεια (να ξέρουμε τι πίνουμε δηλαδή) σε υψηλή ποιότητα. Σταδιακά, με τη δέσμευση του νερού στην Ελλάδα, οι πολίτες θα φτάσουν να πίνουν αφαλατωμένο νερό ή νερό, τουλάχιστον για άρδευση, το οποίο θα προέρχεται από επεξεργασία απορριμμάτων».

ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΕ ΕΝΑΝ ΚΟΣΜΟ «MAD MAX»

Οι καταγγελίες που φτάνουν στο NEWS 24/7 από τις Κυκλάδες, συνάδουν και με μία ακόμη διαπίστωση του δόκτωρα. Για καταστροφή του κύκλου του νερού μέσα από την εκχέρσωση των δασών προς όφελος ιδιωτών έκανε λόγο ο κύριος Λύκος, για μανιασμένη καταστροφή των ξερολιθιών στα νησιά (που διαχρονικά συγκρατούσαν το νερό της βροχής) με σκοπό την δόμηση, μιλούν τα τοπικά κινήματα πολιτών.

Πώς θα μπορούσε να δοθεί λύση στο πρόβλημα;

Για τον κύριο Λύκο, εκτός των άλλων λύσεων, όπως η εστίαση στην υδρολογική λεκάνη και ο εμπλουτισμός του υδροφόρου ορίζοντα, χρειαζόμαστε ισχυρές περιφέρειες και δήμους. «Πρέπει οπωσδήποτε να χρηματοδοτηθούν. Δεν έχει νόημα να μιλάμε για το νερό στην εποχή της πράσινης μετάβασης, όταν βρισκόμαστε σε έναν κόσμο ‘’Mad Max’’».

Πώς αλλιώς θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η σταδιακή μετάβασή μας σε μία συνθήκη όπου κάθε δήμος θα γίνει μία ΑΕ, με έναν δήμαρχο και πέντε αντιδημάρχους που θα παίρνουν απλά κάποιους μισθούς, διερωτάται.

«Γιατί άραγε καταργήθηκαν όλες οι δημοτικές επιχειρήσεις; Γιατί ουσιαστικά, κυρίως στόχος είναι η ύδρευση και η αποχέτευση, αφού πρώτα τις έχουν καταστήσει προβληματικές στα οικονομικά τους. Συνεπαγωγικά, αυτό (θα) έχει ως αποτέλεσμα να αποψιλώνεται το προσωπικό -προσωπικό με τεχνογνωσία. Έτσι χάνεις τεχνογνωσία και εκχωρείς και το λογισμικό διαχείρισης. Άρα ο ιδιώτης είναι απαραίτητος».

ΑΕΙΦΟΡΙΑ

Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι οδεύουμε προς τη λάθος κατεύθυνση. Οι επιστήμονες αλλά και οι κάτοικοι επισημαίνουν ότι τα μέτρα που μέχρι στιγμής έχουν εξαγγελθεί για την αντιμετώπιση της έλλειψης νερού δεν επαρκούν και σίγουρα δεν μπορούν να έχουν μόνιμο χαρακτήρα.

Εκτός αυτού, είναι πρόδηλο πως η πολιτική της ιδιωτικοποίησης και εμπορευματοποίησης των φυσικών πόρων όταν συναντά τις βασικές ανάγκες των πολιτών, στο παρόν και στο μέλλον, δημιουργεί αδιέξοδα.

Θα ανέμενε κανείς ότι στην εποχή της πράσινης μετάβασης, οι κυβερνητικές πολιτικές θα ανέπτυσσαν εναλλακτικά σενάρια, λαμβάνοντας υπόψη τα αντικειμενικά στοιχεία (κοινωνικά, περιβαλλοντικά, οικονομικά και τεχνικά) και θα προσανατολίζονταν στην αειφορία κι όχι στην παροχή ευκαιριών για κέρδος με βραχυπρόθεσμο ορίζοντα.

Αν δεν αλλάξουμε προσανατολισμό, προειδοποιεί σήμερα η επιστημονική κοινότητα, το πρόβλημα θα γίνεται εντονότερο όσο περνούν τα χρόνια και η δυσαρέσκεια των πολιτών για τα παρεχόμενες υπηρεσίες θα μεγαλώνει.