Εδώ αναδύθηκε η Αφροδίτη από τον κυματισμό της θάλασσας
Σύμφωνα με τον Ησίοδο, από τον παφλασμό που προξένησαν στα κύματα τα γεννητικά όργανα του Ουρανού, τα οποία έκοψε και πέταξε στην θαλάσσια περιοχή των Κυθήρων ο γιος του Κρόνος, αναδύθηκε η Αφροδίτη. Σε αντίθεση με την σαρκική έκδοση της θεάς που συναντούμε στην Κύπρο, η Κυθήρια Αφροδίτη παραπέμπει στον αγνό έρωτα. Συμβολίζει κατ’ αυτόν τον τρόπο έναν εξιδανικευμένο τόπο πνευματικής ανύψωσης, που αναπαριστά ο Antoine Watteau στο «Προσκύνημα στα Κύθηρα».
Τα Κύθηρα βρίσκονται μεταξύ Κρήτης και Πελοποννήσου, στο σταυροδρόμι του Αιγαίου και του Ιονίου. Αν και η πρόσβαση δεν είναι και η ευκολότερη, το νησί αποτελούσε ανέκαθεν γέφυρα ανάμεσα στην Ανατολή και την Δύση, τόσο για τους Φοίνικες που εισήγαγαν την λατρεία της Αφροδίτης, όσο και για τους Ενετούς, υπό την διοίκηση των οποίων τα Κύθηρα βρέθηκαν για έξι αιώνες.
Η στρατηγική του θέση και η εύφορη γη, εξασφάλισαν στο νησί των Κυθήρων μια βραχεία περίοδο ακμής, για να ακολουθήσουν δύσκολα χρόνια, με έναν μεγάλο αριθμό κατοίκων να ξενιτεύεται – κυρίως σε Αυστραλία και Αμερική – προς αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής.
Αυτή η αναζήτηση δρέπει καρπούς σήμερα, καθώς το νησί – έστω και καθυστερημένα – έχει μπει στις ράγες της τουριστικής ανάπτυξης, χάρη στους αποδήμους αλλά και τους ξένους επισκέπτες.
Η αναμονή άξιζε τον κόπο. Άμα τη αφίξει, το τοπίο σε κερδίζει στη στιγμή. Ανάγλυφο γυμνό, με διάσπαρτους, φαλακρούς λόφους, και μια απότομη ακτογραμμή με παραλίες εκπάγλου ομορφιάς, όπως το Καλαδί, η Παλαιόπολη με τους τάφους των Μινωιτών και το Μελιδόνι, με τον γραφικό του κολπίσκο.
Επιστροφή στην γενέθλια γη
Ανάμεσα στους επαναπατρισθέντες, συναντάμε τον Παύλο, τον αρτοποιό από τον Καραβά, με τα ξακουστά σε όλη την Ελλάδα παξιμάδια. Ή ακόμα, την Πένυ και τον Χάρη Τζωρτζόπουλο, των οποίων ο παππούς είχε πάει μετανάστης στα 11 του χρόνια στην Αυστραλία, παρέα με τον 13χρονο αδελφό του. Όμως, η πατρώα γη δεν έπαψε ποτέ να ελκύει. Να προσκαλεί. Στα 25 του, ο Χάρης ρίζωσε και πάλι εδώ, δραστηριοποιούμενος στον τομέα της βιολογικής καλλιέργειας της ελιάς. Η Πένυ, από την μεριά της, είναι ιδιοκτήτρια των τουριστικών καταλυμάτων, Astarti Hidden Retreats, κάτι που της επιτρέπει να περνά πλέον περισσότερο χρόνο στο νησί από τη Σιγκαπούρη, όπου είναι η κύρια κατοικία της. Στα Κύθηρα, δεν συναντάμε μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες, αλλά μικρές, φιλόξενες τουριστικές εστίες, που ξεφυτρώνουν εδώ και εκεί από ανθρώπους που επαναπατρίζονται.
Η Αναγέννηση και το ταξίδι στον τόπο της ψυχικής ανάτασης
Τόπος αγροτικός, το νησί προσελκύει και σεφ, όπως ο Κρητικός Γιάννης Βουλγαράκης. Δημιουργός του φημισμένου αθηναϊκού μπαρ, «Six D.o.g.s», κατόπιν, για χρόνια στην κουζίνα ιταλικού εστιατορίου της Μυκόνου, ρίζωσε εν τέλει στα Κύθηρα, όπου δημιούργησε την «Familia», ένα ραφιναρισμένο εστιατόριο, όπου γκουρμέ γεύσεις συνδυάζονται τέλεια με παραδοσιακές ελληνικές συνταγές. Αυτή, είναι η δημιουργική κουζίνα, προορισμένη για μια πελατεία ειδικού γούστου, στις ιδιαίτερες συνθήκες ενός τοπίου στα Φράτσια που παραπέμπει σε Φαρ Ουέστ.
Δίπλα στο εστιατόριο, συναντάμε το σχολείο του χωριού, ένα κλασικό δείγμα νεοκλασικού της περιοχής. Εδώ λαμβάνουν χώρα, μαθήματα χορού, υπό τον Βαγγέλη Μεγαλοκονόμο. Την μέρα της επίσκεψής μας, ένα ζευγάρι ξένων επισκεπτών μαθαίνει τα βήματα ενός παραδοσιακού χορού, με την συνδρομή αυτοχθόνων. Εδώ, όλοι γνωρίζονται, κάτι που βοηθά να χτιστεί μια ατμόσφαιρα χαλαρή και καθόλα ευχάριστη.
Στην κουβεντούλα που ακολουθεί, είναι διάχυτη η αίσθηση της ικανοποίησης, με την οποία οι ντόπιοι περιβάλλουν τον χαρακτήρα εντοπιότητας που τους συνοδεύει. «Τί νομίζεις ότι θα κερδίσεις παραπάνω, με το να γυρίσεις τον κόσμο;», αναφωνεί η Δέσποινα, μια Ελληνοαυστραλή από το Μπρίσμπέιν. «Ο κόσμος όλος, είναι στα Κύθηρα. Θες Κάπρι; Έχουμε Αβλέμονα. Τί Μόντε Κάρλο, τί Καψάλι, δεν αλλάζει κάτι. Πεθύμησες Νέα Υόρκη; Κάνε μια βόλτα στον Ποταμό!», λέει και οι πάντες ξεκαρδίζονται.
Το ναυάγιο των μαρμάρων του Παρθενώνα
Τα Κύθηρα είναι πράγματι αραιοκατοικημένα. Τέσσερις χιλιάδες κάτοικοι(12 χιλιάδες το καλοκαίρι), διασκορπισμένοι σε 279 km 2. Παρόλα αυτά, ο αριθμός των χωριών προκαλεί αίσθηση: 64 στο σύνολο, διάσπαρτα σε όλη την έκταση του νησιού. Η πλειοψηφία αυτών, απαντάται στο εσωτερικό, κι αυτό έχει να κάνει με τον φόβο των πειρατών που κάποτε όργωναν όλη την λεκάνη της Μεσογείου.
Εντυπωσιάζει η αρχιτεκτονική. Στον βορά, κυριαρχούν τα πετρόκτιστα με τα κεραμίδια, ενώ ο νότος παραπέμπει στις Κυκλάδες. Εντοπίσαμε μόνο 4 παραθαλάσσια χωριά. Με πρώτο, το Διακόφτι, το προσφάτως κατασκευασμένο λιμάνι που έδεσε το πλοίο μας, με τα βαθυγάλαζα νερά.
Τα παραθαλάσσια θέρετρα των Κυθήρων, είναι δύο. Στα νότια, το Καψάλι, το επίνειο της Χώρας, πρωτεύουσας του νησιού, και στον βορά, η Αγία Πελαγία, απέναντι από την Πελοπόννησο. Το αρχαιότερο λιμάνι είναι βεβαίως ο Αβλέμονας, με τους δύο γοητευτικούς κολπίσκους και την κυκλαδίτικη αύρα που εκπέμπει.
Οι Ενετοί, τον είχαν οχυρώσει, ορθώνοντας στην μία πλευρά κάστρο και τοποθετώντας στην άλλη παρατηρητήριο. Στον Αβλέμονα ναυάγησε το 1802, η βρετανική φρεγάτα Mentor, η οποία μετέφερε στην Αγγλία, τα κλεμμένα από τον Λόρδο Έλγιν, μάρμαρα του Παρθενώνα. Ο Λόρδος χρειάστηκε να οργανώσει 3 αποστολές, με την συμμετοχή ακόμα και ντόπιων σφουγγαράδων και να ξοδέψει μια ολόκληρη περιουσία, προτού κατορθώσει να ανακτήσει τον βυθισμένο στη θάλασσα θησαυρό. Και μπορεί να πούλησε τα κλοπιμαία το 1816 στο αγγλικό κράτος, η μοίρα όμως το θέλησε να πεθάνει τελικά πάμφτωχος και ξεχασμένος λίγα χρόνια αργότερα.
Μεταξύ Αιγαίου και Βενετίας
Η θάλασσα του Αβλέμονα δεν έχει κάτι να ζηλέψει από το Κάπρι. Τα γοητευτικά, λευκά σπιτάκια του, χτισμένα αμφιθεατρικά γύρω από το λιμανάκι με τα ημιδιαφανή νερά, συνθέτουν ένα σκηνικό που σε ανανεώνει. Τρεις ταβέρνες και ένα κοκτέιλ-μπαρ σε προσκαλούν να τα εξερευνήσεις μέρα-νύχτα.
Το Αραχτοπωλείο, δονείται στις μουσικές επιλογές του Σταύρου, του γενειοφόρου DJ, ο οποίος δηλώνει ένθερμος πιστός του σαξοφωνίστα Τζον Κολτρέιν, το κάδρο του οποίου, κοσμεί – εν είδει αγιογραφίας – το εσωτερικό του μπαρ.
Η Χώρα αποπνέει αύρα Αιγαίου, με ενετικές πινελιές. Σκαρφαλωμένη σε έναν βράχο, στα νότια του νησιού, ξυπνά από τον χειμωνιάτικο λήθαργο και παίρνει ζωή τα καλοκαιρινά σούρουπα, όταν και ενδείκνυται να την περπατήσεις, περιδιαβαίνοντας τα στενά δρομάκια και επισκεπτόμενος τις μπουτίκ στα παλιά αρχοντικά.
Στο ψηλότερο σημείο, δεσπόζει το ενετικό κάστρο, από όπου η θέα στον κόλπο του Καψαλίου είναι μοναδική. Κατηφορίζοντας στη θάλασσα, ανακαλύπτουμε ένα δεύτερο Μονακό – σε μινιατούρα – τεντωμένο σε μια διπλή λαβή, που καταλήγει σε μια θελκτική λοφώδη ενδοχώρα.
Εδώ, δεν θα βρει κανείς καζίνο, αλλά μια συστοιχία από παραδοσιακά ταβερνάκια και μια ενδιαφέρουσα γκαλερί, που προσελκύει τον καλλιτεχνικό κόσμο του νησιού. Ανάμεσά τους, ο Μανώλης Χάρος. Γεννημένος το 1960 στα Κύθηρα, σπούδασε στην Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού και σήμερα απολαμβάνει διεθνή φήμη ενός καταξιωμένου ζωγράφου. Η πιο πρόσφατη έκθεσή του στο μουσείο Μπενάκη της Αθήνας, έφερε τον τίτλο, «Το νησί των θησαυρών».
Στον Νότο, κυριαρχεί το κυκλαδίτικο στυλ
Το μικρό, αλλά καινούργιο, μουσείο της Χώρας, φιλοξενεί αρχαιολογικά δείγματα, της ιστορίας ενός τόπου που εκτείνεται σε 7 χιλιετίες. Ξεχωρίζουν, δεκάδες αναθηματικά αγαλματίδια της Μινωικής Εποχής, ενώ από την διαδραστική οθόνη παρελαύνουν οι πίνακες του Βατώ και του Μποτιτσέλι και τα ποιήματα του Ουγκώ (Cerigo) και Μπωντλαίρ (Ταξίδι στα Κύθηρα). Κι ενώ ο Βατώ υμνεί την ψυχική ευφορία του έρωτα, στα Άνθη του Κακού (Μπωντλαίρ) και στις Ενατενίσεις (Ουγκώ) συναντάμε την ερωτική απογοήτευση ως κυρίαρχο μοτίβο.
Αξέχαστες εμπειρίες
Στον βορά, ξεχωρίζει το χωριό Ποταμός, με την ξεχωριστή ενέργεια. Τα καλοκαίρια, η ατμόσφαιρα είναι γιορτινή, ιδιαίτερα τα βράδια της Παρασκευής, όπου λαμβάνει χώρα ζωντανή μουσική με ορχήστρα στην πλατεία, η οποία χρησιμεύει ως πίστα, γύρω από την οποία δονούνται οι 4 ταβέρνες του χωριού. Συναντάμε μια ποικιλία χορών, από παραδοσιακούς ελληνικούς, μέχρι φοξ τροτ και βαλς, προς τιμήν των Άγγλων που κατείχαν τα Κύθηρα από το 1809 μέχρι το 1864. Συναυλίες φυσικά, προγραμματίζει σε σταθερή βάση, καθόλη τη διάρκεια του έτους και το Αστικόν, το artsy καφε-μπαρ της πλατείας με την ξεχωριστή αύρα.
Τις Κυριακές, το χωριό αποτελεί το σημείο συνάντησης όλου του νησιού που καταφθάνει για το καθιερωμένο παζάρι. Οι παραγωγοί απλώνουν την πραμάτεια τους, μέσα σε μια ατμόσφαιρα γεμάτη χρώμα και ενέργεια: φρούτα, λαχανικά, θυμαρίσιο μέλι, κρασί, ελαιόλαδο, κάππαρη, τάρτες, σπιτικά γλυκά, αλλά και ο φημισμένος Ελίχρυσος, το φυτό με το χρυσαφί λουλούδι (Σεμπρεβίβα). Μόλις ολοκληρώσουμε με τις προμήθειες, δίνουμε ραντεβού για το καφέ «Ποταμός», για ένα ρυζόγαλο και παραδοσιακούς μεζέδες.
Εκεί θα συναντήσουμε τον Frank van Weerde, μια εμβληματική φυσιογνωμία. Το 2003, άφησε το Άμστερνταμ, όπου εργαζόταν στο μουσείο Anne-Frank, για να εντρυφήσει σε μια ζωή που ανταποκρινόταν περισσότερο στις προσδοκίες του. Ιδιοκτήτης του Pyrgos House, μια μικρή ξενοδοχειακή μονάδα με έντονο τοπικό χρώμα, ο Φρανκ δρα ως καλλιτέχνης: με επιμονή και υπομονή, με πάθος και μεράκι, φανερώνει το αυθεντικό πρόσωπο των Κυθήρων σε όλο τον κόσμο. Σε συνεργασία με τα «Kythera Trails», αναβαθμίζει μονοπάτια της φύσης και τους δίνει αξία και προσβασιμότητα. Τα καλοκαίρια, δραστηριοποιείται ως οδηγός του νησιού για μικρά γκρουπ. Πρόκειται για έναν άνθρωπο με απίστευτες γνώσεις για την χλωρίδα, την πανίδα, την ιστορία και τις παραδόσεις του τόπου. Θα σου πει τα πάντα γύρω από τον Μυλοπόταμο και την Παλαιόχωρα, την παλιά πρωτεύουσα, που κατέστρεψε ο πειρατής Μπαρμπαρόσα, το 1537. Ανθρωπολόγος στην ψυχή, αναζητά στις ρίζες των ανθρώπων, την οσμή του τόπου.
Με αυτά και με αυτά, βρισκόμαστε στο σπίτι της Χρυσούλας, της γειτόνισσας του Φρανκ, που μας ετοιμάζει ένα τυπικό ελληνικό γεύμα. Ακολούθως, ο Γιάννης Πρωτοψάλτης μας ξεναγεί στα μελίσσια του και μοιράζεται μαζί μας το απόσταγμα της σοφίας που συνέλλεξε από την συνύπαρξή του με τις μέλισσες.
Μια από τις πλέον αξέχαστες εμπειρίες που αποκομίσαμε, ήταν η εκδρομή στην θάλασσα, πλάι σε δύο συμπαθέστατους ψαράδες, τους Γιώργο και Δημήτρη Σκλάβο, πάντα με το χαμόγελο στα χείλη. Απόλαυση να κινούμε για ψάρεμα μαζί τους, στα νερά του Αβλέμονα! Ρίχνουμε τα δίχτυα, βουτάμε στην θάλασσα και ακολούθως απολαμβάνουμε την ψαριά της ημέρας σε ένα ταβερνάκι του χωριού.
Αυτά είναι τα Κύθηρα, ένα φυλαχτό, τόσο καλά διατηρημένο από τους ανθρώπους του, που πάντα αγωνίζονται για να το προστατεύουν. Όπως στην περίπτωση των αιολικών πάρκων, στα οποία η κοινή γνώμη αντιτίθεται με σθένος. Ανάλογες αντιδράσεις προκαλούν και τα σχέδια για επέκταση του διαδρόμου του αεροδρομίου. «Τί να τα κάνουμε τα μεγάλα τσάρτερ, από την στιγμή που οι υποδομές για την μικρή τουριστική σεζόν των δύο μηνών, μας καλύπτουν ως έχουν αυτή τη στιγμή;», διερωτάται ο Φρανκ.
Επισκεφτείτε τον Παράδεισο
Με ένα δίκτυο οργανωμένων μονοπατιών που εκτείνονται σε 100 χιλιόμετρα, τα Κύθηρα είναι ένας αληθινός περιπατητικός παράδεισος, ειδικά την περίοδο της Άνοιξης, που η φύση ανθίζει, ενώ και το φθινόπωρο η θάλασσα διατηρεί ακόμα την ζέστη του καλοκαιριού.
Υπάρχουν όμως και οι περιπτώσεις εκείνων των ανθρώπων που αναζητούν στα Κύθηρα έναν off season προορισμό. Όπως είναι η Céline Debayle, που ανακάλυψε το νησί πριν τρία χρόνια. Η Παριζιάνα συγγραφέας (έχει στο ενεργητικό της ένα βιβλίο για την Ελλάδα και ένα μυθιστόρημα), μας εξομολογείται τον έρωτά της: «Τα Κύθηρα μου θύμισαν την Ελλάδα της νιότης μου. Τοπίο, αυστηρό, τραχύ, ένα τοπίο κατακερματισμένο, παραδομένο στους αέρηδες που το αποκόβουν από τον έξω κόσμο». Η Céline ζει εδώ, 8 μήνες το χρόνο, σε ένα σπίτι ψαράδων στο Καψάλι. Την σαγηνεύει αυτό «το πάντρεμα ανάμεσα στο άγριο του τόπου και το αγαπησιάρικο των ανθρώπων».
Της Maud Vidal-Naquet – Μετάφραση, Νίκος Αντωνάκης
Εξαιρετικές πληροφορίες!