«Γεγονότα μιας ιστορίας δύο αιώνων, βιώματα τραυματικά που απωθήσαμε βαθιά μέσα μας, ξεχασμένες χρεοκοπίες με τη σφραγίδα της αμάθειας και της δημαγωγίας, κρίσεις που μας υποδούλωσαν στην ένδεια, στις πλάνες και στο ψεύδος, πόλεμοι πολύνεκροι, εμφύλιοι πολύνεκροι, γεγονότα που απομακρύναμε στη λήθη για να γλιτώσουμε από τη φρίκη και τις τύψεις – ενώ η μόνη κάθαρση θα ήταν η μνήμη και η επίγνωσή τους. Ας ανοίξουμε τα μάτια και την ψυχή μας στην Ιστορία, που εξορίζει τη λήθη και φέρνει στην Α-Λήθεια.
Από τα αίτια της κρίσης, το βιβλίο αναζητεί τα βαθύτερα: αυτά που ξεριζώνονται δυσκολότερα γιατί είναι γερά ριζωμένα στη νεοελληνική ιστορία. Αίτια που επαναλαμβάνονται στις επτά πτωχεύσεις που βίωσαν οι Έλληνες από το 1824 έως τις μέρες μας. Αν οι έλληνες πολίτες γνώριζαν τα σφάλματα που οδήγησαν στις έξι πρώτες πτωχεύσεις της Ιστορίας μας, θα είχαμε αποφύγει την έβδομη. Αν οι έλληνες πολιτικοί γνώριζαν τα σφάλματα που οδήγησαν στους εμφυλίους πολέμους της Ιστορίας μας, θα είχαν αποκηρύξει τις εμφυλιοπολεμικές τους δημαγωγίες. Αυτά τα απλά πράγματα θέλω κυρίως να πω με αυτό το βιβλίο, το τελευταίο που γράφω, γιατί σαράντα χρόνια στο επάγγελμα του ιστορικού και του δάσκαλου είναι βαρύ φορτίο.
Η εμφυλιοπολεμική δημαγωγία οδηγεί σε δικτατορία με κουρελιασμένο μανδύα ψευδοκοινοβουλευτισμού. Βαριά η λέξη, αλλά όχι άδικη. Είναι άραγε ασήμαντες οι ανοησίες και οι ψευτιές των ‘‘εκπροσώπων του Λαού’’ που παρελαύνουν στις οθόνες; Είναι μήπως τυχαίοι οι ψευτοδιαξιφισμοί και οι αλληλοκατηγορίες, τα σκισμένα μνημόνια, οι ελαστικές συνειδήσεις και τα ανύπαρκτα ή ψευδή ‘‘πόθεν έσχες’’; Και είναι περίεργο που οι μισοί τουλάχιστον Έλληνες έχουν υποβάλει την παραίτησή τους ως ψηφοφόροι και ως πολίτες και αφήνονται στο έλεος των φαύλων, ανίκανων, αμόρφωτων και ανόητων ανθρώπων που ψηφίζουν τους νόμους του εκάστοτε αφέντη-πρωθυπουργού;
Ωστόσο, δεν είναι σκοτεινές όλες οι σελίδες του βιβλίου. Υπάρχουν και οι παρενθέσεις της αισιοδοξίας που χρειαζόμαστε για να παίρνουμε κουράγιο ενάντια στην παραίτηση. Στις παρενθέσεις αυτές προσπαθώ να δείξω πότε και πώς είναι πιθανό και εφικτό να τελειώσει η κρίση. Με αισιοδοξία, λοιπόν, κλείνει το βιβλίο, και μακάρι να βγω αληθινός.»
Ο καθηγητής Δερτιλής είναι ένας ‘‘Κυθήριος’’* ιστορικός, δεξιός για τους αριστερούς κι αριστερός για τους δεξιούς**. Γνωριστήκαμε όταν παρακούοντας το επώνυμό του, του ζήτησα διευκρινίσεις για να τον εξυπηρετήσω στην εργασία μου. «Δερτιλής, μου εξήγησε, όχι Ντερτιλής.» Ύστερα συναντηθήκαμε αρκετές φορές στο νησί. Διάβασα τα βιβλία του: το Αυτοβιογραφικό του, όπου τον είδα πριν τα 30 του να οργανώνει την πρώτη βραχύβια αντιχουντική κίνηση, την Ιστορία του, ένα σύγγραμμα αναφοράς για την ελληνική ιστορική επιστήμη και την ακαδημαϊκή διδασκαλία της και το τελευταίο του (πρόσφατο και –κατά τον ίδιο– έσχατον) το οποίο εν συντομία παρουσιάζουμε.
Η κατά Δερτιλή Ιστορία είναι ένα επιστημονικό πεδίο όπου συναντάται η ιστοριογραφία, η οικονομική ανάλυση, η πολιτική ερμηνεία και η λογοτεχνία. Μπορεί κανείς να διαφωνήσει με κάτι απ’ όλ’ αυτά καθώς επιστήμη δεν σημαίνει αυθεντία. Θα έλεγα, μάλιστα, ότι ένα κείμενο είναι επιστημονικό στο βαθμό που είναι ανοικτό, δηλαδή δεκτικό αντιρρήσεων. Η συγκρότηση των γεγονότων δύο αιώνων ιστορίας του ελληνικού κράτους σε έναν νόμιμο αφηγηματικό ιστό αποτελεί από μόνη της κατόρθωμα θεμελίωσης του επιστημονικού διαλόγου. Και αυτό, ο Γιώργος Β. Δερτιλής το επιτυγχάνει κατά τρόπον πειστικό και αναντίρρητο.
Προερχόμενος από την σχολική ιστορία των αρχών ’80, με παραξένεψε η εμμονή του σε οικονομικά μεγέθη, δείκτες και διαγράμματα. Κλίνοντας προς την μαρξιστική ανάγνωση της ιστορίας, με ξενίζει η απουσία του ταξικού στοιχείου από την ανάλυση που κάνει στο ιστορικό γίγνεσθαι. Αναγνωρίζοντάς του, ωστόσο, πρωτοτυπία, εντιμότητα, διαύγεια και ευρυμάθεια δεν μπόρεσα να εγκαταλείψω την ολονύκτια ανάγνωση. Θα ακολουθήσει εν ευθέτω μια συζήτηση μαζί του.
Δ.Κ.
- Από οικογένεια λακωνικής καταγωγής, γεννημένος και μεγαλωμένος στην Αθήνα. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο περνάει το μισό σχεδόν έτος, διαβάζοντας και γράφοντας στο σπίτι του στα Μητάτα.
** Μου είπε με κάποιο παράπονο: «οι αριστεροί με θεωρούν δεξιό, οι δεξιοί με θεωρούν αριστερό». Τον ενθάρρυνα: «άρα καλά δεν πορεύεσαι;».
Δημοσιεύθηκε στην Dragonera Rossa στις 20 Νοεμβρίου 2016.
