Πέντε εικαστικοί διεθνούς ακτινοβολίας, ο Πάολο Μπαρμπιέρι, η Μόνικα Μπάισνερ, ο Ντομένικο Παλαντίνο, ο Τομ Φίλιπς και ο Εμιλιάνο Πόντσι δίνουν μορφή και χρώμα στις συγκλονιστικές εικόνες που περιγράφει ο ποιητής Δάντης στο μνημειώδες έργο του, τη «Θεία Κωμωδία».
Οι καλλιτέχνες ξαναζωντανεύουν τη δαντική Κόλαση, το Καθαρτήριο και τον Παράδεισο, αποδεικνύοντας πως το αποτύπωμα που έχει αφήσει ο Δάντης στον ευρωπαϊκό πολιτισμό παραμένει ανεξίτηλο, μια διαρκής πηγή έμπνευσης σύγχρονων καλλιτεχνών.
Το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών παρουσιάζει την έκθεση «Δάντης ο Υπερσύγχρονος (Dante Ipermoderno) – Ο Δάντης εικονογραφημένος στον κόσμο 1983-2021».
Πρόκειται για μια μεγάλη περιοδεύουσα έκθεση – πριν από την Αθήνα παρουσιάστηκε στο Βελιγράδι, και στη συνέχεια ο εικονογραφημένος Δάντης θα επισκεφτεί την Πράγα, τη Μόσχα και το Λονδίνο για να καταλήξει στη Μαδρίτη – με αφορμή την επέτειο των 700 ετών από τον θάνατο του σημαντικότερου ποιητή των ιταλικών γραμμάτων, του Ντάντε Αλιγκέρι (1265-1321).
Επιμελητής της έκθεσης είναι o καθηγητής Ιστορίας της Σύγχρονης Τέχνης του Πανεπιστημίου της Φλορεντίας Τζόρτζιο Μπάτσι (Giorgio Bacci, Professore Associato Storia dell’Arte Contemporanea, Università degli Studi di Firenze).
Προλογίζοντας τον κατάλογο της έκθεσης, η πρέσβης της Ιταλίας στην Ελλάδα Πατρίτσια Φαλτσινέλι αναφέρει: «Φέτος που συμπληρώνονται επτά αιώνες από τον θάνατο του Δάντη γιορτάζουμε την εμβληματική μορφή και την εξαιρετική κληρονομιά του Μέγιστου Ιταλού Ποιητή, που με τη Θεία Κωμωδία του κατάφερε να πλάσει και να γονιμοποιήσει όσο ελάχιστοι άλλοι, τις βάσεις και την εξέλιξη του δυτικού πολιτισμού. Η επιρροή του Δάντη εξακολουθεί να είναι ακόμη επίκαιρη, πέρα από τα όρια του χρόνου. Ξεπερνώντας γεωγραφικά σύνορα και τα πλαίσια της σκέψης, ο Δάντης έφτασε μέχρι τις μέρες μας σαν πρωταγωνιστής, συνεχίζοντας να τροφοδοτεί στοχασμούς, να καθοδηγεί καλλιτέχνες στην δημιουργική τους πορεία, να προκαλεί συζητήσεις και να υποκινεί την κριτική σκέψη».
Διαχρονικά μοντέρνος για επτά αιώνες
Ο Δάντης (1265-1321), επτακόσια χρόνια μετά τον θάνατό του, παραμένει εντελώς επίκαιρος, είναι «υπερμοντέρνος», μιας και ο ποιητικός του λόγος δεν καταδύεται μόνο στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής, αλλά εξακτινώνεται προς την κοινωνία, καταγράφοντας τις συγκρούσεις και τις δυναμικές που αναπτύσσονται εντός της.
Θεωρείται ο πατέρας της ιταλικής γλώσσας, καθώς η «Κωμωδία» του, το έργο που έγινε ευρύτατα γνωστό όταν την χαρακτήρισε «Θεία» ο Βοκάκιος, θεωρείται ως ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Μέσα σ’ αυτό, ο φιλόσοφος και επιστήμων ποιητής, που ενώνει το Μεσαίωνα με την Αναγέννηση, αποκρυσταλλώνει, εκτός από τις θρησκευτικές τάσεις της εποχής του περί Παραδείσου, Καθαρτηρίου και Κόλασης, και τα ήθη που επικρατούσαν τότε στη δημόσια και ιδιωτική σφαίρα: δεν ήταν μόνο οι αμαρτωλοί, οι μοιχοί, οι δολοφόνοι ή οι λαίμαργοι που τιμωρούνταν στο διηνεκές, αλλά και οι διεφθαρμένοι αξιωματούχοι των καιρών του, οι πολιτικοί απατεώνες.
Άλλωστε, ο Δάντης συμμετείχε από νεαρός στην πολιτική, υποστηρίζοντας το κόμμα των Λευκών Γουέλφων στη Φλωρεντία, έναντι των αντιπάλων τους Γιβελίνων, αλλά και κόντρα στον πάπα Βονιφάτιο Η’, στάση που κόστισε στον ποιητή πολλά χρόνια εξορίας -ο Δάντης Αλιγκέρι εξέπνευσε όχι στην αγαπημένη του γενέτειρα, στη Φλωρεντία, αλλά στη Ραβέννα, όπου πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Με το έργο του ασχολήθηκαν τα φωτεινότερα πνεύματα της ανθρωπότητας, γοητευμένα από την περιγραφή της καθόδου του ποιητή στον Άδη με οδηγό τον μέντορά του, τον ποιητή Βιργίλιο και την ιδανική και αιώνια αγαπημένη του, τη Βεατρίκη. Σημειωτέον πως η Βεατρίκη ήταν υπαρκτό πρόσωπο: τη γνώρισε ο Δάντης όταν κι οι δύο ήταν μικρά παιδιά και την αγάπησε διά βίου. Η κοπέλα ήταν πράγματι ο πρώτος πλατωνικός, δυνατός έρωτας του ποιητή, μέχρι που η Βεατρίκη Πορτινάρι πέθανε σε νεανική ηλικία χωρίς ποτέ να σμίξουν. Αργότερα ο Δάντης παντρεύτηκε την Γκέμμα, κόρη ισχυρής και πλούσιας οικογένειας, με την οποία πιστεύεται πως απέκτησαν τρία παιδιά. Όμως ο ποιητής δεν την αναφέρει πουθενά.
Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες λογοτέχνες που έσκυψαν πάνω από το έργο του Δάντη είναι ο Νίκος Καζαντζάκης, ο οποίος μετέφρασε με ένα ξεχωριστό, ποιητικό τρόπο τη Θεία Κωμωδία, αφιερώνοντάς την στη μνήμη του Άγγελου Σικελιανού.
Οι καλλιτέχνες της έκθεσης
Οι πέντε καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην έκθεση συγκροτούν το τελευταίο κεφάλαιο στη μακραίωνη ιστορία της εικονογράφησης του δαντικού έργου. Ζωγράφοι του διαμετρήματος των Gustave Dore, Dali, Guttuso και Rauschenberg «αναμετρήθηκαν» με το ζοφερό σύμπαν του Δάντη, παραδίδοντας στο κοινό αριστουργήματα που αιχμαλωτίζουν την φαντασία. Τη σκυτάλη παίρνουν τώρα οι πέντε σύγχρονοι καλλιτέχνες, που ο καθένας με το δικό του τρόπο αφηγούνται τα δαντικά έπη στην αισθητική γλώσσα του παρόντος. Από την πιο παραδοσιακή εικαστική γραφή, που χρησιμοποιούν ο Παλαντίνο, η Μπάισνερ και ο Φίλιπς, μέχρι τη ψηφιακή τεχνική του Πόντσι και τα αέρινα φανταστικά τοπία του Μπαρμπιέρι, οι πέντε καλλιτέχνες μορφοποιούν ένα βιωματικό διάλογο μεταξύ του μεγάλου Φλωρεντίνου ποιητή και του κοινού του.
Αρχίζοντας από τη μοναδική κυρία της συντροφιάς, να πούμε πως η Γερμανίδα Μόνικα Μπάισνερ (79 ετών), είναι η μοναδική γυναίκα ζωγράφος που εικονογράφησε τη Θεία Κωμωδία στο σύνολό της. Τα έργα της, με αυγοτέμπερα, με μια μοναδική εμμονή στη λεπτομέρεια, χαρακτηρίζονται από δύναμη και πάθος. Παράδειγμα, ο Άρχων του Σκότους, στο βάθος της δαντικής κόλασης, παραπέμπει ευθέως στον Κρόνο που τρώει τα παιδιά του, του Γκόγια. Η Μπάισνερ έχει μια μακρά και λαμπρή σταδιοδρομία εικονογράφησης στον κόσμο των picture books για μικρά παιδιά, ωστόσο το στίγμα της είναι ευδιάκριτο στη σχέση της με τους κλασικούς της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Στο μεγαλεπήβολο εγχείρημα με τη Θεία Κωμωδία του Δάντη η σημαντική και αντισυμβατική Γερμανίδα εικονογράφος αφιέρωσε επτά χρόνια σκληρής δουλειάς.
Ο Εμιλιάνο Πόντσι είναι, παρά το νεαρόν της ηλικίας του (43), ένας από τους πλέον γνωστούς και αναγνωρισμένους διεθνώς εικονογράφους – η δουλειά του έχει δημοσιευτεί στους Νιου Γιορκ Τάιμς, τη Γουάσινγκτον Ποστ, τη Μοντ, τη Ρεπούμπλικα, το Σπίγκελ, και άλλα έντυπα ανάλογης απήχησης. Έχει συνεργαστεί με το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, ενώ οι δεσμοί του, αισθητικοί και επαγγελματικοί, με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την κουλτούρα τους είναι ισχυροί. Η αποκλειστικά ψηφιακή δουλειά του χαρακτηρίζεται από μια υπαινικτική σαφήνεια – ο Πόντσι λέει αυτό που θέλει να πει με σαφή και λιτό τρόπο, χρησιμοποιώντας μια στιλιζαρισμένη έγχρωμη τραχύτητα, που καθιστά τις εικόνες του άμεσες και εκρηκτικές.
Ο Βρετανός καλλιτέχνης Τομ Φίλιπς (84), εκθέτει εννιά μεταξοτυπίες που έχουν προκύψει από τις 139 εικόνες της δαντικής εικονογράφησης που αφηγούνται την ιστορία του κατά Δάντη Επέκεινα με ένα εκφραστικό, ποπ τρόπο.
Ο ίδιος, είναι ένας πολυσχιδής καλλιτέχνης που έχει πειραματιστεί σε διαφορετικά πεδία: θέατρο, μουσική, κινηματογραφία. Έχει εκθέσει εικαστικά έργα στις σημαντικότερες γκαλερί της Ευρώπης, ενώ η προσέγγισή του στο δαντικό έργο έχει ξεπεράσει τις καλλιτεχνικές συμβάσεις: η χρήση πολυμέσων, σε συνεργασία με τον Πίτερ Γκριναγουέι παρέχει νέες ερμηνευτικές δυνατότητες στην αφομοίωση της Θείας Κωμωδίας.
Ο 73χρονος Ιταλός Ντομένικο (Μίμο) Παλαντίνο είναι ένας παγκόσμια αναγνωρισμένος ζωγράφος, γλύπτης και κεραμίστας που έχει δημιουργήσει και σημαντικές εικαστικές εγκαταστάσεις σε θέατρα και εξωτερικούς χώρους. Έχει καταπιαστεί με τους κλασικούς της λογοτεχνίας, από τον Όμηρο και τον Αισχύλο μέχρι τον Θερβάντες, φτάνοντας στον Τζέιμς Τζόις και τον Παβέζε. Ο ίδιος χαρακτηρίζει τον εαυτό του ως «ένα ζωγράφο που δάνεισε τον εαυτό του στη λογοτεχνία». Η λογοτεχνία πράγματι του οφείλει πολλά: ο καλλιτέχνης ντύνει τους χάρτινους ήρωες με αυτές τις αεριώδεις, υπαινικτικές μορφές – οι ακουαρέλες του λες και πλέουν μέσα σε ένα άχρονο κενό, μεταφέροντας στον θεατή μια αισθητική εντύπωση σαν μακρινό απόηχο του λογοτεχνικού γεγονότος. Η δουλειά του στη Θεία Κωμωδία χαρακτηρίζεται από χάρη, φινέτσα και φιλοσοφικό αναστοχασμό των περιπετειών του Ποιητή στον Άλλο Κόσμο.
Τελευταίος, αλλά όχι έσχατος, ο Ιταλός Πάολο Μπαρμπιέρι (50), είναι ένας από τους πλέον εξέχοντες εικονογράφους fantasy σε όλο τον κόσμο. Οι ξεχωριστές του ικανότητες στην απόδοση φανταστικών τοπίων, με μοναδική χρωματική και σχεδιαστική ευαισθησία, που αποτυπώνει αυτούσιο το ονειρικό στοιχείο του μύθου, τον έχουν οδηγήσει στο να υπογράψει ταινίες κινουμένων σχεδίων, μια πλειάδα άλμπουμ κόμικς, δίσκους χέβι μέταλ, αλλά και τα εξώφυλλα μεγάλων εκδοτικών οίκων, όπως ο διάσημος Μονταντόρι. Εξώφυλλα διά χειρός Μπαρμπιέρι έχουν κοσμήσει μυθιστορήματα των Ουμπέρτο Έκο, Μάικλ Κράιτον, Γουίλμπουρ Σμιθ και Τζέιμς Πάτερσον. Στα εκτιθέμενα έργα του, λες και μεγάλοι δάσκαλοι έχουν ευλογήσει το μολύβι του Μπαρμπιέρι: ο Καραβάτζιο, ο Μπος, ο Μποτιτσέλι νεύουν πίσω από τις πανέμορφες όσο και ερεβώδεις εικόνες.
Info
Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών, Πατησίων 47, Αθήνα, τηλ. 2105242646, 2105242674.
Διάρκεια έκθεσης: 9 – 30 Ιουνίου 2021
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα-Παρασκευή 16.00 – 20.30
Είσοδος ελεύθερη.
