Πριν από λίγες ημέρες ανακοινώθηκαν οι 532 υποψηφιότητες για το Ευρωπαϊκό Βραβείο Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής Mies van der Rohe Award 2022, έναν θεσμό που δημιουργήθηκε το 1988 και ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του Γερμανο-Αμερικανού πρωτοπόρου της μοντερνιστικής αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα. Από το 2001 συνδιοργανώνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ίδρυμα Mies van der Rohe και είναι το επίσημο βραβείο αρχιτεκτονικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Απονέμεται κάθε δύο χρόνια σε εξαιρετικά αρχιτεκτονήματα, που έχουν υλοποιηθεί από Ευρωπαίους αρχιτέκτονες ή ομάδες και αντικατοπτρίζουν τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές αλλαγές στον τόπο όπου παράγονται.
Για παράδειγμα, το 2019 μπήκαν για πρώτη φορά στις υποψηφιότητες έργα από τη Σερβία, την Αλβανία και τη Σλοβακία, ενώ ανάμεσα στα βραβευμένα έργα είναι το πάρκινγκ και τερματικός σταθμός Hoenheim North στο Στρασβούργο της Zaha Hadid (2003), η Όπερα του Όσλο των Snøhetta (2009), ο μετασχηματισμός του κτιρίου κατοικιών DeFlat Kleiburg, στο Άμστερνταμ των NL Architects και XVW architectuur (2017) κ.ά. Η ποικιλία των κτιρίων επιβεβαιώνει ότι δεν επιβραβεύεται μόνο ο ωραίος σχεδιασμός αλλά και η σημασία ενός αρχιτεκτονήματος στην πόλη. Τα επιλεγμένα έργα από κάθε χώρα αποστέλλονται στο Ίδρυμα Mies van der Rohe, όπου Ομάδα Ανεξάρτητων Ειδικών Συμβούλων και Ειδική Γνωμοδοτική Επιτροπή –οι οποίες συστήνονται για κάθε νέο κύκλο βραβείων– αξιολογούν τις συμμετοχές.
Σε ένα έργο θα απονεμηθεί το Βραβείο για τη Σύγχρονη Αρχιτεκτονική, σε έναν πρωτοεμφανιζόμενο αρχιτέκτονα ή ομάδα θα δοθεί Ειδική Μνεία και σε έναν πρόσφατα αποφοιτήσαντα αρχιτέκτονα η δυνατότητα πρακτικής άσκησης σε έναν από τους διακριθέντες αρχιτέκτονες. Η τελετή απονομής πραγματοποιείται πάντα Μάιο στο περίπτερο Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη. Ανάμεσα στα έργα που διεκδικούν το βραβείο για το 2022 βρίσκονται και 16 ελληνικά κτίρια.
DECA ARCHITECTURE
Voronoi’s Corrals – Μήλος
Τα μαντριά διαχωρίζουν τις χρήσεις της γης, αναβιώνοντας έναν παραδοσιακό τρόπο διαχείρισης εδαφών που εφαρμοζόταν στις Κυκλάδες. Οι τοίχοι που τα περιβάλλουν αποτελούν σαφές όριο με τις γύρω εκτάσεις και ταυτόχρονα προφυλάσσουν την αγροτική παραγωγή από τα ζώα. Μέσα στα πέντε «Μαντριά του Voronoi» το αγροτικό τοπίο συναντά τους χώρους μιας εξοχικής κατοικίας. Κάθε κτίσμα έχει διαφορετικό χαρακτήρα: Το μεγαλύτερο (Orchard Corral) περιβάλλει έναν ελαιώνα με 550 ελιές που σκεπάζουν έναν μικρό ξενώνα δύο υπνοδωματίων. Στο μικρότερο (Preservation Corral) προφυλάσσονται τοπικές ποικιλίες δέντρων με φρούτα που απειλούνται με εξαφάνιση. Ο σχεδιασμός του τοπίου αλλά και των κτισμάτων βασίστηκε στις εφαρμογές των διαγραμμάτων του Ρώσου μαθηματικού Γκεόργκι Βορονόι, κατά τα οποία ο τρόπος και οι μέθοδοι σχεδιασμού δεν επιβάλλονται στο τοπίο, αλλά είναι οργανικοί, μιμούμενοι τη φύση.
MOLD ARCHITECTS
Ncaved project – Σέριφος
Η ανάγκη δημιουργίας ενός «καταφυγίου» σε έναν χώρο με αφοπλιστική θέα έκανε τους αρχιτέκτονες να εντάξουν το Ncaved στο περιβάλλον του απομονωμένου όρμου, διατηρώντας ωστόσο την κλίση της πλαγιάς και όχι σχεδιάζοντας μια παράθεση χώρων στο επίπεδο του εδάφους. Από ψηλά, η αρχιτεκτονική του σύλληψη μοιάζει να αναπαριστά μια τρισδιάστατη «σκακιέρα» με κλειστούς και ανοιχτούς χώρους. Μια «υπόσκαφη» κλίμακα (σκάλα) ενοποιεί εξωτερικά τα τρία επίπεδα και οδηγεί στην κύρια είσοδο, που πραγματοποιείται από τον εξώστη του καθιστικού. Η ομαλή αυτή κατάβαση στα ενδότερα της κατοικίας αποκαλύπτει τους αρχικά κρυμμένους χώρους της. Η μπροστινή όψη ανοίγεται πλήρως στην ανατολική θέα, ενώ τα πίσω υαλοστάσια καδράρουν εσωτερικούς κήπους, προσφέροντας διαμπερότητα και φυσικό φωτισμό. Οι υπόσκαφοι χώροι που προκύπτουν από την αφαίρεση τμήματος του βράχου έχουν μια ένταση την οποία οι αρχιτέκτονες θέλησαν να διατηρήσουν και να αναδείξουν, με την επιλογή των υλικών της χρωματικής παλέτας.
ARISTIDES DALAS ARCHITECTS
The Lap Pool House – Τήνος
Μια ενιαία πλάκα από μπετόν με φυτεμένο δώμα που μοιάζει να αποτελεί φυσική συνέχεια του εδάφους στεγάζει τους τρεις όγκους του Lap pool house και διαμορφώνει τις επιμέρους αρχιτεκτονικές χρήσεις κλειστών και ανοιχτών χώρων της κατοικίας. Ο σχεδιασμός των αρχιτεκτόνων εμπνέεται από τις κοιλότητες και τις προεξοχές των βράχων, δίνοντας την αίσθηση ότι το σπίτι αναδύεται μέσα από το φυσικό τοπίο. Τα δύο στοιχεία που προεξέχουν από την πλάκα –αντιδιαμετρικά του κεντρικού κτιρίου– στεγάζουν ένα υπνοδωμάτιο και έναν ξενώνα. Ένας προστατευμένος ημιυπαίθριος χώρος καδράρει τη θέα, προσφέροντας συνολικά την αίσθηση ενός καταφυγίου. Τη δυναμική του κτιρίου υπογραμμίζει η είσοδος στο σπίτι μέσα από μια ρωγμή στην πλάτη του κτίσματος, ενώ επιμέρους σχισμές στο δώμα επιτρέπουν τη δίοδο του φωτός και του αέρα. Το υγρό στοιχείο της πισίνας έρχεται σε αντίστιξη με την άγρια υφή του εμφανούς σκυροδέματος, υπενθυμίζοντας πόσες αντιθέσεις υπάρχουν μεταξύ των στοιχείων στη φύση.
Έλληνες για το MIES VAN DER ROHE
PALY ARCHITECTS
Livadia House – Χανιά
Φτιαγμένη από τα υλικά της γης, η κατοικία είναι ένας επιμήκης γραμμικός όγκος λαξευμένος μέσα στο βραχώδες τοπίο μιας έκτασης 4.800 τ.μ. στο ακρωτήριο Κουτουλάς. Χαρακτηριστικά οι αρχιτέκτονες αναφέρουν ότι «η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν οι μεγάλες αποστάσεις που είχαν να διανύσουν για να μεταφέρουν τα υλικά κατασκευής μέσα στο δύσβατο τοπίο της περιοχής». Η λιθοδομή σε σχήμα Γ προφυλάσσει το σπίτι από τον βορρά και γίνεται το όριό του προς το ύψωμα, ορίζοντας ταυτόχρονα την κεντρική είσοδο από τη δύση. Δύο καθαροί όγκοι –αυτός του καθιστικού-κουζίνας-τραπεζαρίας και αυτός των υπνοδωματίων– συνδέονται με ένα προστατευμένο διαμπερές ημιυπαίθριο καθιστικό. Το εμφανές μπετόν στις πλάκες, το kourasanit στο χρώμα της άμμου στους εσωτερικούς τοίχους, τα σκουριασμένα μέταλλα, τα στραβά ξύλα στις πέργκολες και η φυσική πέτρα ξερολιθιάς είναι τα βασικά υλικά της κατοικίας. Η φύτευση έγινε σαν συνέχεια του βουνού. Τη σύνθεση συμπληρώνουν πέργκολες και σκίαστρα από μέταλλο και ξύλο. Βασικό στοιχείο του σχεδιασμού είναι «το στέγαστρο», το οποίο δημιουργεί έναν ενδιάμεσο χώρο διημέρευσης. Τα μεγάλα συρόμενα υαλοστάσια ενοποιούν το μέσα με το έξω, προσφέροντας εικόνες διαφυγής και μια εξωστρέφεια και στους περίκλειστους χώρους του σπιτιού.
EN ROUTE ARCHITECTURE
Parallel House – Τζια
Το Parallel House βρίσκεται σε μια απομονωμένη πλευρά του νησιού. Λόγω της έντονης κλίσης του εδάφους, το πίσω μέρος του σπιτιού είναι βυθισμένο στο χώμα, ενώ η μπροστινή όψη του είναι εκτεθειμένη στη θέα της θάλασσας. Η τοπογραφία του περιβάλλοντος χώρου ενέπνευσε την κεντρική ιδέα για τον σχεδιασμό της εξοχικής κατοικίας, δηλαδή μια διαδοχή αίθριων, υπαίθριων και κλειστών χώρων, οι οποίοι μέσω μεγάλων ανοιγμάτων καδράρουν εντυπωσιακές θέες. Η επιλογή του ανεπίχριστου σκυροδέματος αποτελεί μια φρέσκια ερμηνεία της εικόνας ενός παραδοσιακού πέτρινου σπιτιού, επιχειρώντας τη σύνδεση παλαιότερων στοιχείων στις σύγχρονες λειτουργίες της κατοικίας. Ο χωνευτός διάδρομος στο πίσω μέρος του κτίσματος προφυλάσσει από τους δυνατούς ανέμους και επιτρέπει τον διαμπερή εξαερισμό και τη διατήρηση της σωστής θερμοκρασίας στο εσωτερικό. Οι βοηθητικές χρήσεις είναι τοποθετημένες στον πίσω τοίχο, επιτρέπεται όμως η επικοινωνία με το εσωτερικό και τους γύρω χώρους του σπιτιού. Τα ηλιακά πανέλα που βρίσκονται κρυμμένα στο τοπίο παράγουν αρκετή ενέργεια, με αποτέλεσμα το σπίτι να είναι σχεδόν ενεργειακά ανεξάρτητο, ενώ το νερό της βροχής συλλέγεται από την οροφή και οδηγείται σε ειδικές υπόγειες δεξαμενές όπου φιλτράρεται και έπειτα επαναχρησιμοποιείται.
POINT SUPREME
Σπίτι στα Πετράλωνα – Πετράλωνα
Στο πλαίσιο του ετήσιου συνεδρίου του περιοδικού Monocle, Quality of Life Conference, που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στην Αθήνα, διοργανώθηκε ένα VIP δείπνο στο Σπίτι στα Πετράλωνα – έργο που το περιοδικό συμπεριέλαβε στο Τhe Monocle Book of Homes, έκδοση με τα καλύτερα σπίτια του κόσμου. Μάλιστα, μετά το δείπνο, ο Tyler Brule ανάρτησε ενθουσιώδη σχόλια για το σπίτι και την αρχιτεκτονική των Point Supreme. Το έργο προτείνει μια βιώσιμη πρακτική για έναν νέο τρόπο δημιουργίας αρχιτεκτονικής, που περιλαμβάνει ποικιλία στοιχείων, ανακύκλωση υλικών, έξυπνες πρακτικές που βοηθούν στο να ξεπεραστούν οικονομικοί περιορισμοί και δυσκολίες. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το υλοποιεί μετασχηματίζοντας μια υπάρχουσα ισόγεια κατοικία με την προσθήκη δύο ορόφων.
Η κατασκευή ενσωμάτωσε στοιχεία που συλλέχθηκαν σε σκουπίδια, μάντρες κ.α. και αξιοποίησε λεπτομέρειες, στοιχεία και υλικά διαφόρων αρχιτεκτονικών εποχών της Αθήνας. Τα ανακυκλωμένα υλικά έγιναν σημεία αναφοράς για μια σύγχρονη αρχιτεκτονική και σχεδιαστική νοοτροπία στενά συνδεδεμένη με τους βιωμένους χώρους και το πώς αυτοί εξελίσσονται στο σήμερα. Αποτέλεσμα ήταν το Σπίτι στα Πετράλωνα να ξεπεράσει όρια και κανόνες, εξομοιώνοντας την αρχιτεκτονική με το έπιπλο και με το αντικείμενο.
AREA (ARCHITECTURE RESEARCH ATHENS)
SALAMIS HOUSE – Σαλαμίνα
Η εξοχική κατοικία στην Αγία Παρασκευή Σαλαμίνας επαναπροσδιορίζει την έννοια του παραθερισμού σε ένα νησί όπου κυριαρχεί η παρουσία της ναυπηγοεπισκευαστικής ζώνης. Εξωτερικά, οι συμπαγείς τοίχοι δίνουν την εντύπωση μιας μονολιθικής κατασκευής, μέσα της όμως κρύβει μια κεντρική αυλή. Μια στενή πύλη οδηγεί από τον δρόμο στο εσωτερικό και μια δεύτερη στον πίσω κήπο με την πισίνα. Μέσα στην αυλή τέσσερα ζεύγη συρόμενων υαλοστασίων μοιράζουν τον χώρο σε δύο κλειστά και δύο υπαίθρια δωμάτια, που αποτελούν τους χώρους διημέρευσης. Καθώς τα υαλοστάσια μετακινούνται, η εικόνα του μονολιθικού κτίσματος ανατρέπεται και η ισορροπία μεταξύ κλειστού και ανοιχτού αλλάζει. Από την πρώτη επίσκεψη, οι αρχιτέκτονες διαπίστωσαν ότι η ζωή στη Σαλαμίνα συμβαίνει έξω και όχι μέσα στα σπίτια. Γι’ αυτό, στόχος τους ήταν να σχεδιάσουν ένα σπίτι ευέλικτο και εξωστρεφές, που ταυτόχρονα διαθέτει έναν προστατευμένο μικρόκοσμο. Εξωτερικά η κατοικία φαίνεται εσωστρεφής και κλειστή, όμως αυτή η εντύπωση αλλάζει όταν κανείς περάσει τη μεγάλη συρόμενη πόρτα της εισόδου. Κάθε αυλή έχει διαφορετικό χαρακτήρα, που ξεκινάει από το είδος των φυτών. Για παράδειγμα, η αυλή με το παλιό πηγάδι έχει πιο υδροχαρή φυτά, ενώ αλλού κυριαρχούν οι φραγκοσυκιές, οι αλόες ή οι μυρωδικοί θάμνοι.
Τη μελέτη Αρχιτεκτονικής Τοπίου, έκαναν η Άννα Αμπατζή και οι AREA (Architecture Research Athens).
