Κανένα φάρμακο δεν φτιάχτηκε για να διευκολύνει βιαστές. Να όμως που ένα τέτοιο περιστατικό κυριαρχεί στην επικαιρότητα, θυμίζοντας μια παραίνεση των μανάδων μας που μπορεί και να θεωρούσαμε γραφική: «Πρόσεξε μη ρίξουν τίποτα στο ποτό σου». Πότε χρησιμοποιήθηκε το πρώτο «χάπι βιασμού», ποιες ουσίες θεωρούνται σήμερα «date-rape drugs» και πώς μπορείς να φυλαχτείς από κάτι τέτοιο;
Στα χρόνια της ασυδοσίας των εξόδων μου στη νυχτερινή Αθήνα, θυμάμαι τη μητέρα μου να μου λέει «Παιδί μου, πρόσεχε μη ρίξουν τίποτα στο ποτό σου», πριν μου συστήσει να προτιμώ τις μπύρες, «που τις ανοίγεις μόνη σου». Αυτά τοποθετούνται χρονικά κάπου στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Θυμάμαι επίσης να σκέφτομαι «τι μου λες, ρε μάνα;» θεωρώντας ότι πρόκειται για άλλη μία από τις υπερβολές της – στο γενικότερο πλαίσιο της υπερπροστατευτικής γονικής προσέγγισης. Δεν μου είχε πει ποτέ, είναι η αλήθεια, τις λέξεις «χάπι βιασμού».
Σε καμία περίπτωση δεν φανταζόμουν πως υπήρχε όντως μια τέτοια πρακτική. Πόσο μάλλον ότι χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα. Όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε όλον τον κόσμο. Ώσπου η 24χρονη από τη Θεσσαλονίκη μάς προσγείωσε όλους σε μια πραγματικότητα που θα ήταν χρήσιμο να μην υπάρχει. Γιατί υπάρχει; Επειδή όπως λένε οι ειδικοί (γιατροί) δεν υπάρχει συζήτηση, ενημέρωση και αφύπνιση επί της υγιούς σεξουαλικής οικειότητας.
Πριν δούμε από πού ξεκίνησε το φαινόμενο που σήμερα λέγεται date-rape drugs ή χάπι βιασμού (βέβαια, κυρίως μιλάμε για υγρό), θα χρειαστεί να επισημάνουμε κάτι: ακόμα υπάρχει ένα θέμα με τις ποινικές διώξεις αυτών που χρησιμοποιούν date-rape drugs, αφού το θύμα συχνά καλείται να αποδείξει πράγματα που δεν υπάρχουν στη μνήμη ή το σώμα του.
Ακολουθεί σε βίντεο το παράδειγμα γυναίκας από τη Βοστόνη που είδε τον βιαστή της να απαλλάσσεται των κατηγοριών, γιατί το νοσοκομείο δεν είχε τα μέσα να ελέγξει –με εξετάσεις– όσα της είχαν συμβεί. Αρχής γενομένης από την ουσία που έριξε ο άνδρας στο ποτό της. Γιατί; Επειδή οι περισσότερες «εξαφανίζονται» μέσα σε λίγες ώρες.
Rohypnol: Το πρώτο φάρμακο που χρησιμοποιήθηκε ως «χάπι βιασμού»
Φέτος συμπληρώνονται 25 χρόνια από την πρώτη φορά που ο όρος «date-rape drug» εμφανίστηκε στα media: το CBC News είχε προβάλει ρεπορτάζ για τους κινδύνους μιας νέας ουσίας που κυκλοφορούσε στα μπαρ της British Columbia, στον Καναδά, και είχε χρησιμοποιηθεί σε βιασμούς γυναικών. Αυτή διατίθεται μέχρι σήμερα σε κάποιες χώρες, ως η λύση για τους ανθρώπους που δεν μπορούν να κοιμηθούν. Είναι το Rohypnol.
Οι δημιουργοί του Roofie, όνομα με το οποίο έκανε «καριέρα» το σκεύασμα αυτό στα χρόνια που ακολούθησαν, πήραν την πατέντα το 1962 και το 1974 το σκεύασμά τους απέκτησε άδεια για ιατρική χρήση. Τη φλουνιτραζεπάμη (ένα ακόμα όνομα του Rohypnol) την ανακάλυψαν στα εργαστήρια της Roche, στο πλαίσιο ερευνών για βενζοδιαζεπίνες.
Παρεμπιπτόντως, οι βενζοδιαζεπίνες είναι κατηγορία φαρμάκων με μυοχαλαρωτικές, ηρεμιστικές, υπνωτικές, αγχολυτικές, αντισπασμωδικές, αναισθητικές ιδιότητες. Βάσει ερευνών, αντιστοιχούν στο 52% των πλαστών συνταγών! Ως εκ τούτου, υπάγονται σε μία από τις βασικές κατηγορίες κατάχρησης συνταγογραφούμενων φαρμάκων.
Πίσω στο ’90, οι επιστήμονες αναζητούσαν μια θεραπεία για τη σοβαρή αϋπνία. Βρήκαν και έναν επιπλέον τρόπο για την υποβοήθηση της αναισθησίας. Από την πρώτη στιγμή της κυκλοφορίας του, το Rohypnol χρειαζόταν συνταγογράφηση και δινόταν μόνο για βραχυπρόθεσμη χρήση ή σε άτομα με χρόνια αϋπνία.
Το χάπι έμοιαζε με την ασπιρίνη και, όταν ερχόταν σε επαφή με υγρά στοιχεία (νερό, ποτό κλπ), η ουσία παρέμενε άοσμη και άχρωμη. Μέσα σε 30 λεπτά με μία ώρα από την κατάποση, είχε δράσει πλήρως. Όταν πια είχε «δράσει πλήρως», ο χρήστης ένιωθε σαν να είχε πάθει blackout. Για την ακρίβεια, πάθαινε blackout.
Πώς το φάρμακο έγινε «φαρμάκι»
Όπως συμβαίνει με όλα τα φάρμακα, κάποια στιγμή διαπιστώθηκε ότι το συγκεκριμένο μπορεί να προκαλέσει και άλλα πράγματα. Παράδειγμα; Μειωμένη αναπνευστική ικανότητα, ανάλογα με τη δοσολογία. Αν η δόση ήταν μεγάλη, όποιος είχε πάρει το χάπι δεν είχε την παραμικρή εικόνα ή ανάμνηση από όσα είχε κάνει –ή όσα του είχαν– κάνει για έως και 24 ώρες. Ήταν μεταξύ μεθυστικής επίδρασης και κώματος, με πλήρη αδυναμία να θυμηθεί το παραμικρό, καθώς έγινε σαφές και ότι σε μεγάλες δόσεις η ουσία προκαλεί προοδευτική αμνησία.
Μελέτες έδειξαν ότι σε μεγάλη ποσότητα η φλουνιτραζεπάμη βλάπτει τις νοητικές και τις ψυχοκινητικές λειτουργίες (ο συνδυασμός με το αλκοόλ αυξάνει τις βλάβες). Επίσης, αρκούν δέκα μέρες χρήσης για να υπάρξει εθισμός.
To Yπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ έχει στη βιβλιοθήκη του το αρχείο με την πρώτη αναφορά για το Rohypnol. Αναφέρεται ως το πιο παλιό του είδους των date-rape drugs, μαζί και ότι «είναι έως και δέκα φορές πιο ισχυρό από το valium και προκαλεί εντός δεκαπεντάλεπτου την επιβράδυνση των σωματικών και πνευματικών αποκρίσεων, των μυϊκών αντανακλαστικών, καθώς και αμνησία».
Το 1988, ενώ η φλουνιτραζεπάμη είχε μπει σε περίεργες ατραπούς, η Roche τροποποίησε το σκεύασμα, ώστε μεταξύ άλλων να βγάζει ένα μπλε χρώμα όταν έπεφτε σε ποτά και να είναι εύκολος ο εντοπισμός του. Μεταξύ άλλων, είχε ήδη γίνει το «go to» χάπι για αυτοκτονίες (ήταν στο Νο2 των επιλογών) στη Σουηδία.
Το 2000 καταδικάστηκε στον Καναδά για πρώτη φορά άντρας που έδωσε φλουνιτραζεπάμη στη σύζυγο του, με τετραετή κάθειρξη. Τον Ιούνιο του 1998, όταν είχε ρίξει την ουσία στο ποτό της μετέπειτα πρώην συζύγου του, της είχε επιτεθεί σεξουαλικά. Απαλλάχθηκε, ωστόσο, από αυτήν την κατηγορία. Ο κατάδικος είπε πως είχε αγοράσει το σκεύασμα μέσω Internet, από το Παρίσι.
Το 2001, πάνελ του αμερικανικού FDA είχε εγκρίνει τη χρήση του συγκεκριμένου σκευάσματος για τη θεραπεία της επικίνδυνης ναρκοληψίας (νευρολογική διαταραχή που έχει ως κύριο χαρακτηριστικό την ανεξέλεγκτη και υπερβολική υπνηλία, ακόμα και μετά πολλές ώρες ύπνου). Δεν είχε υπολογίσει στις εξελίξεις.
Kάποιοι εκμεταλλεύτηκαν την τάση που είχε προκύψει (με την τελείως λάθος χρήση της φλουνιτραζεπάμη) για να βγάλουν χρήματα. Χαρακτηριστική είναι η σύλληψη άνδρα στο Μισισίπι, ο οποίος κατασκεύαζε τα δικά του date-rape drugs.
Ουσίες που επιδρούν σαν «χάπι βιασμού»
Έως το 2016, χρονιά που οι εξετάσεις αίματος μπορούσαν να εντοπίσουν το Rohypnol και σε χαμηλές συγκεντρώσεις (ήθελε 12 με 25 ώρες για να εξαφανιστεί από τον οργανισμό, με τα μαλλιά να το «κρατούν» για μεγαλύτερο διάστημα), το συγκεκριμένο σκεύασμα αποσύρθηκε από τις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν κυκλοφορεί γενικά. Ή ότι δεν κυκλοφορούν άλλα date-rape drugs, αφού, αν έχει γίνει κάτι ξεκάθαρο, είναι ότι υπάρχει κουλτούρα βιασμών, χωρίς συνέπειες. Ή τουλάχιστον εκεί ποντάρουν οι θύτες, όταν χρησιμοποιούν Rohypnol ή άλλες σχετικές ουσίες που αποδυναμώνουν την ικανότητα του θύματος να αντιδράσει και να θυμάται. Ας δούμε ποιες είναι.
– Γάμμα-υδροξυβουτυρικό οξύ (GHB)
Πρόκειται για σκεύασμα που προέκυψε ως φάρμακο για τη θεραπεία διαταραχής ύπνου που λέγεται «ναρκοληψία» και –πιο σπάνια– για τον αλκοολισμό. Είναι κατασταλτικό του κεντρικού νευρικού συστήματος που χρησιμοποιείται για τοξίκωση. Τα αποτελέσματά του συγκρίνονται με εκείνα της χρήσης αιθανόλης (αλκοόλης) και MDMA. Δηλαδή, ευφορία, αυξημένη λίμπιντο και καταστάσεις εμπαθογένεσης. Πριν γίνει date-rape drug (τέλη του ’90), ήταν club drug (αρχές ’90), αφού σε μικρή ποσότητα πρόσφερε ευφορία. To κοινό του διαπιστώθηκε πως ήταν οι ravers.
Σε υψηλότερες δόσεις μπορεί να προκαλέσει ναυτία, ζάλη, υπνηλία, διέγερση, διαταραχές της όρασης, καταστολή της αναπνοής, αμνησία, απώλεια αισθήσεων και θάνατο. Πρόκειται για υγρό που μπορεί να αναμειχθεί με άλλα υγρά, ενώ κυκλοφορεί και ως σκόνη. Σε όλες τις μορφές, είναι άοσμο και άγευστο. Η επίδραση αρχίζει από 15 έως 30 λεπτά μετά την κατάποση –το θύμα αισθάνεται υπνηλία και μπορεί να χάσει τις αισθήσεις του– και διαρκεί για τρεις ώρες. «Εξαφανίζεται» από τον οργανισμό έπειτα από 12 ώρες.
– Γάμμα-βουτυρολακτόνη (GBL)
Είναι υγρό, άχρωμο και έχει χαρακτηριστική γεύση (συγκρίνεται με νερό που έχουμε αφήσει για ώρες σε μπουκάλι) και οσμή (καμένου πλαστικού ή συνθετικού πεπονιού). Δρα ως προφάρμακο του GHB (αυξάνει την έκκριση της αυξητικής ορμόνης -GH- και γι’ αυτό κάποτε πωλούνταν ως συμπλήρωμα διατροφής).
Χρησιμοποιείται ως ψυχαγωγικό κατασταλτικό του κεντρικού νευρικού συστήματος, με αποτελέσματα ανάλογα με εκείνα των βαρβιτουρικών – που στο παρελθόν χρησιμοποιούνταν κατά κόρον ως αγχολυτικά και για την πρόκληση ύπνου ή αναισθησίας. Πλέον, τα βαρβιτουρικά έχουν αντικατασταθεί από τις βενζοδιαζεπίνες, οι οποίες έχουν λιγότερες παρενέργειες.
Το GBL ανήκε επίσης στα club drugs (κατά την κατάποση διεγείρει την απελευθέρωση ντοπαμίνης και οδηγεί σε ευχάριστα αποτελέσματα, όπως η ευφορία, η μυϊκή χαλάρωση και η αυξημένη σεξουαλική επιθυμία). Από το 2000 είναι γνωστό πως η υπερδοσολογία μπορεί να προκαλέσει σοβαρή ασθένεια, να οδηγήσει άνθρωπο σε κώμα ή ακόμα και στον θάνατο. Στα 20 λεπτά μετά την κατάποση αρχίζει η δράση, που κρατά έως τέσσερις ώρες. Τα θύματα νιώθουν αδύναμα και πολύ χαλαρά. Σε μεγάλες δόσεις προκαλείται σύγχυση, τάση για εμετό και μυϊκοί σπασμοί. Σε συνδυασμό με αλκοόλ έρχεται η αναισθησία. Μένει στον οργανισμό για κάποιες –λίγες– ώρες.
– Κεταμίνη
Είναι ουσία που χρησιμοποιεί εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό και κτηνίατροι, ως αναισθητικό. Από όταν προέκυψε, κάποιοι το χρησιμοποιούσαν –παράνομα– για να «φτιαχτούν». Είναι διασπαστικό φάρμακο, που κάνει όποιον το πάρει να νιώθει αποκομμένος από την πραγματικότητα. Ως διασπαστικό φάρμακο, δρα σε διαφορετικές χημικές ουσίες του εγκεφάλου, ώστε να προκαλέσει οπτικές και ακουστικές παραισθήσεις και απομάκρυνση από την πραγματικότητα. Οι ερευνητές μελετούν τη χρήση του σε άτομα με σοβαρή κατάθλιψη.
Όταν πωλείται παράνομα, είναι λευκή σκόνη ή χάπι που διαλύεται στο νερό. Δεν έχει γεύση ή μυρωδιά. Η επίδραση –που διαρκεί για έως και δυο ώρες– αρχίζει σε ένα λεπτό όταν χορηγείται στον οργανισμό με ένεση, 5 με 15 λεπτά όταν η είσοδος γίνεται από τη μύτη και 30 λεπτά αν καταπίνεται.
Ο χρήστης νιώθει χαρά και χαλάρωση, αίσθημα «αποκόλλησης» από το σώμα, έχει οπτικές παραισθήσεις, σύγχυση, αυξημένο καρδιακό ρυθμό, μπερδεμένη ομιλία, θολή όραση, πανικό, άγχος και μειωμένη ευαισθησία στον πόνο.
Έχει διαπιστωθεί πως οι αισθήσεις αυτών που παίρνουν την ουσία μπορεί να επηρεαστούν για έως και 24 ώρες. Δεν υπάρχει επίπεδο ασφαλείας και η επιρροή εξαρτάται από το ύψος, το βάρος και την κατάσταση της υγείας όποιου παίρνει κεταμίνη, από το αν έχει ξαναπάρει και από το αν έχει πάρει και άλλες ουσίες. Η υπερδοσολογία έχει ως συνέπεια την αναισθησία. Την επομένη δεν υπάρχουν αναμνήσεις, υπάρχει σύγχυση, αποπροσανατολισμός, αδεξιότητα, πόνοι και άγχος.
– Αλκοόλ
Οι επιστήμονες επισημαίνουν πως δυο και πλέον δεκαετίες μετά την εμφάνιση των date-rape drugs, το αλκοόλ παραμένει ο μεγαλύτερος παράγοντας κινδύνου για βιασμό, αφού όλοι έχουμε πρόσβαση σε αυτό και είναι νόμιμο.
Συνήθως οι θύτες του date-rape συνδυάζουν κάτι από τα τρία παραπάνω με το αλκοόλ, που δίνει ένα boost στην επίδραση των ουσιών. Βέβαια, και από μόνο του το αλκοόλ μπορεί να μειώσει την ικανότητα ενός ατόμου να υπερασπιστεί τον εαυτό του ή να θυμάται ό,τι έχει γίνει. Όσο περισσότερο πίνουμε, τόσο πιο ασταθείς γινόμαστε και τόσο περισσότερο χάνουμε τον έλεγχο του σώματός μας. Σε υπερβολικές ποσότητες έρχεται το κώμα. Έχε υπ’ όψιν και ότι το αλκοόλ χρειάζεται μόλις λίγα λεπτά για να μπει στο μυαλό μας.
Πώς μπορείς να προστατευθείς
Όπως εξηγεί το WebMD, o πιο ασφαλής τρόπος για να προστατευτούμε είναι:
- να βάζουμε μόνοι μας τα ποτά μας,
- να αποφεύγουμε ανοιχτά μπουκάλια,
- να μην δεχόμαστε ποτά από άλλους,
- να έχουμε μαζί μας το ποτό μας (να μην το παρατάμε αν θέλουμε, για παράδειγμα, να πάμε στην τουαλέτα),
- να μην πίνουμε ό,τι νιώθουμε πως έχει περίεργη γεύση και
- να ζητήσουμε τη βοήθεια των φίλων μας αν δεν αισθανόμαστε καλά.
