Η ζήλια είναι συνηθισμένη, αλλά συχνά παρεξηγημένη. Rom-com ταινίες και σειρές, ακροβατούν συχνά παρουσιάζοντας τη ζήλια ως ένδειξη αληθινής αγάπης ή έναυσμα για ακραίες συμπεριφορές. Αυτά τα διφορούμενα μηνύματα, μπορεί να κάνουν δύσκολη τη διάκριση μεταξύ υγιών και ανθυγιεινών εκφράσεων ζήλιας στην πραγματική ζωή.
Η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία (APA) ορίζει τη ζήλια ως ένα αρνητικό συναίσθημα στο οποίο ένα άτομο αγανακτεί με έναν τρίτο, επειδή φαίνεται να μειώνει (ή είναι πιθανό να μειώσει) την στοργή ενός αγαπημένου προσώπου. Σε μια σχέση, αυτό μπορεί να σε κάνει να αισθάνεσαι ότι ανταγωνίζεσαι με κάποιον (ή κάτι) για την προσοχή του συντρόφου σου. Μήπως όμως η ζήλια είναι κάπως πιο περίπλοκο συναίσθημα;
Η ίδια η ζήλια δεν είναι θετική ή αρνητική. Αν και η APA ορίζει τη ζήλια ως «αρνητικό συναίσθημα», μπορεί να αντιμετωπιστεί πιο αποτελεσματικά αν τη δούμε, όπως άλλα άλλα ισχυρά συναισθήματα, σαν τον θυμό και τη λύπη. Οι ειδικοί υποστηρίζουν πως ενώ αυτά τα συναισθήματα, μπορεί να είναι συντριπτικά, είναι επίσης φυσιολογικά. Και το πιο σημαντικό, προσωρινά.
Μπορεί να είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς τη διαφορά μεταξύ υγιών εκφράσεων ζήλιας και ελεγκτικής συμπεριφοράς, που συχνά μπορεί να είναι μια σημαντική, κόκκινη σημαία. Πώς μπορείς να διακρίνεις, λοιπόν, τις διαφορές;
Τι είναι η ζήλια;
Η ζήλια δεν είναι μόνο ένα πράγμα. Είναι μια πρωταρχική προστατευτική αντίδραση όταν φοβόμαστε να χάσουμε κάτι που σχετίζεται με τη σχέση μας με τον αγαπημένο μας. Eίναι όμως ένας όρος-ομπρέλα, για ένα ολόκληρο σύνολο ισχυρών συναισθημάτων, που μπορεί να προκύψουν σε μια σχέση. Οποιαδήποτε εμπειρία ζήλιας, αποτελείται από ένα μοναδικό κοκτέιλ φόβου, θυμού, θλίψης, άγχους, διέγερσης, θλίψης και/ή ντροπής.
Η ζήλια μπορεί να εκδηλωθεί με πολλούς τρόπους. Ίσως ο σύντροφός σου αναρωτιέται συνεχώς σε ποιον στέλνεις μηνύματα ή είναι καχύποπτος, όταν συναντάς έναν παλιό φίλο. Μπορεί να ψάχνει το τηλέφωνό σου, να σε ελέγχει συνεχώς, να σε απομονώνει ή να σε παρασύρει σε ενοχές ή ακόμα και να σε κατηγορήσει για απιστία. Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να αποσυρθεί συναισθηματικά ή να γίνεται ψυχρός, για να διατηρήσει τον έλεγχο.
Είναι φυσιολογικό συναίσθημα;
Η σύντομη απάντηση είναι ναι. Οι περισσότεροι άνθρωποι σε σχέσεις, βιώνουν τη ζήλια κάποια στιγμή. Ορισμένοι ειδικοί εντοπίζουν μάλιστα το συγκεκριμένο συναίσθημα, από την παιδική μας κιόλας ηλικία, προκειμένου να αντιμετωπιστεί μια πιθανή απειλή για τη σύνδεσή μας με τον κύριο φροντιστή μας.
Όμως, είναι σημαντικό να αναλύσουμε τα συναισθήματα ζήλιας για να προσδιορίσουμε αν υπάρχει πραγματική απειλή. Ο «συναγερμός» ζήλιας, χτυπάει επειδή συμβαίνει κάτι ασυνήθιστο που θα μπορούσε ενδεχομένως να βλάψει μια σχέση. Όμως πρέπει να κοιτάξουμε πιο προσεκτικά την κατάσταση και να διαπιστώσουμε, εάν υπάρχει πραγματική απειλή.
Με λίγα λόγια η ζήλια δεν είναι ένα άσπρο ή μαύρο, καθώς το πλαίσιο μέσα στο οποίο εκδηλώνεται ή βιώνεται έχει σημασία. Αν έχεις ή βιώνεις κρίσεις ζήλιας που είναι σχετικά ήπιες, περιστασιακές ή σπάνιες, τότε μάλλον δε χρειάζεται να ανησυχείς.
Μερικές φορές άλλωστε, η ζήλια μπορεί απλώς να είναι το καμπανάκι για μια συναισθηματική «δουλειά» που πρέπει να γίνει. Μπορεί να σημαίνει ότι υπάρχουν ανασφάλειες που πρέπει να αντιμετωπιστούν, όρια τα οποία χρειάζεται να μπουν ή μια ειλικρινής συζήτηση που πρέπει να γίνει.
Πώς μπορείς να καταλάβεις εάν η ζήλια σε μια σχέση γίνεται χειριστική;
Η παραμικρή ένδειξη ζήλιας, δεν σημαίνει ότι βρίσκεσαι σε μια καταχρηστική σχέση. Ωστόσο, είναι σημαντικό να εμπιστεύεσαι το ένστικτό σου. Εάν πιάνεις τον εαυτό σου να αμφιβάλλει συνέχεια για τη δέσμευση του συντρόφου σου, το παίζει «ζεστό-κρύο», ή παραβιάζει σκόπιμα όρια και συμφωνίες της σχέσης, μπορεί να είναι σημάδι ότι χρησιμοποιεί τη ζήλια εναντίον σου. Συχνά η ζήλια χρησιμοποιείται για να ελέγξει, να φωτίσει ή να διατηρήσει μια δυναμική ελέγχου και εξουσίας.
Δυστυχώς, η λαϊκή κουλτούρα εξωραΐζει τις εκδηλώσεις ακραίας ζήλιας, καθιστώντας δύσκολο να ξεχωρίσουμε τι είναι εντάξει και τι όχι. Σχετική μελέτη για τη ζήλια σε ρομαντικές κωμωδίες, ανέλυσε επιτυχημένες ταινίες, βρίσκοντας πάνω από 200 παραδείγματα ζήλιας. Σε πολλές μάλιστα, ήταν το κύριο θέμα της πλοκής: Χαρακτήρες που προσπαθούν να κάνουν τους συντρόφους τους να ζηλέψουν.
Όμως το να προκαλείς σκόπιμα αντιδράσεις ζήλιας, είναι σημάδι ότι μια σχέση χρειάζεται δουλειά. Η ζήλια χρησιμοποιείται ενίοτε για να κρατήσει έναν σύντροφο σε κατάσταση αμφιβολίας και φόβου. Μερικές φορές, ακραίες μορφές ζήλιας και ελεγκτικής συμπεριφοράς, μπορεί να υποδηλώνουν μια τοξική σχέση ή μια καταχρηστική δυναμική.
Κόκκινες σημαίες που πρέπει να προσέξεις:
Μερικά ενδεικτικά σημάδια και κόκκινες σημαίες ότι η ζήλια ενός συντρόφου μπορεί να είναι καταχρηστική στη σχέση σας:
- Παρακολουθεί τις επαφές σου, ρωτά για κάθε λεπτομέρεια ή ελέγχει το τηλέφωνό σου
- Επιμένει να γνωρίζει πού βρίσκεσαι ανά πάσα στιγμή
- Σε αποκόπτει από τους γύρω σου, ακόμη και με φαινομενικά μικρούς τρόπους
- Σε αποκόπτει από μια ολόκληρη ομάδα ανθρώπων με βάση το φύλο, την ηλικία ή την ελκυστικότητά τους
- Σε κάνει να νιώθεις άσχημα ή σε απορρίπτει, όταν θίγεις το θέμα της ζήλιας
- Σε κατηγορεί για τις ζηλοτυπίες του, αντί να συζητά τα όρια της σχέσης σας
- Νιώθεις ασφυκτική την παρουσία του όταν βρίσκεστε δημοσίως
Εάν παρατηρήσεις κάποια από αυτά τα σημάδια, ή δεν νιώθεις ότι μπορείς να συζητήσεις με ασφάλεια, ίσως είναι καιρός να ζητήσεις υποστήριξη. Μπορεί να σου φανεί υπερβολικό να αναλάβεις δράση, αλλά δεν είναι ποτέ κακό να ζητάμε βοήθεια όταν νιώσουμε ότι χρειαζόμαστε. Εάν υπάρχει κάποιο πρόβλημα, ένα τρίτο βλέμμα μπορεί να σε βοηθήσει να το εντοπίσεις πιο εύκολα και να το αντιμετωπίσεις. Και αν τα πράγματα δεν είναι τόσο σοβαρά όσο φοβάσαι, η διαδικασία μπορεί να σε καθησυχάσει.
Τι να κάνεις όταν νιώθεις ζήλια
Πολλοί άνθρωποι φοβούνται να ζητήσουν επιβεβαίωση, από φόβο μήπως φανούν ανασφαλείς. Ωστόσο, δεν υπάρχει τίποτα κακό με το να ζητάς μια ευγενική λέξη από τον σύντροφό σου, ειδικά αν έχει προκύψει ένα συγκεκριμένο θέμα. Αλλά αν χρειάζεται να το κάνεις καθημερινά, μπορεί να υπάρχει ένα βαθύτερο ζήτημα σχέσης που πρέπει να αντιμετωπίσεις.
