Η Παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος (ΠΕΕ) επίσημος φορέας των Ψυχιάτρων Παιδιών και Εφήβων, με επιστολή της στον πρόεδρο της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής για την αναμόρφωση του Οικογενειακού Δικαίου κ. Ιωάννη Τέντε (επίτιμο εισαγγελέα Αρείου Πάγου), έχει καταγράψει την επιστημονική θεώρηση του θέματος της επιμέλειας/συνεπιμέλειας για ζευγάρια που βρίσκονται σε διαδικασία χωρισμού ή έχουν προχωρήσει σε οριστικό διαζύγιο, ως προς την ψυχική υγεία των παιδιών.
Προειδοποιεί παράλληλα για το περιεχόμενο μελετών που καταγράφουν δεδομένα από τις πρακτικές συνεπιμέλειας, καθώς πέραν του ότι παρουσιάζουν ενίοτε αντικρουόμενα συμπεράσματα αφορούν μία σχετικά σύγχρονη πρακτική χωρίς μελέτες σε ικανό βάθος χρόνου και εξετάζουν μικρά δείγματα κυρίως σε χώρες με διαφορετικές κοινωνικές συνθήκες, όπου η συνεπιμέλεια αποτελεί επιλογή των γονέων με έγκριση της Δικαιοσύνης ή/και των κοινωνικών υπηρεσιών και όχι αυτόματη διαδικασία. Ουσιαστικά, δεν αποτελούν καταγραφή του αποτελέσματος της πρακτικής του να μοιράζονται τα παιδιά χρόνο και με τους δύο γονείς, αλλά το αποτέλεσμα της συνεννόησης και συνεργασίας των γονιών εκεί που υπάρχει.
Η ψυχική υγεία των παιδιών και η ολοκληρωμένη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους απαιτεί ουσιαστική συμμετοχή και συνεργασία των γονέων και κατά το ισχύον νομικό σύστημα είναι από κοινού υπεύθυνοι, σημειώνει η ΠΕΕ. Εφόσον δεν συμφωνούν μεταξύ τους, το δικαστήριο αποφασίζει την ανάθεση της επιμέλειας του παιδιού είτε
- στον έναν γονέα
- στους δύο γονείς με διάφορους χρονικούς ή λειτουργικούς συνδυασμούς συνεπιμέλειας
- σε τρίτο άτομο, με βασικό κριτήριο τη διασφάλιση του συμφέροντος του παιδιού
Είναι ωστόσο εξαιρετικά σημαντική η αξιολόγηση κάθε γονέα για την
- επάρκεια/καταλληλότητα κάθε γονέα στην άσκηση του ρόλου τους, που δεν θα πρέπει να θεωρείται εκ των προτέρων αυτονόητη
- δυνατότητα ανταπόκρισής του στις υποχρεώσεις και ευθύνες
- σχέση του με το παιδί ή τα παιδιά, που μετά το χωρισμό δεν προκύπτει από το πουθενά, αλλά είναι συνέχεια της προηγούμενης, οικογενειακής ζωής
Η συνεργασία των γονιών πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τον χωρισμό είναι ο κύριος παράγοντας που επηρεάζει την ψυχική υγεία και την κοινωνική προσαρμογή των παιδιών. Και είναι ολέθριες για την ψυχική τους υγεία, οι συνεχιζόμενες συγκρούσεις και αντιδικίες. Επιβάλλεται κατά συνέπεια να εξασφαλιστεί για αυτά ένα περιβάλλον χωρίς συγκρούσεις.
Η παράμετρος της ηλικίας των παιδιών ενός ζευγαριού που χωρίζει είναι εξαιρετικής σημασίας, καθώς διαφοροποιεί (όπως και το στάδιο ανάπτυξης που βρίσκεται κάθε παιδί ξεχωριστά) τις ανάγκες και την δυνατότητα προσαρμογής του.
Η σταθερότητα στο εξωτερικό περιβάλλον (σχολείο, εξωσχολικές δραστηριότητες, κύκλος συνομηλίκων, κλπ.) και στις συνθήκες ανατροφής είναι καθοριστική, ειδικά για βρέφη και νήπια που έχουν ανάγκη από σταθερά σημεία αναφοράς, χωρίς συνεχείς μεταβολές που προκαλούν άγχος και συναισθηματικές δυσκολίες.
Αντιμετωπίζοντας τον Αρμαγεδδώνα
Ο όρος που χρησιμοποιείται στη διεθνή βιβλιογραφία για τα παιδιά των έντονα συγκρουσιακών διαζυγίων είναι «παιδιά του Αρμαγεδδώνα», αναφέρει η ΠΕΕ. «Στα συγκρουσιακά διαζύγια οι γονείς αναλώνονται στην επίλυση των δικών τους ενδοψυχικών και διαπροσωπικών προβλημάτων και δεν είναι σε θέση να θέσουν σε προτεραιότητα τις ανάγκες των παιδιών, με αρνητικές συνέπειες στον ψυχισμό και την εξέλιξή τους. Τα αίτια των γονικών συγκρούσεων συχνά είναι πολύ βαθύτερα, και δεν αναμένεται να λυθούν απλά με το ισόχρονο μοίρασμα της επιμέλειας, αλλά με κατάλληλη υποστήριξη των γονέων».
Γι’ αυτό και για όλα τα παραπάνω, τα θέματα επιμέλειας, είτε ρυθμίζονται συναινετικά μεταξύ γονέων είτε από δικαστήριο, πρέπει να αποφασίζονται με κριτήριο το συμφέρον του συγκεκριμένου κάθε φορά παιδιού για τις βασικές συναισθηματικές και αναπτυξιακές του ανάγκες. Και η συνεκτίμηση της γνώμης του παιδιού πρέπει να αξιολογείται με ιδιαίτερη προσοχή από ψυχιάτρους παιδιού και εφήβου, και άλλους εξειδικευμένους επαγγελματίες ψυχικής υγείας.
Η ΠΕΕ τονίζει ότι «πρέπει να προβλέπονται όλες οι μορφές επιμέλειας και επικοινωνίας παιδιών-γονέων, και κάθε φορά να επιλέγεται η καταλληλότερη για το συγκεκριμένο παιδί, χωρίς να επιβάλλεται υποχρεωτική νομοθετική ρύθμιση συνεπιμέλειας ούτε υποχρεωτικός χρόνος διαμονής των παιδιών με καθένα από τους δύο γονείς. Στις περιπτώσεις όπου οι γονείς διαφωνούν έντονα και δεν μπορούν να καταλήξουν σε συμφωνία για την επιμέλεια των παιδιών τους, επιβάλλεται να προβλεφθεί μια σειρά μέτρων για την προστασία των παιδιών και την διασφάλιση της κατά το δυνατόν βέλτιστης επαφής και επικοινωνίας και με τους δύο γονείς».
Παράλληλα προτείνονται συγκεκριμένα μέτρα για να προστατευτούν τα παιδιά από την αδυναμία των γονέων τους να φτάσουν σε μία συγκροτημένη, ήρεμη συνεργασία στην ανατροφή τους μετά το χωρισμό.
- Υποχρεωτική παρακολούθηση συνεδριών οικογενειακής διαμεσολάβησης για αντιδικούντες γονείς πριν την προσφυγή στο δικαστήριο
- Πιθανή συμβουλευτική ψυχικής υγείας για τους γονείς ώστε να ανταποκρίνονται κατάλληλα στις ανάγκες των παιδιών και να υποστηριχθούν οι ίδιοι στο ρόλο τους
- Θεσμοθέτηση Οικογενειακού Δικαστηρίου και εξειδικευμένης Διεπιστημονικής Ομάδας που θα συνεκτιμά κάθε περίπτωση επικουρώντας τον δικαστή στις αποφάσεις του
- Παρακολούθηση σε προκαθορισμένα χρονικά διαστήματα της εφαρμογής και των αποτελεσμάτων των αποφάσεων ανάθεσης επιμέλειας, με δυνατότητα αναθεώρησης.
Για την πρόταση νομοθετικής ρύθμισης για υποχρεωτική συνεπιμέλεια η ΠΕΕ τονίζει καταλήγοντας ότι «επειδή κάθε περίπτωση παιδιού και γονέων είναι διαφορετική, και ιδίως επειδή στα συγκρουσιακά διαζύγια υπάρχουν όλα τα προαναφερόμενα πολύπλοκα θέματα της ψυχικής ζωής των γονέων και των παιδιών, θεωρούμε ότι “σολομώντειες λύσεις” δεν είναι προς το συμφέρον του παιδιού, γι’ αυτό και η μορφή της επιμέλειας δεν πρέπει να ρυθμίζεται άκαμπτα και οριζόντια».
