Διαβάστε την τελευταία συνέντευξη του Μανόλη Σοφίου που παραχώρησε στον Ιππόλυτο Πρέκα στις 9 Μαΐου 2006, λίγο πριν φύγει από τη ζωή. Ο Μανόλης Σοφίος απεβίωσε στις 9 Σεπτεμβρίου του 2006. Οι Κυθήριοι θα θυμούνται πάντα το σημαντικό αυτό άνθρωπο και οι φωτογραφίες του θα μας ταξιδεύουν σε άλλες εποχές…
«Συνάντηση με το Μανόλη Σοφίο»
Γιος του Δημήτρη Σοφίου και της Αρετής Κατσούλη. Γεννήθηκε στα Κύθηρα. Η μητέρα του ήταν φωτογράφος και σε λίγο θα την ακολουθούσε κι εκείνος. Όμως τον άφησε νωρίς μόνο του να μάθει την τέχνη της φωτογραφίας… Πέθανε το 1918 μόλις στα 23 της, όταν ο μικρός τότε Μανόλης ήταν ακόμη 5 ετών. Ο μικρός με τις έντονες μνήμες στο φωτογραφείο της μητέρας, έγινε μεγάλος, μετά μπαμπάς και παππούς! Ένας παππούς με μεγάλη ιστορία και μάλιστα εικονογραφημένη! Βρέθηκα κοντά του για να «κλέψω» λίγες από τις φωτογραφίες του μυαλού του. Ο παππούς Μανόλης είχε ακόμη το χαμόγελο και το βλέμμα του πεντάχρονου παιδιού που γεμάτο περιέργεια και ανεμελιά εξερευνούσε τον μαγικό κόσμο της Φωτογραφίας. Ετοιμάστηκα για μια από τις πιο αυθόρμητες συνεντεύξεις. Ξεκινήσαμε με μία γεμάτη ενέργεια φράση του. «Έχω χιλιάδες απαντήσεις να σου δώσω. Ρώτα με!»
Πότε γεννήθηκες και που;
Το 1913, στα Λογοθετιάνικα. Είχαμε σπίτι δικό μας, μεγάλο σπίτι, φωτογραφείο, σώζεται ακόμη. Χτίστηκε το 1842. Οι πρόγονοί μου ήταν εργολάβοι.
Η μητέρα σου ήταν από τις πρώτες φωτογράφους. Πες μου γι’ αυτήν.
Ναι, από το 1906. Η μητέρα μου γεννήθηκε στα Κύθηρα. Έφυγε και πήγε στην Αθήνα. Υιοθετήθηκε από ένα θείο της αξιωματικό και πήγε στην Αθήνα. Την βρήκε ο πατέρας μου στην Αθήνα, όταν σπούδαζε. Συνεννοήθηκε μαζί της, κατέβηκαν στα Κύθηρα, παντρεύτηκαν το 1912 και της άνοιξε φωτογραφείο. Η μητέρα μου είχε μάθει τη φωτογραφία σε ένα Τσεχοσλοβάκο φωτογράφο στην Αθήνα όπου δούλευε. Οι Τσεχοσλοβάκοι ήταν πολύ καλοί φωτογράφοι. Ήταν από τις πρώτες φωτογράφους. Θυμάμαι που ήμουν 3 – 4 χρόνων κι ερχόντουσαν από όλο το νησί, από τη Χώρα, από τα χωριά, πρόσεξε αυτή τη λεπτομέρεια, οι άντρες πηγαίνανε στην Αυστραλία με κακούς οιωνούς. Κι ερχόντουσαν μετά από 30 χρόνια στην οικογένεια τους. Έβγαζαν φωτογραφίες οι παππούδες κι οι γιαγιάδες για να στείλουν στην Αυστραλία να τους δουν μέσα από αυτές τα εγγόνια, τα πρώτα τσιριγωτάκια της Αυστραλίας. Ένα άλλο πολύ μεγάλο έθιμο ήταν που φωτογραφίζαμε τους νεκρούς στις κηδείες γιατί οι συγγενείς στέλνανε στην Αυστραλία, στα παιδιά των νεκρών τις φωτογραφίες τους. Η κάσα όρθια στον τοίχο. Πολύ μακάβριο. Κι εγώ το απέφευγα. Μόλις μεγάλωσα και απέκτησα κάποια μόρφωση το κατήργησα. Στην εκκλησία απέξω έβαζαν τους νεκρούς όρθιους να φαίνεται το πρόσωπό τους στη φωτογραφία.
Ο πατέρας σου φωτογράφιζε;
Ναι κι εκείνος. Από χόμπι βέβαια. Ο πατέρας μου έφτιαχνε τέμπλα σε εκκλησίες και άλλες κατασκευές. Το Τέμπλο της Ιλαριώτισσας το είχε φτιάξει αυτός με το δάσκαλό του τον Θωμόπουλο. Σε πολλές εκκλησίες είχε φτιάξει διακοσμητικά στοιχεία.
Ύστερα ακολούθησε τη μάνα μου στη φωτογραφία.
Πώς ήταν τα παιδικά σου χρόνια; Η ζωή σου στο φωτογραφείο;
Η μητέρα μου άλλο δεν έκανε τίποτα παρά μόνο φωτογραφία. Ακολούθησα τη μητέρα μου από περιέργεια. Από 5 χρονών! Με γοήτευε να βλέπω στο σκοτάδι μέσα, στα χρώματα, στα πράσινα και τα κόκκινα φώτα. Πράσινο για τις πλάκες και κόκκινο για τα χαρτιά. Να βλέπω τη φωτογραφία να εκτίθεται στο φως και να τυπώνεται στο χαρτί. Το θεωρούσα μαγεία, σαν μαγεία. Υπεράνθρωπο. Δεν είχα ακόμη τη γνώση ότι υπάρχουν μάγοι και τέτοια βέβαια! Οι φωτογραφίες τυπωνόντουσαν σε διαστάσεις 13Χ18. Είχαμε άφθονα υλικά, γυάλινες πλάκες. Τότε τα φάρμακα, τα χημικά δεν ήταν έτοιμα. Τα παίρναμε σε σκόνες. Τα φτιάχναμε μόνοι μας.
Τι θέματα βγάζατε;
Οικογενειακά. Όχι τοπία. Τοπία μόνο όταν γινόντουσαν εκδηλώσεις στην ύπαιθρο. Δεν πηγαίναμε σε πανηγύρια.
Τι μηχανή είχε η μητέρα σου;
Της είχε πάρει ο πατέρας μου μία γαλλική ακριβή μηχανή.
Πότε έβγαλες την πρώτη σου φωτογραφία;
Μικρός με τη μάνα μου. 8 χρονών. Άνοιγα το πώμα άφηνα εκτεθειμένο το φακό για μισό λεπτό, ώσπου να «γράψει».
Κανονικά φωτογράφος πότε έγινες;
Από τότε πού πήγαινα στο Σχολαρχείο του Ποταμού.
Σπούδασες πουθενά;
Εδώ. Στο σπίτι! Στην οικογένεια. Μετά έπαιρνα διάφορα βιβλία, περιοδικά για τη φωτογραφία. Ένα βιβλίο ήταν η «Επιστημονική Ηχώ».
Ποιοι ήταν οι φωτογράφοι στο νησί;
Το 1930 ξεκίνησε και ο Φατσέας στο Λιβάδι. Κι ύστερα τα παιδιά του, πιο αργά. Ο Μανόλης κι ο Χαράλαμπος.
Πότε έβγαλες την τελευταία σου φωτογραφία;
Ακόμη βγάζω! Φέρε μου τη μηχανή!
Τι φωτογράφιζες; Κατέγραψες με το φακό σου την ιστορία του νησιού.
Φωτογράφιζα τα μνημεία του νησιού, τα κάστρα, εκκλησίες. Το 1923 έβγαλα την πρώτη φωτογραφία της Παλαιόχωρας. Η Παλαιόχωρα είχε 72 σπίτια και 72 εκκλησίες.
Τόσα πολλά σπίτια κι εκκλησίες;
Ναι ακριβώς. Αλλά τα περισσότερα έχουν πέσει μέχρι σήμερα. Χρόνο με χρόνο όλο κι έπεφταν. Όλο λιγότερα τα έβλεπα. Κατέγραφα διάσημες προσωπικότητες, όπως τους βασιλείς, τη Φρειδερίκη και τον Παύλο. Ακόμη φωτογράφιζα τους αντάρτες. Οι αντάρτες ζητούσαν να φωτογραφηθούν γκρουπ – γκρουπ. Όμως μία μέρα φωτογράφισα 64 αντάρτες μεμονωμένα! Θυμάμαι στέκι τους ήταν το καφενείο του Λειβαδίτη.
Το Καφενείο Λειβαδίτη ©Manolis Sofios
Ήσουν πολιτικοποιημένος;
Όχι δεν ήμουν. Βέβαια τότε, οι Ποταμίτες ήταν βενιζελικοί και οι Χωραΐτες ήταν βασιλικοί. Μετά ήλθε το ΕΑΜ.
Συμμετείχες;
Απλώς πήγα στην «Αλληλεγγύη» επειδή κάνανε θέατρο στα Κατσουλιάνικα. Σκηνοθετούσα, έκανα σκηνικά. Ρώτα τους τι τους έκανα. Αριστουργήματα.
Πες μου για τη φωτογραφία της Απόβασης.
Ξεκίνησα με μία πλάκα. Πληροφορήθηκα και πήγα με το θείο μου με ένα γαϊδουράκι. Με τη φωτογραφική μηχανή αγκαζέ. Την επιχείρηση εκεί διηύθυνε ένας Σκοτσέζος αξιωματικός. Του ζήτησα άδεια να φωτογραφίσω. Ανέβηκα στο εκκλησάκι του Άγιου Γιώργη κι έβγαλα τα πλοία, τα αγήματα, όλα αυτά. Εμφάνισα και τύπωσα την ίδια μέρα τις φωτογραφίες. Την άλλη μέρα πήγα μέσα πάλι να τους δώσω φωτογραφίες. Θα μου δίνανε, και τι δε δίνανε… Δεν είχα μέρος που να βάλω όλα αυτά που δίνανε. Μαζί μου πιο δίπλα ήταν η μάνα του Ηλία του Μαρσέλου, ξέρεις που βγάζει την εφημερίδα. Αυτή ήταν σχεδόν πιο μικρή από μένα. Της δώσανε στην ποδιά της σοκολάτες, πολλά και διάφορα πράγματα. Του κόσμου τα πράγματα! Κάποια στιγμή εκείνη γκρεμίστηκε μέσα στα βαποράκια και της πέσανε όλα αυτά, κι έκλεγε. Κι ύστερα τις δώσανε άλλα πράγματα.
Τις φωτογραφίες τις έδωσα στους αξιωματικούς.
Οι φωτογραφίες αυτές έφτασαν μέχρι τα πρωτοσέλιδα στις εφημερίδες της Νέας Υόρκης. Μόνο εκεί; Και στο περιοδικό Life. Δημοσίευση σε 28.000.000 αντίτυπα. Δε ζήτησα λεφτά γι’ αυτό. Μόνο ήθελα το όνομά μου να γραφτεί. Και η φωτογραφία μετά πήρε το δρόμο της…
Ήσουν μέλος της ελληνικής εταιρείας της Φύσης;
Ναι, αγαπούσα τη φύση. Ήμουν μέλος της ελληνικής φωτογραφικής εταιρίας. Μέσω αυτής έγινα και μέλος της ελληνικής εταιρίας της Φύσης.
Έκανες συνεργασία με εφημερίδες;
Το 1944 έγινα επίσημος ανταποκριτής στον «Ανεξάρτητο» του Πουρνάρα στην Αθήνα.
Η σημαντικότερη φωτογραφία σου είναι η απόβαση;
Έχω πολλές σημαντικές. Όχι μία. Έχω φωτογραφίες σε Μουσεία. Μου έγραφαν ευχαριστήρια. Το μουσείο της Βιρτζίνια στην Αμερική, μουσεία της Αυστραλίας, παντού. Η μεγαλύτερη τιμή που μου έγινε ήταν από την Ανατολική Γερμανία. Ο Βάλτερ Ούλμπριχτ, ο ηγέτης των Κομμουνιστών της Ανατολικής Γερμανίας με τίμησε με μετάλλιο. Το μετάλλιο αυτό έδινε η Ανατολική Γερμανία σε αυτούς που εργάζονται για τη συμφιλίωση και την αγάπη των λαών.
Έχεις παράπονο ή πικρία από τον κόσμο, αν τιμήθηκες κι όλα αυτά;
Όχι, γιατί; Εγώ εξυπηρέτησα τον κόσμο. Αυτό έκανα. Δεν ήθελα κάτι άλλο. Το μόνο παράπονο που έχω είναι η κλοπή της δουλειάς μου. Που πήραν φωτογραφίες μου χωρίς άδεια από εμένα και τις εκμεταλλεύτηκαν εμπορικά.
Με τη γυναίκα σου πώς γνωριστήκατε;
Πολύ περιέργως! Είχα πάει εδώ πιο πάνω. Υπήρχε μια πυρκαγιά εδώ, σε ένα σπίτι δίπλα στο νεκροταφείο. Δύο κοπέλες, εκείνη κι η αδελφή της κουβαλούσαν νερό για να σβήσουν την πυρκαγιά. Κι εκεί μου άναψε εμένα μια άλλη πυρκαγιά!
Πόσα παιδιά κάνατε;
Τη Μεταξία, την Αρετή και τον Τζίμη.
Ένα μήνυμα στη νεολαία;
Γράμματα, γράμματα. Το όπλο της ζωής. Εγώ δεν πήγα πανεπιστήμιο δυστυχώς. Αλλά να διαβάζετε «τα απέξω», όχι μόνο… του σχολείου!
