Με αφορμή την παρουσίαση του έργου «Πρόσεξε μην νυχτωθείς εις την Παλαιόχωρα: μια κυθηραϊκή εμπειρία» στον τόπο γέννησής του, τα Κύθηρα, η σκηνοθέτις και καλλιτέχνις παραστατικών τεχνών Ελίζα Σόρογκα μιλά στο Kythera.News για μια δημιουργία που ισορροπεί ανάμεσα στην προφορική παράδοση και τη σύγχρονη τεχνολογία, τη μνήμη και τη φαντασία, τη λαογραφία και την εμπειρία.
Το πρώτο μέρος του έργου αποτελείται από πρωτότυπες αφηγήσεις θρύλων, δοξασιών και δεισιδαιμονιών των Κυθήρων, ηχογραφημένες με τη μέθοδο της τρισδιάστατης ηχογράφησης (binaural recording). Με φόντο το φυσικό περιβάλλον της Παλαιόχωρας –της μεσαιωνικής πρωτεύουσας που καταστράφηκε από τον Μπαρμπαρόσα το 1537– και με οδηγούς τους τελευταίους εν ζωή φορείς της προφορικής μνήμης, η Σόρογκα υλοποιεί μια immersive ακουστική εμπειρία, πλαισιωμένη με πρωτότυπα ηχοτοπία και συνθέσεις του διεθνούς φήμης ηχητικού καλλιτέχνη και συνθέτη ηλεκτρονικής μουσικής Jeph Vanger, που αφυπνίζει τη λαογραφική μνήμη του νησιού.
Πίσω από τους ήχους του γκιώνη, του «νεκροπουλιού», και τις ψιθυριστές ιστορίες για καλικάντζαρους, νεράιδες και φαντάσματα πειρατών, κρύβεται μια προσπάθεια διάσωσης της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Το έργο, που τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, έχει ήδη γνωρίσει επιτυχία καταρχήν σε μορφή podcast αναρτημένα στο spotify, και στη συνέχεια ως ηχητιτκή πράσταση που παρουσιάστηκε πρόσφατα ζωντανά στην Αθήνα, με πρωταγωνιστές τη Σοφία ΣεΪρλή, τον Κωνσταντίνο Κοντολέων και τη μικρή Ελέσα Καράμπελα. Σε λίγες ημέρες θα έχουμε την χαρά να την απολαύσουμε και στα Κύθηρα.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί, η δημιουργός μοιράζεται την πορεία και τις προκλήσεις αυτού του πρωτοποριακού εγχειρήματος, αλλά και το πώς η τέχνη μπορεί να μετατραπεί σε εργαλείο μνήμης, συμμετοχής και πολιτιστικής καταγραφής.
Τι σας ενέπνευσε να ασχοληθείτε με τους θρύλους και τις δοξασίες της Παλαιόχωρας στα Κύθηρα;
Έρχομαι τα τελευταία 9 χρόνια στο νησί. Υπήρχε ένα έντονο συναίσθημα: ήθελα να δημιουργήσω ένα έργο γι’ αυτόν τον τόπο. Όχι απλώς γυρίζοντας μια ταινία ή παρουσιάζοντας μια παράσταση εκεί, αλλά να συνομιλήσω με κάτι τόπο-ειδικό και βάση αυτού να γεννηθεί η ιδέα. Δηλαδή να δημιουργήσω ένα έργο «από τα Κύθηρα» όχι «στα Κύθηρα». Έτσι άρχισα να μελετώ τη λαογραφία του νησιού μέσα από τα βιβλία του Ιωάννου Π. Κασιμάτη «Παλαιά και Σύγχρονη Κυθηραϊκή ζωή- Θρύλοι, παραδόσεις και χρονικά του Κυθηραϊκού λαού». Έπειτα συνομίλησα με την κα Ελένη Χάρου που έχει ένα πλούσιο αρχείο και γρήγορα κατάλαβα πως αυτό που μου κινεί περισσότερο το ενδιαφέρον είναι οι θρύλοι, οι δοξασίες και οι δεισιδαιμονίες που έχουν διασωθεί από γενιά σε γενιά και από στόμα σε στόμα. Δεν φανταζόμουν πως το συγκεκριμένο θέμα θα έχει τέτοιο πλούτο όταν ξεκίνησα. Βρέθηκα με περισσότερες από 150 ηχογραφήσεις, με πάνω από 7 ώρες υλικού και κλήθηκα να κάνω μια διαλογή ώστε μετά να εμπλουτιστεί, με τη βοήθεια του μουσικού συνθέτη Jeph Vanger, με τρισδιάστατα ηχοτοπία.
Γιατί θεωρείτε σημαντική τη διατήρηση της προφορικής παράδοσης σήμερα;
Για μένα, έχει μεγάλη αξία, γιατί κρύβει μυστικά για το πώς πραγματικά ζούσαν οι άνθρωποι σε παλαιότερες εποχές ή τι σκέφτονταν, τι τους τραβούσε το ενδιαφέρον, ή τι τους φόβιζε. Τι ιστορίες έλεγαν όταν δεν υπήρχε η τηλεόραση και το ρεύμα. Όταν έπεφτε το φως και ήταν σκοτάδι. Εάν ήθελες για παράδειγμα να πας από τον Ποταμό στο Λιβάδι, πήγαινες με το γαϊδούρι και περνούσες από διάφορα μέρη, που εάν ήταν νύχτα και δεν είχε φως, δεν ήξερες τι να περιμένεις ότι θα ακούσεις και θα δεις. Υπήρχε μια διαφορετική αντίληψη της πραγματικότητας. Ας δοκιμάζαμε να περπατήσουμε βράδυ σε κάποιο απόμακρο σημείο του νησιού. Πάλι μια τρομακτική εμπειρία θα ήταν, απλώς ΚΑΝΕΙΣ πλέον δεν θα το κάνει.
Πιστεύω πως μόνο μέσα από τις διάφορες μορφές τέχνης και την (προφορική) παράδοση μπορούμε να μάθουμε πώς πραγματικά ζούσαν οι άνθρωποι παλιά.
Διότι η καταγραφή της ιστορίας ενός τόπου δεν είθισται να περιλαμβάνει προφορικές παραδόσεις καθώς αυτές μεταφέρονται από στόμα σε στόμα και μεταλλάσσονται λόγω του τρόπου με τον οποίο μεταδίδονται.
Πώς παντρεύετε τη λαογραφική έρευνα με τις νέες τεχνολογίες στην συγκεκριμένη δράση;
Για το πρώτο μέρος του έργου που έχει ήδη αναρτηθεί στο Spotify έγινε ως εξής: αφού συλλέχθηκαν οι αφηγήσεις των θρύλων εμπλουτίστηκαν με τρισδιάστατα ηχοτοπία που ηχογραφήθηκαν στα Κύθηρα, σε θεματική συνάρτηση με το περιεχόμενό τους. Οι ηχογραφήσεις των (συνοδευτικών) ηχοτοπίων έγιναν με την τεχνολογία binaural recording, που έχει αναπτυχθεί ώστε να αναπαράγει τις συνθήκες της ανθρώπινης τρισδιάστατης ακοής. Τις αφηγήσεις συνοδεύουν επίσης πρωτότυπες συνθέσεις ηχοτοπίων και ηλεκτρονικής μουσικής του μουσικού Jeph Vanger.
Ένα παράδειγμα: για τον θρύλο του «ξενολαού» έγινε ηχογράφηση στο νησί σε σπηλιά με 10 άτομα, με χτύπημα διάφορων οργάνων και αντικειμένων, φωνές και κραυγές δημιουργώντας μια παράφωνη χορωδία. Η ηχογράφηση έγινε με τρισδιάστατο μικρόφωνο ώστε ο ήχος να έχει κατεύθυνση (πχ έρχεται από πίσω σου ο «ξενολαός» ή από πάνω σου). Το ηχοτοπίο αυτό, συνοδεύει την αφήγηση του θρύλου.
Μπορείτε να τις ακούσετε στο Spotify πατώντας εδώ.
https://open.spotify.com/show/2XgXM13gkedPOsFaTaNmoD?si=4d3242206d3c42c1
Για την καλύτερη ακρόαση, συστήνεται η χρήση ακουστικών.
Πώς αντέδρασαν οι ντόπιοι και ιδιαίτερα οι ηλικιωμένοι που συμμετείχαν στο έργο;
Οι περισσότερες εμπειρίες ήταν θετικές. Υπήρξαν Κυθήριοι και Κυθήριες που με υποδέχτηκαν με ζεστασιά και μου αφηγήθηκαν ό,τι θυμόντουσαν από τις γιαγιάδες τους και με ευχαρίστησαν που διασώζω αυτές τις ιστορίες από το να χαθούν για πάντα.
Άλλοι μου είπαν πως «Αυτές τις ιστορίες τις έλεγαν για να φοβίσουν τα παιδιά για να μην βγαίνουν τα βράδια, ή για να κλέβουν τα χωράφια χωρίς να τους ενοχλήσουν ή για να διατηρούν παράνομους δεσμούς χωρίς να τους μαθαίνει κανείς».
Η ίδια η διαδρομή της καταγραφής των θρύλων, από χωριό σε χωριό και από σπίτι σε σπίτι ήταν μια αξέχαστη εμπειρία. Επισκέφτηκα μέρη που δεν θα υπήρχε η αφορμή να πάω αλλιώς. Και είδα πτυχές του τόπου που δεν τις βλέπει κάποιος που απλώς παραθερίζει στο νησί. Είμαι ευγνώμων για αυτή την εμπειρία και ευχαριστώ όσους μίλησαν και μου άνοιξαν την καρδιά τους.
Θα ήθελα ειδικά να ευχαριστήσω τον Κωστή Κοντολέων και την υπέροχή του οικογένεια για την αγάπη και την υποστήριξη σε όλα τα στάδια του έργου.
Υπάρχει κάποιος θρύλος που ξεχωρίσατε προσωπικά κατά τη διάρκεια της έρευνας;
Προσωπικά ξεχωρίζω τα «Ανάραχα», που εκτός από το περιεχόμενο του θρύλου, μου αρέσει και η λέξη πολύ, αλλά και τον «ξενολαό» μιας και μας δίνει πλούσιο ηχητικό περιεχόμενο για να δημιουργήσουμε τα τρισδιάστατα ηχοτοπία, ώστε να δώσουμε την ευκαιρία στον ακροατή/τρια να αναβιώσει τον θρύλο δημιουργώντας μια εμπειρία εμβύθισης (immersive experience).
Τα ανάραχα
Ένας από τους πιο διάσημους θρύλους των Κυθήρων. Η δυνατότητα που είχαν κάποιοι αλαφροΐσκιωτοι να προμηνύουν τον θάνατο των ανθρώπων. Εάν αυτό συμβεί, τότε υπάρχει τρόπος να αλλάξεις την τροπή και να σταματήσεις τον θάνατο.
Μπορείτε να τον ακούσετε εδώ:
https://open.spotify.com/episode/0GcTUhtemieJtF5G4sPjUL?si=uSlVcST6STKVJEQX7MvKVg
Ξενολαός
Ο πιο διάσημος θρύλος των Κυθήρων. Το τάγμα των ξωτικών και των δαιμόνων που κάνουν παρέλαση τις νύχτες στα λαγκάδια των Κυθήρων, κρατώντας τα πιο θορυβώδη όργανα. Φημολογείται πως δημιουργήθηκε από τον απόηχο που άφησε στο συλλογικό ασυνείδητο η επιδρομή του πειρατή Μπαρμπαρόσα.
Μπορείτε να τον ακούσετε εδώ:
https://open.spotify.com/episode/0iQc5WinrZgNmPumm27zD0
Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση σε έργα που ασχολούνται με την πολιτιστική κληρονομιά;
Το ότι δεν έχουν τόσο μεγάλο αντίκτυπο. Και κυρίως στους νέους. Οι νέοι πιθανώς να τα σνομπάρουν θεωρώντας τα «λαογραφικού ενδιαφέροντος». Αυτό που θέλω να πετύχω με το έργο είναι να προσελκύσω τη νέα γενιά να αγαπήσει αυτές τις ιστορίες και την άυλη πολιτιστική κληρονομιά του τόπου παρουσιάζοντάς τες με σύγχρονα ρεύματα τεχνολογίας και τέχνης (Spotify, ηχητική περφόρμανς με ακουστικά και μάσκες ύπνου στο Κάστρο της Παλαιόχωρας) ώστε να τα δούμε «με άλλο μάτι» και να τα επανεξετάσουμε. Είναι η κληρονομιά μας.
Το έργο αξιοποιεί τα σύγχρονα ψηφιακά μέσα ώστε να καταγράψει, να μελετήσει και να αναδείξει την πλούσια προφορική ιστορία των θρύλων, δοξασιών και δεισιδαιμονιών του νησιού.
Πρόκειται για μια σύγχρονη τοποειδική (site specific) δημιουργία που αξιοποιεί τις δυνατότητες της ψηφιακής τεχνολογίας, επιδιώκοντας, να αναδείξει τον πολιτισμικό πλούτο των προφορικών ιστοριών των Κυθήρων με νέους, πρωτότυπους, καινοτόμους και ψυχαγωγικούς τρόπους, που δύναται να φέρουν τις νεότερες γενιές σε επαφή με την πολιτιστική τους κληρονομιά.
Τι ελπίζετε να μείνει στο κοινό μετά την εμπειρία «Πρόσεξε μην νυχτωθείς εις την Παλαιόχωρα»;
Να παραμείνει στη θύμηση των ανθρώπων και να το έχουν στο νου τους στα διάφορα μέρη που επισκέπτονται στο νησί, μέρη που έχουν συνυφαστεί με τους θρύλους. Οι τόποι αυτοί να αποκτήσουν αφηγηματική διάσταση. Δεν είναι ξεροί τόποι, είναι τόποι που κατέχουν ιστορία και αφηγηματική αξία. Επίσης, μέσω αυτής της δράσης θέλω να συμβάλω στη διάσωση και τη διάδοσή τους στις επόμενες γενεές. Πρόκειται για στοιχείο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς υπό εξαφάνιση καθώς ελάχιστοι από τους νέους τους γνωρίζουν.
Θα πατάς στο google «κυθηραϊκοί θρύλοι» και θα μπορείς να τους ακούς για πάντα.
Ποια είναι τα επόμενα σας σχέδια; Υπάρχει κάποιο νέο project που ετοιμάζετε και θα θέλατε να μας αποκαλύψετε;
Τώρα υλοποιώ το δεύτερο μέρος της δράσης που πρόκειται για την αξιοποίηση των πρωτότυπων αφηγήσεων για τη δημιουργία εμβυθιστικής ηχητικής παράστασης όπου οι θρύλοι θα προσαρμοστούν σε τρισδιάστατα ηχοτοπία μέσω της τεχνολογίας binaural recording. Η παρουσίαση του έργου πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα τον Μάιο και στα Κύθηρα τον Αύγουστο.
Επίσης σχεδιάζω μια παράσταση ιαπωνικού χορού «butoh» μαζί με άτομα από τα Κύθηρα που ενδέχεται να παρουσιαστεί και στο νησί το καλοκαίρι. Τέλος, είμαι στη διαδικασία συγγραφής ενός ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους.
Εδώ μπορείτε να δείτε το σύνολο της καλλιτεχνικής μου δουλειάς:
Σας ευχαριστούμε θερμά για τον χρόνο και τις σκέψεις που μοιραστήκατε με τους αναγνώστες μας.
Διαβάστε περισσότερα:
Έρχεται: «Πρόσεξε μην νυχτωθείς εις την Παλαιόχωρα: μια κυθηραϊκή εμπειρία»
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ
Καστρισιάνικα, πλατεία, Κύθηρα: 7, 8, 9, 10, 14, 16, 17, 21, 22, 23 & 24 Αυγούστου 2025
Παραστάσεις: 20:00, 21:00 & 22:00
Εισιτήρια: 12 ευρώ.
Κρατήσεις:
Τηλεφωνικές κρατήσεις: +30 697 5775515
Περιορισμένος αριθμός εισιτηρίων (30 ανά παράσταση).
Η δράση υλοποιείται με την παροχή αιγίδας και οικονομικής επιχορήγησης του Υπουργείου Πολιτισμού – Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής και Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Σε συνεργασία με το Κυθηραϊκό Ίδρυμα Πολιτισμού & Ανάπτυξης.
Με την υποστήριξή του Κυθηραϊκού Συνδέσμου Αθηνών
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΟΜΑΔΑ
Ελίζα Σόρογκα: Σύλληψη / Σενάριο / Σκηνοθεσία
Jeph Vanger: Ηχητικός σχεδιασμός / Μουσική
ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΟΥΝ
Σοφία Σεϊρλή, Ελέσα Καράμπελα, Κωνσταντίνος Κοντολέων
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ
Δέσποινα Δαμιανού, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο της Θράκης.
Ελένη Χάρου- Κορωναίου, Φιλόλογος, π. διευθύντρια Λυκείου Κυθήρων, π. ΕπιμελήτριαEνετικού Αρχείου, Ιστορικός – Ερευνήτρια- π. προϊσταμένη στο Τοπικό Αρχείο Κυθήρων
Το σενάριο δημιουργήθηκε με άξονα τις πρωτότυπες αφηγήσεις των: Ελένης Χάρου, Κωνσταντίνου Κοντολέων, Πηνελόπης Βλαντή, Μανώλη Δαπόντε, Κοσμά Μεγαλοκονόμου, Γιώργου Κομηνού, Μανώλη Κασιμάτη και Παναγιώτη Πρωτοψάλτη.
ΠΑΡΑΓΩΓΗ: Unclassified Actions AMΚΕ
ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΡΓΟΥ / ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: Σταματίνα Στρατηγού
ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Μαρία Σιόρμπα
ΗΧΟΛΗΨΙΑ: Παναγιώτης Κυριακόπουλος, Δημήτρης Κουκουβάνης
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ / ΥΦΑΝΤΟΥΡΓΙΑ ΜΑΣΚΩΝ ΥΠΝΟΥ (ΑΡΓΑΛΕΙΟΣ): Alexandra Bissa
ΠΑΡΑΓΩΓΗ: Unclassified Actions AMΚΕ
DIGITAL MARKETING: Βίκυ Κατσαβούλια
