Τα εξαιρετικής σπανιότητας και ομορφιάς γυάλινα αγγεία από το ναυάγιο των Αντικυθήρων αναμφίβολα δεν αποτελούσαν τμήμα του εξοπλισμού του πλοίου, αλλά του φορτίου του: ήταν πολυτελή σκεύη και, όπως και τα υπόλοιπα μεταφερόμενα έργα τέχνης, είχαν πιθανότατα ως τελικό προορισμό τις αγορές της Ιταλίας.
Εκτός από την κατασκευαστική τους αρτιότητα και την έντονη πολυχρωμία, εντύπωση προξενεί και η άριστη κατάσταση διατήρησής τους, παρά το μεγάλο βάθος στο οποίο βρέθηκαν και τις αντίξοες συνθήκες κατά την ανέλκυσή τους.
Τα περισσότερα γυάλινα αγγεία από το ναυάγιο, ολόκληρα ή αποσπασματικά σωζόμενα, ανασύρθηκαν από το βυθό κατά τις έρευνες του 1900-1901. Οι ανασκαφές του Cousteau το 1976 πρόσθεσαν ορισμένα ακόμη, όπως επίσης και θραύσματα που συνανήκουν με τα σκεύη που είχαν έρθει στο φως στις αρχές του αιώνα, και σε πολλές περιπτώσεις συγκολλήθηκαν με αυτά.
Στα ευρήματα του ναυαγίου των Αντικυθήρων αντιπροσωπεύονται οι πλέον γνωστές αλλά και οι πιο εντυπωσιακές μέθοδοι κατασκευής γυάλινων αγγείων της ελληνιστικής εποχής. Οι γνώσεις μας για την κυκλοφορία και το εμπόριο του γυαλιού (είτε ακατέργαστου είτε σε μορφή αγγείων και σκευών ή σε κομμάτια προορισμένα για ανακύκλωση) ολοένα αυξάνονται με την εύρεση ναυαγίων ανά τη Μεσόγειο. Η σημασία όμως του ναυαγίου των Αντικυθήρων έγκειται όχι μόνο στο ότι παρέχει μια ασφαλή χρονολόγηση μέσα στο β’ τέταρτο του 1ου αι. π.Χ., αλλά και ένα πλήρες δειγματολόγιο της συροπαλαιστινιακής και ίσως και αιγυπτιακής παραγωγής γυάλινων αγγείων του α΄ μισού του 1ου αι. π.Χ., προσφέροντας ταυτόχρονα μια πρώτη αξιόπιστη μαρτυρία για το εμπόριο γυαλιού μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
Ανεξάρτητα από το αν η Δήλος υπήρξε αφετηρία του πλοίου ή σταθμός του στο δρόμο από την Ασία, ο ρόλος του νησιού ως διεθνούς κέντρου διαμετακομιστικού εμπορίου καθιστά ιδιαίτερα θελκτική την υπόθεση ότι στο λιμάνι του φορτώθηκαν και τα γυάλινα σκεύη, που πιθανότατα προέρχονται από συροπαλαιστινικά (τα μονόχρωμα αγγεία) και αιγυπτιακά (τα πολύχρωμα) εργαστήρια. Εξάλλου, τα ίδια τα γυάλινα αγγεία που βρέθηκαν στις ανασκαφές της Δήλου, παρόμοιων τύπων τα περισσότερα με αυτά του ναυαγίου, έχει υποτεθεί ότι είχαν εισαχθεί από την Αίγυπτο ή τη Συροπαλαιστίνη.
Oι υποβρύχιες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στο χώρο του ναυαγίου των Αντικυθήρων έχουν μέχρι στιγμής αποδώσει ένα σύνολο είκοσι γυάλινων αγγείων, ολόκληρων ή αποσπασματικά σωζόμενων. Ο αριθμός αυτός, ωστόσο, δεν πρέπει να θεωρηθεί τελικός, καθώς δεν έχει επιτευχθεί η ανέλκυση ολόκληρου του φορτίου του πλοίου. Μια μελλοντική ανασκαφή είναι βέβαιο πως θα φέρει στο φως περισσότερα αντικείμενα, εμπλουτίζοντας τις γνώσεις μας και ρίχνοντας φως σε άγνωστες έως τώρα πτυχές της έρευνας για το γυαλί και τα γυάλινα τέχνεργα.
Βιβλιογραφία: Χ. Αβρονιδάκη, Τα γυάλινα σκεύη, στο: Ν. Καλτσάς (επιμ.), Το ναυάγιο των Αντικυθήρων, Κατάλογος έκθεσης στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (υπό εκτύπωση).
Ψηφιδωτή φιάλη
Υλικό: Γυαλί
Προέλευση: Ναυάγιο Αντικυθήρων. Από την ανέλκυση των ετών 1900-1901
Χρονολόγηση: Β΄ τέταρτο του 1ου αι. π.Χ.
Διαστάσεις: Ύψ. 0,048 μ., Διάμ. χείλ. 0,089 μ., Διάμ. βάσ. 0,056 μ.
Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 63, Προθήκη 5, αρ. ευρ.: 23718
Το χείλος αποτελείται από μια στρεπτή ίνα άχρωμου, κίτρινου και λευκού γυαλιού. Το σώμα του αγγείου έχει κατασκευαστεί με ψηφοθέτηση, από δισκάρια ιώδους χρώματος με λευκές σπείρες που έχουν μπλε πυρήνες μέσα σε κίτρινους κύκλους. Διάσπαρτα ανάμεσά τους βρίσκονται ακανόνιστα κομμάτια-«ψηφίδες» αδιαφανούς λευκού χρώματος. Η κωνική βάση είναι κατασκευασμένη από ένα χωριστό δακτύλιο γυαλιού μπλε χρώματος, όπου αναμιγνύονται κίτρινες και λευκές ίνες.
Τόπος κατασκευής: Δύσκολο είναι να προσδιοριστεί ο τόπος κατασκευής των ψηφιδωτών και των δικτυωτών αγγείων, που έχουν βρεθεί σε όλη την ανατολική Μεσόγειο, αν και πιθανολογείται η γένεσή τους στην Αίγυπτο, και πιο συγκεκριμένα στα αλεξανδρινά εργαστήρια, κατά τα τέλη του 3ου αι. π.Χ.
Τρόπος κατασκευής: Σύμφωνα με τη νεότερη έρευνα, δύο ήταν οι φάσεις κατασκευής των ψηφιδωτών φιαλών: στην αρχή τα δισκάρια, δηλαδή τα εγκάρσια κομμάτια μιας ή περισσότερων σύνθετων ράβδων γυαλιού, συγκεντρώνονταν και συντήσσονταν στον κλίβανο σε υψηλή θερμοκρασία, ώστε να κατασκευαστεί ένα δισκόσχημο ημίεργο. Συχνά μαζί τους συντήσσονταν και μονόχρωμα κομμάτια γυαλιού ή και τμήματα γυάλινων ινών. Στη συνέχεια ο «δίσκος» αυτός τοποθετείτο πάνω από μια κυρτή μήτρα-μορφωτή που είχε το επιθυμητό σχήμα του υπό κατασκευή αγγείου και θερμαινόταν εκ νέου στον κλίβανο. Με τη θέρμανση του δισκόσχημου ημίεργου, το γυαλί καμπτόταν από το ίδιο του το βάρος καλύπτοντας τη μήτρα και παίρνοντας το σχήμα της. Η στρεπτή ίνα που αποτελούσε το χείλος τοποθετείτο είτε γύρω από το δίσκο κατά την πρώτη φάση, αυτή δηλαδή της προκαταρκτικής συγκέντρωσης των στοιχείων, είτε απευθείας στη μέγιστη διάμετρο της μήτρας.
Βιβλιογραφία: Τα ευρήματα του ναυαγίου των Αντικυθήρων, ΑΕ 1902, 168-167, παρένθ. πίν. Η,30. G.D. Weinberg, The Glass Vessels from the Antikythera Wreck, TAPhS 55.3 (1965), 34, 37 αρ. 7, εικ. 15-16. G.D. Weinberg – M.C. McClellan, Glass Vessels in Ancient Greece. Their History Illustrated from the Collection of the National Archaeological Museum, Athens, Αθήνα 1992, 108 αρ. 69. E.M. Stern – B. Schlick-Nolte, Early Glass of the Ancient World, 1600 B.C. – A.D. 50. Ernesto Wolf Collection, Ostfildern 1994, 299. Ν. Καλτσάς (επιμ.), Το ναυάγιο των Αντικυθήρων, Κατάλογος έκθεσης στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα 2012 [Χ. Αβρονιδάκη, υπό εκτύπωση].
Tαινιωτή φιάλη
Υλικό: Γυαλί
Προέλευση: Ναυάγιο Αντικυθήρων. Από την ανέλκυση του έτους 1976
Χρονολόγηση: Β΄ τέταρτο του 1ου αι. π.Χ.
Διαστάσεις: Ύψος 0,043 μ. Διάμ. χείλους 0,093 μ. Διάμ. βάσης 0,053 μ.
Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 63, Προθήκη 5, αρ. ευρ.: 23723
Το χείλος είναι κατασκευασμένο από στρεπτή ίνα άχρωμου και κίτρινου γυαλιού. Σε ένα σημείο κάτω από το χείλος, μια μικρή στρεπτή ίνα άχρωμου και κίτρινου γυαλιού, μήκους περίπου 3 εκ., καταλαμβάνει ένα ενδιάμεσο κενό μεταξύ του χείλους και του σώματος. Το σώμα κατασκευάστηκε με ψηφοθέτηση, από μακρόστενες κίτρινες ταινίες, στρεπτές ίνες άχρωμου και κίτρινου γυαλιού, καθώς και διάσπαρτα ακανόνιστα κομμάτια-«ψηφίδες» κίτρινου, ιώδους (μερικές από τις ιώδεις «ψηφίδες» φέρουν στενή λευκή ρίγα) και λευκού χρώματος. Η κωνική βάση είναι κατασκευασμένη από ένα χωριστό δακτύλιο γυαλιού ανοιχτοπράσινου χρώματος, με ιώδεις, λευκές και κίτρινες ίνες, που δίνουν την εντύπωση φλεβώσεων.
Τόπος κατασκευής: Ιδιαίτερα σπάνιες στην Ελλάδα, οι ταινιωτές φιάλες εμφανίστηκαν μετά από τις ψηφιδωτές και τις δικτυωτές, κατά τα τέλη του 2ου αι. π.Χ. Πιθανότατα κατασκευάζονταν στην Αλεξάνδρεια, ενώ λίγο αργότερα και στη Ρώμη (στα ρωμαϊκά παραδείγματα απουσιάζουν οι χωριστά κατασκευασμένες βάσεις που απαντούν στα πρωιμότερα παραδείγματα).
Τρόπος κατασκευής: Δύο τρόποι χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή τους, ο ένας εκ των οποίων είναι παρόμοιος με την τεχνική κατασκευής των ψηφιδωτών αγγείων: ίνες γυαλιού διαμορφώνονταν σε μακρόστενες ταινίες επενδεδυμένες με άχρωμο γυαλί, και εν συνεχεία συγκεντρώνονταν και συντήσσονταν στον κλίβανο σε υψηλή θερμοκρασία ώστε να κατασκευαστεί ένα δισκόσχημο ημίεργο. Ο «δίσκος» αυτός στη συνέχεια τοποθετείτο πάνω από μια κυρτή μήτρα-μορφωτή που είχε το επιθυμητό σχήμα του υπό κατασκευή αγγείου και θερμαινόταν εκ νέου στον κλίβανο. Με τη θέρμανση του δισκόσχημου ημίεργου, το γυαλί καμπτόταν από το ίδιο του το βάρος καλύπτοντας τη μήτρα και παίρνοντας το σχήμα της. Ήταν όμως επίσης δυνατόν οι ίνες του γυαλιού να τοποθετούνταν σε ένα δισκόσχημο ημίεργο άχρωμου γυαλιού, και εν συνεχεία να γινόταν η κάμψη. Η παρουσία ενός τέτοιου άχρωμου στρώματος είναι εμφανής στο συγκεκριμένο αγγείο.
Βιβλιογραφία: Τα ευρήματα του ναυαγίου των Αντικυθήρων, ΑΕ 1902, 168-167, παρένθ. πίν. Η,31. G.D. Weinberg, The Glass Vessels from the Antikythera Wreck, TAPhS 55.3 (1965), 37-38 αρ. 9, εικ. 18-19. G.D. Weinberg – M.C. McClellan, Glass Vessels in Ancient Greece. Their History Illustrated from the Collection of the National Archaeological Museum, Athens, Αθήνα 1992, 110-112 αρ. 75. E.M. Stern – B. Schlick-Nolte, Early Glass of the Ancient World, 1600 B.C. – A.D. 50. Ernesto Wolf Collection, Ostfildern 1994, 299. M.-D. Nenna, Les Verres, Delos XXXVII, Paris 1999, 41 και σημ. 18. V. Arveiller-Dulong – M.-D. Nenna, Musee du Louvre, Departement des Antiquites grecques, etrusques et romaines. Les verres antiques, I. Contenants a parfum en verre moule sur noyau et vaiselle moulee. VIIe siecle avant J.-C. -1er siecle apres J.-C., Paris 2000, 140 και σημ. 15. Ν. Καλτσάς (επιμ.), Το ναυάγιο των Αντικυθήρων, Κατάλογος έκθεσης στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα 2012 [Χ. Αβρονιδάκη, υπό εκτύπωση].
Περισσότερες Πληροφορίες στον ιστότοπο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών
