Για απόψε, Παρασκευή, 26 Αυγούστου, στις 21:00, είναι προγραμματισμένη η προβολή της ταινίας «Λουνάνα: Ένα Γιακ μες στην τάξη» από το Cine Portokalia στον φιλόξενο χώρο της Γεωπονικής Σχολής του Καραβά.
Με αφορμή την προβολή της ταινίας, η Γεωργία Τσατσάνη, φιλόλογος – συγκριτολόγος και σταθερή συνεργάτιδα του Kythera.News, έγραψε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο με τίτλο «Μπουτάν και οικολογικό σινεμά: Lunana».
Στο άρθρο διαβάζουμε για το Μπουτάν, χώρα παραγωγής της ταινίας, ένα μικροσκοπικό, περίκλειστο κρατίδιο με έκταση όσο η Μακεδονία, το οποία διαφημίζει την “ευτυχία” ως ακαθάριστο εθνικό προϊόν και ζει πολυμορφικά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Ακολουθεί το άρθρο της Γεωργίας Τσατσάνη.
Εάν η φύση είναι ένα κάτοπτρο για τον εσωτερικό μας εαυτό, η νέα ταινία από το Μπουτάν ισοδυναμεί με κάθαρση της Ασίας απέναντι στο σύγχρονο τρόπο ζωής.
Η πρώτη υποψηφιότητα στα Oscar
Το Μπουτάν εκπροσώπησε φέτος στα Αμερικάνικα βραβεία Oscar, μία sui-generis ταινία, με τίτλο Lunana: A Yak in the Classroom. Ανάμεσα σε 93 υποψηφιότητες στη Διεθνή Παραγωγή, η υποψηφιότητα του Μπουτάν έφθασε στην τελική πεντάδα. Μία διάκριση που κερδίζει η κεντρική χώρα της Ασίας για πρώτη φορά στην ιστορία της, καθώς διαγωνίζεται ήδη δύο δεκαετίες. Το χρυσό αγαλματίδιο μπορεί προς το παρόν να μην έφθασε στο Μπουτάν. Η ταινία ωστόσο έθεσε τον κινηματογράφο ως μία μοντέρνα τέχνη στην οικολογική της διάσταση για το ασιατικό βασίλειο. Όμως, η οσκαρική αρχή έγινε από μία ταινία με εθνικό και βιώσιμο αναπτυξιακά χρώμα που αναδεικνύει την ίδια τη χώρα.
Η ταινία Lunana: A Yak in the Classroom γυρίστηκε στην ορεινή περιοχή της Lunana επάνω στα Μεγάλα Ιμαλάια στα 5.200m. Στη Lunana υπάρχει μία μικρή κοινότητα 50-60 ατόμων όπου λειτουργεί αδιάλειπτα δημοτικό σχολείο παρά το δυσπρόσιτο της περιοχής. Το σχολείο είναι ανοιχτό συνήθως για οκτώ μήνες το χρόνο από Μάρτιο έως Οκτώβριο. Η αλλαγή στις καιρικές συνθήκες συρρικνώνει τη σχολική περίοδο ενίοτε σε τέσσερις έως έξι μήνες από Μάιο έως Οκτώβριο. Η Lunana ζει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής με πολυμορφία. Παλαιότερα, ο χειμώνας διαρκούσε περισσότερο, ενώ τώρα χιονίζει μόνο κατά το Μάρτιο και τον Απρίλιο.
Η πρωτότυπη ταινία δεν αγγίζει μόνο την εκπαίδευση μιας παραδοσιακά βουδιστικής χώρας, αλλά ενσωματώνει όλες τις πολιτικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις. Όμως, η εκπαίδευση στην απομακρυσμένη Lunana είναι η αφορμή μιας νέας αφήγησης. Ο Pawo Choyning Dorij ως σεναριογράφος, σκηνοθέτης και παραγωγός μας ταξιδεύει στο χώρο και στο χρόνο ενός διαφορετικού πολιτισμού. Η κλιματική αλλαγή έχει αλλάξει πια τη ζωή στο βόρειο Μπουτάν αισθητά, ειδικά μετά από τις μεγάλες πλημμύρες στις 7 Οκτωβρίου 1994. Μάλιστα, ο βασιλιάς έχει αντιπροτείνει στους ελάχιστους ντόπιους να μετοικήσουν νοτιότερα. Οι κάτοικοι της περιφέρειας Gasa –μία από τις είκοσι περιφέρειες της ασιατικής χώρας– όπου βρίσκεται η Lunana γίνονται καθημερινά θεατές μιας νέας πραγματικότητας.
Lunana, μια αθέατη κοιλάδα
Η Lunana είναι μία εύστοχη επιλογή για λόγους κλιματικής και κοινωνικής αλλαγής. Πρόκειται για μία κοινότητα που ξεχωρίζει και για τις φαρμακευτικές γνώσεις των κατοίκων για τα βότανα στα Ιμαλάια. Οι λίγοι κάτοικοι ζουν σε άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Συχνά οι άνθρωποι ζουν στα ίδια πέτρινα οικήματα μαζί με τα ζώα τους. Η οικονομία στην περιοχή βασίζεται στα yaks, ένα είδος βοδιού, το θείο δώρο των Ιμαλαΐων. Οι κάτοικοι αξιοποιούν το yak για το μαλλί, το δέρμα, το κρέας και το γάλα, ένα βοοειδές που ενδημεί στο Μπουτάν και στο Θιβέτ. Η Lunana απέχει τρεις ώρες από το Θιβέτ με τα πόδια. Οι δύο περιοχές, Μπουτάν και Θιβέτ, μοιράζονται τον ίδιο πολιτισμό ως προς την αγροτική οικονομία και τη βουδιστική θρησκεία.
Τα Μεγάλα Ιμαλάια ανατολικά εκτείνονται άνω των 7.500m στο βόρειο Μπουτάν. Η περιφέρεια Gasa με την ομώνυμη πόλη είναι στα ΒΔ. Στην περιφέρεια Gasa βρίσκεται η υψηλότερη κορυφή των Μεγάλων Ιμαλαΐων στο Μπουτάν Gangkhar Puensum –απάτητη έως σήμερα– στα 7.570m. Η απόρθητη θέση της περιοχής Lunana είναι στα 5.200m στη Gasa χωρίς οδικό δίκτυο και γι’ αυτό σημαίνει σκοτεινή πλευρά. Το ταξίδι από την πόλη Gasa έως τη Lunana είναι δέκα ημέρες με τα πόδια και μία ώρα με ελικόπτερο από το μοναδικό αεροδρόμιο της χώρας το Paro.
Όσοι επιλέγουν το δύσκολο δρόμο της ορεινής ανάβασης των Ιμαλαΐων μέσω Laya, υποχρεούνται σε παραμονή για εξοικείωση εκεί με το περιβάλλον. Η Laya είναι το τελευταίο κεφαλοχώρι της περιοχής σε υψόμετρο 3.800m και έχει περί τους χίλιους κατοίκους (2007). Από τη Laya με έμπειρο τοπικό οδηγό αρχίζει η ανάβαση σ’ ένα από τα δυσκολότερα ορεινά μονοπάτια της γης. Με οκτώ ώρες περπάτημα την ημέρα, ο μέσος ορειβάτης χρειάζεται οκτώ ημέρες δύσκολης πορείας και επιτόπου διανυκτερεύσεις. Στη Lunana δεν υπήρχε ηλεκτρισμός έως το 2019 και η ταινία γυρίστηκε εξ ολοκλήρου με ηλιακά panels για 2.5 μήνες.
Η τελευταία ταινία για τη Lunana: A Yak in the Classroom
Ο δημιουργός Pawo Choyning Dorij έχει ένα εντυπωσιακό βιογραφικό με σπουδές στις Διεθνείς Σχέσεις (ΗΠΑ) και στη Βουδιστική Φιλοσοφία (Ινδία). Ο σκηνοθέτης, σεναριογράφος και παραγωγός επομένως είναι ένα σπάνιο αμάγαλμα δυτικής και ανατολίζουσας εκπαίδευσης. Αυτή είναι η τρίτη κινηματογραφική δουλειά όπου συμμετέχει μετά τη Vara: A Blessing ως βοηθός σκηνοθέτη και την ταινία Hema Hema: Sing me Song while I wait ως παραγωγός. Ο Pawo Choyning Dorij είναι επαγγελματίας φωτογράφος και συνεργάζεται με διεθνή έντυπα Vice, Life, The Wall Street Journal.
Πρόκειται για μία κοινωνική ταινία ενός δασκάλου ο οποίος «υποχρεώνεται» βάσει συμβολαίου να διδάξει για ένα ολόκληρο σχολικό έτος εκεί. Τον δάσκαλο υποδύεται ο Sherab Dorij. Η Lunana, μακριά από τον πολιτισμό, του προσφέρει μια νέα προσέγγιση για τη ζωή. Η διάδραση με την τοπική κοινότητα έχει στοιχεία ρομαντικής κομεντί για ένα εγχείρημα που εκπλήρωσε τους στόχους, ρητούς και άδηλους. Στην ταινία για παράδειγμα πρωταγωνιστούν τα παιδιά του πραγματικού σχολείου που δεν είχαν χρησιμοποιήσει ποτέ οδοντόκρεμα προηγουμένως. Ένας από τους μαθητές μάλιστα εκφράζει την επιθυμία να γίνει ο ίδιος δάσκαλος επειδή οι δάσκαλοι αγγίζουν το μέλλον.
Η ευαισθητοποίηση για την παραδοσιακή εκπαίδευση και την κλιματική αλλαγή μας παρέχει έναν οδηγό της νέας κινηματογραφικής παραγωγής στο Μπουτάν. Το Μπουτάν είναι η πρώτη χώρα παγκοσμίως που λαμβάνει άμεση χρηματοδότηση από τον ΟΗΕ για έργα ύψους 7.4 εκατομμύριων δολαρίων. Η κλιματική αλλαγή άλλωστε είναι μία από τους δύο πυλώνες της ταινίας. Το Thorthormi Project στη Lunana ήταν τριετές 2009-2012 για τη δημιουργία φυσικών φραγμάτων που συγκρατούν το νερό. Οι εκτιμήσεις για το Μπουτάν ανάγουν το έτος 2035 σε terminus ante quem για το πλήρες λιώσιμο των παγετώνων. Ένα γεγονός πολύ λυπηρό διότι η χώρα δεν συμμετέχει στην παραγόμενη υπερθέρμανση της γης. Τα ποσοστά είναι υψηλά και αγγίζουν, σύμφωνα με μία σχετική μελέτη, που υποδεικνύει όμορα κράτη με πρώτη την Κίνα σε ποσοστό 29% και τέταρτη την Ινδία με ποσοστό 7% ως υπεύθυνες.
Μπουτάν, πολιτική και κλιματική αλλαγή
Στο Μπουτάν οι παγετώνες μετασχηματίζονται σε 3,000 λίμνες, εκ των οποίων τέσσερις μεγάλες λίμνες είναι στη Lunana. Το Πανεπιστήμιο του Μπουτάν με τον καθηγητή Karma Toeb τρέχει ένα πρόγραμμα για τη σωστή διαχείριση του ορεινού χώρου και των υδάτων. Οι νέοι χώροι απορροής που προκύπτουν περιέχουν μεγάλους όγκους νερού. Στο πρόγραμμα Thorthormi Project εργάζονται οι ντόπιοι κάτοικοι από τη Lunana για την έγκαιρη διευθέτηση των υδάτων σε λίμνες και σε ποτάμια. Η συνταγματική διακυβέρνηση στον 21ο αιώνα προστατεύει το φυσικό περιβάλλον ως μνημείο της πολιτιστικής κληρονομιάς του Μπουτάν.
Σύμφωνα με το ισχύον πρώτο σύνταγμα του Μπουτάν, το 60% της επιφάνειας της χώρας θα παραμείνει για πάντα δασική έκταση. Το πολίτευμα του Μπουτάν είναι συνταγματική μοναρχία, μόλις από το 2008, οπότε έγιναν οι πρώτες εκλογές. Την νέα πορεία προς τη δημοκρατία περιγράφει το ντοκιμαντέρ Road to Lunana (BBS). Για τη Lunana έχουν γίνει δύο ντοκιμαντέρ, το πρώτο για την εκπαίδευση School Among Glaciers (2006) και το δεύτερο για την πολιτική αλλαγή Road to Lunana (2007). Η ταινία μυθοπλασίας Lunana: A Yak in the Classroom (2019) είναι η πρώτη οικολογική κινηματογραφική παραγωγή για τη δυσπρόσιτη περιοχή.
Το Μπουτάν είναι μία περίκλειστη χώρα, με λιγότερο από 800.000 κατοίκους σε μία έκταση, όσο η ελληνική Μακεδονία. Η βασιλεία έχει πέντε κληρονομικούς μονάρχες από το 1907 έως σήμερα. Η μικρή χώρα έχει εθνική καθαρότητα χάριν στην εθνοκάθαρση των τελευταίων δεκαετιών. Οι εθνοκαθάρσεις ωστόσο δεν πραγματώνονται ποτέ σε κράτη με ουσιαστική δημοκρατία. Η απόλυτη μοναρχία ένωσε τις δύο φυλές ανατολικά και δυτικά σε ένα ενιαίο κράτος, ενώ νοτίως του Μπουτάν κατοικούσαν φυσικοί ομιλητές της επίσημης γλώσσας του Νεπάλ. Περί τα 100.000 πρόσφυγες με διαβατήρια από το Μπουτάν, όμως νεπαλόφωνοι, για δυο δεκαετίες διαβιούν στα προσφυγικά camps του Νεπάλ. Πρόκειται για ένα άλυτο προσφυγικό ζήτημα, χωρίς ίχνος ενδιαφέροντος ή προστασίας από την παγκόσμια κοινότητα, πολύ περισσότερο ενδιαφέροντος προς επίλυση.
Ταξιδεύοντας στο σημερινό Μπουτάν
Ο τουρισμός στο Μπουτάν είναι ελεγχόμενος με numerus clausus που κυμαίνεται από 10.000 έως 60.000 ανάλογα κατ’ έτος. Την εποχή της πανδημίας, ο αριθμός των επιτρεπόμενων εισερχόμενων τουριστών συρρικνώθηκε σκοπίμως. Ο τουρισμός ελέγχεται από το βασίλειο του Μπουτάν με προπληρωμένη visa, διαμονή, διατροφή και οδηγό, συν ένα τοπικό ξεναγό, σε ομάδες άνω των τριών ατόμων. Σκοπός είναι η καθαρή χώρα από καθετί το αλλότριο ή το τουριστικώς εκφυλιζόμενο.
Προς τούτο, η χώρα διαφημίζει την ευτυχία ως το ακαθάριστο εθνικό προϊόν. Από το 1974, όταν η χώρα άνοιξε μερικώς τα σύνορά της στον εισερχόμενο τουρισμό, τότε επινοήθηκε η ευτυχία. Πρόκειται για τουριστική διαφήμιση από τον ίδιο μονάρχη ο οποίος αργότερα κάνει τις εθνοκαθάρσεις από το 1988 έως το 1996. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα μείγμα marketing που απέτυχε να πείσει, ακόμα και τους ίδιους τους ντόπιους κατοίκους. Καμία ευτυχισμένη χώρα δεν έχει εκπατρισμένους πρόσφυγες ή αυξανόμενους μετανάστες προς τη Δύση.
Η ταινία για την Lunana έρχεται έπειτα από την εικοσαετή έλευση της τηλεόρασης και του Internet στο Μπουτάν. Τα ΜΜΕ έχουν βραχύβια ιστορία στο μικρό απαγορευμένο βασίλειο, μια παροχή από τον ίδιο ηγεμόνα των προσφυγικών διωγμών. Η μοναρχία επέτρεψε τη χρήση της τηλεόρασης, του διαδικτύου και των κινητών τηλεφώνων μόλις το 1999 ως αποτέλεσμα μιας εξωστρέφειας. Ο κινηματογράφος απεικονίζει την επικοινωνία του τοπικού παραδοσιακού στοιχείου με τον εθνικό πολιτισμό. Με την ταινία Lunana: A Yak in the Classroom αρχίζει μία νέα εποχή ανάκλησης από την καρδιά της Ασίας για τον παγκόσμιο πολιτισμό.
Δρώμενα: ένας ενιαίος αρχαίος πολιτισμός;
Μολονότι το Μπουτάν είναι μία εξωτική χώρα για τον τουρισμό προς την κεντρική Ασία, η ταινία είναι αφορμή να την γνωρίσουμε καλύτερα. Στα σανσκριτικά σημαίνει υψίπεδο ή προς το τέλος του Θιβέτ, γεωγραφικά για μια χώρα περιορισμένη ανάμεσα στην Ινδία και το Θιβέτ. Η θρησκευτική λατρεία αποτελεί τον κοινό κώδικα πίστης των Βουδιστών. Ο Βουδισμός και η γλώσσα συνδέουν τον ειρηνικό κόσμο των Μεγάλων Ιμαλαΐων με επίκεντρο το σύγχρονο Μπουτάν διαχρονικά στην ιστορία.
Αξιοσημείωτη είναι η αρχαία παράδοση στην τέχνη και τον αθλητισμό ως δρώμενα. Η παραδοσιακή εικόνα της χώρας προς το εξωτερικό ενισχύεται από πανάρχαιες δραστηριότητες. Η τοξοβολία επί παραδείγματι στην υπαίθρια θέα αποτελεί τον δημόσιο αθλητισμό ως παράσταση στο σημερινό Μπουτάν. Αυτό είναι ένα αθλητικό δρώμενο που γίνεται καθημερινά ως μία φυσική ανθρώπινη ενασχόληση, αλλά και ως μία τουριστική attraction.
Παράλληλα, τα δύο ετήσια φεστιβάλ από Βουδιστές μοναχούς κάθε Δεκέμβριο και Ιούνιο επαναλαμβάνουν την αρχέγονη όρχηση της θρησκείας. Μαζί κάτοικοι και επισκέπτες έχουν ένα καλό λόγο να συγκεντρώνονται στην πρωτεύουσα, το Θίμπου, για να εορτάσουν την τελετουργία. Οι χορευτές προετοιμάζονται για έξι μήνες στα βουδιστικά μοναστήρια όλης της χώρας για να επιτελέσουν μασκοφόροι την λατρευτική χορεία. Πρόκειται για μία ενασχόληση των Βουδιστών μοναχών που σαφέστατα προσιδιάζει τις ελληνικές χορείες, κυρίως το διθύραμβο και τα φαλλικά.
Στην αρχαία Ελλάδα οι διθύραμβοι επιτελούνται δημόσια από μασκοφόρους άνδρες προς τιμή του θεού Διόνυσου. Η καταγωγή του Διονύσου από την Ασία ήταν ανέκαθεν αποδεκτή και η παραδοχή αυτή μας επιστρέφει στην πρώιμη ανιμιστική λατρεία της γόνιμης και καρποφόρας φύσης. Στο Μπουτάν επίσης στην αρχαία πρωτεύουσα Punakha συναντάει κανείς φαλλικές τοιχογραφίες σε οικίες, αλλά και στο βουδιστικό μοναστήρι Chimi Lhakhang. Η φαλληφορία ως θεατρική παράσταση για την θάλλουσα γη στην Ελλάδα του 5ου προχριστιανικού αιώνα θα «γεννήσει», σύμφωνα με τον Αριστοτέλη (1449a), την τραγωδία και την κωμωδία, το αρχαίο δράμα και το θέατρο.
Ένα σχολείο στην άκρη της γης
Ο πολιτισμός, αρχαίος και νέος, μας ενδιαφέρει ως διακείμενο για την ιστορική πορεία του Μπουτάν. Αιωνίως εξαρτημένη οικονομία από την Ινδία σε συνάρτηση με την βρετανική παντοκρατορία από το παρελθόν, το Μπουτάν πολύ πρόσφατα έγινε δημοκρατία και απέκτησε Σύνταγμα (2008). Η τουριστική κίνηση ελέγχεται απόλυτα, ενώ η νεοπαγής βιομηχανία του κινηματογράφου βοηθάει την κατά τ’ άλλα φτωχή χώρα ν’ αντισταθεί στο παλαιό καθεστώς. Η ανθρωπογενής αλλαγή φέρνει προ των πυλών του Μπουτάν τις συνέπειες της γεωγραφικής αναδιαβάθμισης σε χρόνο μικρό και ταχύ. Ο Pawo Choyning Dorij βάζει επί τάπητος όλες τις σοβαρές αποχρώσεις για τη Lunana και φωτίζει μία «άγνωστη» χώρα της ασιατικής ηπείρου με χρώμα και ιστορία.
Της Γεωργίας Τσατσάνη
Δημιουργός του άρθρου:
Η Γεωργία Τσατσάνη είναι φιλόλογος - συγκριτολόγος