Ο Στέπαν Μπαντέρα γεννήθηκε το 1909: (1/1/1909 – 15/10/1959), στην τότε αυστροουγγρική Γαλικία, που αργότερα έγινε τμήμα της Πολωνίας. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, που χαρακτηρίζεται ως θεωρητικός του ουκρανικού εθνικισμού – για ορισμένους σύμβολο της ανεξαρτησίας – αλλά με βαριές κατηγορίες για φασισμό, τρομοκρατία και δοσιλογισμό, δηλαδή για συνεργασία με τους ναζί.
Γιος Ουνίτη Ουκρανού κληρικού, ενεπλάκη από νεαρή ηλικία σε ουκρανικές εθνικιστικές ενώσεις, ιδίως στην Οργάνωση Ουκρανών Εθνικιστών (OUN), στην ιεραρχία της οποίας αναδείχτηκε γρήγορα, από την εποχή που ήταν φοιτητής Πολυτεχνείου στο Λβοφ. Συνελήφθη το 1934 για συμμετοχή στη συνωμοσία κατά της ζωής του Πολωνού Υπουργού Εσωτερικών Μπράνισλαβ Πιεράκι και καταδικάστηκε σε θάνατο, ως τρομοκράτης. Η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια, αλλά τελικά απελευθερώθηκε μετά τη ναζιστική εισβολή στην Πολωνία.
Κάποιοι από τους οπαδούς του συνεργάστηκαν ενθουσιωδώς με τους Ναζί και πήραν μέρος στις μαζικές δολοφονίες Πολωνών και Εβραίων. Οι σχέσεις του με τη ναζιστική Γερμανία ήταν αμφίσημες και οπορτουνιστικές. Αναμφίβολα είδε τη ναζιστική Γερμανία ως χρήσιμο σύμμαχο στον αγώνα εναντίον της σοβιετικής κυριαρχίας. Στις 30 Ιουνίου 1941, οκτώ ημέρες μετά τη γερμανική επίθεση στην ΕΣΣΔ, ο Μπαντέρα ανακήρυξε την ανεξαρτησία της Ουκρανίας. Αυτό δεν ήταν αρεστό και αποδεκτό από τους Γερμανούς. Ο Μπαντέρα και οι συνεργάτες του στάλθηκαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Κατά μια εκδοχή υπήρξε προνομιούχος πολιτικός κρατούμενος στη Γερμανία και απελευθερώθηκε για να συνεχίσει τη συνεργασία του με τους Γερμανούς
Οι τρομοκρατικές και εγκληματικές δραστηριότητες του Στέπαν Μπαντέρα και των υποστηρικτών του ξεκίνησαν στην Πολωνία. Η επιχείρηση εναντίον των Πολωνών ξεκίνησε σε μεγάλη κλίμακα στη Βολυνία, στα τέλη Φεβρουαρίου του 1943 και διήρκεσε μέχρι το τέλος του 1944. Μια από τις πιο αιματηρές επιχειρήσεις συνέβη την 11η Ιουλίου 1943, όταν μονάδες του UPA επέδραμαν σε πολλά πολωνικά χωριά και σκότωσαν αμάχους.
Ο Μπαντέρα επεδίωξε την «ανεξαρτησία» χρησιμοποιώντας βία και γενοκτονία. Στην αρχή της κατοχής του εδάφους της Δυτικής Ουκρανίας από τους Ναζί, οι Μπαντεριστές, μαζί με τα ναζιστικά στρατεύματα, άρχισαν να οργανώνουν μαζικά πογκρόμ σε πόλεις, ιδίως στο Lvov. Εβραίοι και Πολωνοί, που ήταν οι κύριοι εχθροί των εθνικιστών, υπέφεραν ιδιαίτερα σε αυτά τα πογκρόμ.
Ο Μπαντέρα ήταν ο ιδεολογικός εμπνευστής των εκστρατειών εξόντωσης Εβραίων, Πολωνών, χωρίς καμία κατηγορία ή άλλο κίνητρο. Σε όλη τη διάρκεια του πολέμου έλαβαν χώρα αντίποινα εναντίον χιλιάδων ανθρώπων. Υπάρχουν βίντεο με τις μαζικές εκτελέσεις, κυρίως Εβραίων, που προκαλούν φρίκη. Ο Eduard Dolinsky, γενικός διευθυντής της εβραϊκής επιτροπής της Ουκρανίας, υποστήριξε ότι « η πολεμική οργάνωση των Ουκρανών εθνικιστών συμμετείχε έντονα στο Ολοκαύτωμα, εξοντώνοντας, 100 χιλιάδες άμαχους στην εθνοκάθαρση».
Τραγικός ο απολογισμός των θυμάτων
Υπάρχουν διαφορές στις εκτιμήσεις για τον τραγικό υπολογισμό των θυμάτων. Ο ουκρανο- καναδός ιστορικός Serhiy Yekelchyk γράφει ότι κατά τη διάρκεια του 1943 και του 1944 περίπου 35.000 πολωνοί πολίτες και ένας άγνωστος αριθμός ουκρανών πολιτών στις περιφέρειες Volhynia και Chelm έπεσαν θύματα αμοιβαίας εθνικής εκκαθάρισης από τον UPA και πολωνούς αντάρτες. Ο Niall Ferguson (Βρεττανός ιστορικός) γράφει ότι περίπου 80.000 Πολωνοί δολοφονήθηκαν τότε από Ουκρανούς εθνικιστές. Ο Norman Davies (Πολωνός ιστορικός) αναφέρει στο βιβλίο του « Europe at War 1939–1945: No Simple Victory» ότι ο αριθμός των δολοφονημένων Πολωνών πολιτών κυμαίνεται μεταξύ 200.000 και 500.000, ενώ ο Timothy Snyder (Αμρικανός ιστορικός) γράφει ότι Ουκρανοί εθνικιστές σκότωσαν «μεταξύ σαράντα έως εξήντα χιλιάδων Πολωνών πολιτών στη Βολυνία το 1943».
Οι απόψεις για την προσωπικότητα του Στεπάν Μπαντέρα διχάζουν. Μεταξύ πολλών εθνικιστών στη Δυτική Ουκρανία, θεωρείται ως μαχητής της ελευθερίας, ένας μάρτυρας που ηγήθηκε του αγώνα για ανεξαρτησία από τη Σοβιετική Ένωση. Στις φιλορωσικές ανατολικές περιοχές της χώρας όμως, αντιμετωπίζεται ως φασίστας προδότης και τρομοκράτης που συνεργάστηκε με τους Ναζί, οι οπαδοί του οποίου δολοφόνησαν χιλιάδες Πολωνούς και Εβραίους
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ξαναέφερε στην επιφάνεια τη συζήτηση και τις κατηγορίες για το σημερινό πρόσωπο της πολιτικής και του ιδεολογικής ταυτότητας της ουκρανικής ηγεσίας .
Υπάρχουν κατηγορίες για πράξεις και γεγονότα, που δεν συνάδουν με τα ευρωπαϊκά δεδομένα, τις αρχές της Ε.Ε. αλλά και του Συμβουλίου της Ευρώπης, ενισχυόμενες από ορισμένες σημερινές καταγραφές.
Μια εξ αυτών είναι ένα ρεπορτάζ του αμερικανικού δικτύου PBS, όπου σε συνέντευξή του, ο δήμαρχος της πόλης Κονοτόπ, Artem Semenikhin μιλά με κορνιζαρισμένη πίσω του τη φωτογραφία του Στέπαν Μπαντέρα. Να σημειωθεί, ότι το κοινοβούλιο της Ουκρανίας κήρυξε το Δεκέμβριο του 2018, την πρώτη Ιανουαρίου, ως «εθνική εορτή για τον συνεργάτη των Ναζί», .
Το σύνθημα «Δόξα στην Ουκρανία»
Το σύνθημα αυτό που χρησιμοποιείται τον τελευταίο καιρό κατά κόρον ήταν απαγορευμένο πριν από λίγα χρόνια γιατί το χρησιμοποιούσαν οι Ουκρανοί φασίστες, σύμμαχοι των Ναζί με επικεφαλής τον Στεπάν Μπαντέρα
Ακόμη και ο Μπιλ Κλίντον το εκφώνησε το 2000, όταν ολοκλήρωσε μια δημόσια ομιλία του στο Κίεβο!
Ο Σαρλ Μισέλ πρόσφατα σε tweet του, μετά την αναφορά του περί αποστολής στρατιωτικής βοήθειας, έγραψε στην ουκρανική γλώσσα «Δόξα στην Ουκρανία». Άγνοια, παραλογισμός ή αδιαφορία στις ιστορικές μνήμες που ανακινεί το εν λόγω σύνθημα.
Το κίτρινο και μπλε μπλουζάκι, της Εθνικής ποδοσφαιρικής ομάδας της χώρας, στη συμμετοχή της στο τελευταίο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα, έφερε την ένδειξη «Δόξα στην Ουκρανία» και «Δόξα στους ήρωες».
Η UEFA διέταξε την Ουκρανία να αφαιρέσει τις αναγραφές από την επίσημη φανέλα της εθνικής ομάδας, λίγο πριν την έναρξη του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος, μετά από καταγγελία από τη Ρωσία.
Και οι δύο φράσεις χρησιμοποιήθηκαν από μέλη της Οργάνωσης Ουκρανών Εθνικιστών (OUN) και του Ουκρανικού Στρατού Ανταρτών (UPA), δύο παραστρατιωτικών ομάδων που έχει ιστορικά αποδειχτεί ότι πολέμησαν μαζί με τους Ναζί και έπαιξαν σημαντικούς ρόλους στις γενοκτονίες αντιπάλων τους.
Σε διαδηλώσεις στην ουκρανική πρωτεύουσα κάποιοι διαδηλωτές κρατούσαν σημαίες με τη μορφή του Στεπάν Μπαντέρα. Το δε ακροδεξιό κόμμα Σβαμπόντα (Ελευθερία) εξυμνεί τον Μπαντέρα και την οργάνωσή του των Ουκρανών Εθνικιστών.
Το 2010 ο τότε πρόεδρος Βίκτορ Γιούσενκο του απένειμε το ανώτατο παράσημο του Ηρώα της Ουκρανίας. Αυτό προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις του Κρεμλίνου, του αρχιραβίνου της Ουκρανίας, του προέδρου της Πολωνίας και πολλών φιλορώσων Ουκρανών. Η απόφαση για την παρασημοφόρηση ανακλήθηκε όταν ο Γιανουκόβιτς ανέβηκε στην εξουσία, προκαλώντας άγριες διαδηλώσεις από εθνικιστές οπαδούς του Μπαντέρα».
Στις 21 Φεβρουαρίου 2022 καταστράφηκε στο Κίεβο ένα μνημείο για όσους σκοτώθηκαν στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ακόμη το ίδιο έτος, μετά από μια πορεία αφιερωμένη στα γενέθλια του Μπαντέρα, Ουκρανοί εθνικιστές προπηλάκισαν τον Πολωνό Πρέσβη Bartosz Cichocki και τον κάλεσαν να εγκαταλείψει τη χώρα αφού αποκάλεσε τον εθνικιστή ηγέτη Stepan Bandera ιδεολόγο του μίσους και του εγκλήματος
Το τέλος του
Ένα πρωινό του Οκτωβρίου 1959, ο 50χρονος ουκρανός εθνικιστής Στεπάν Μπαντέρα κατέρρευσε και πέθανε σε δρόμο του Μονάχου. Είχε δηλητηριαστεί με κυάνιο από ομάδα εκτελεστών της KGB. Πάνω από μισός αιώνας έχει περάσει από τον θάνατό του, όμως ο Μπαντέρα επέστρεψε στην ειδησεογραφία
Το όνομά του αναφέρεται συχνά από τον Βλαντίμιρ Πούτιν και Ρώσους αποφασισμένους να σκιαγραφήσουν τη νέα κυβέρνηση της Ουκρανίας ως μια παράνομη ομάδα οπαδών του φασισμού. Αντιμετωπίζουμε στη Δύση με σκεπτικισμό τις δηλώσεις του Πούτιν, όμως επιβεβαιωμένα η ακροδεξιά έχει παρεισφρήσει στις κρατικές δομές και απολαμβάνει την αναγνώριση από το πολιτικό κατεστημένο.
Ο σημερινός πρόεδρος της Ουκρανίας Volodymyr Zelensky, αν και εβραϊκής καταγωγής, τον Απρίλιο του 2019 αποκάλεσε τον Stepan Bandera, έναν αναμφισβήτητο ήρωα για ένα ορισμένο ποσοστό Ουκρανών και σημείωσε ότι αυτό είναι «φυσιολογικό και ωραίο» (https://www.bbc.com/ukrainian/features-russian ).
Επιπρόσθετα, σε Βίντεο που ανέβασε στα κοινωνικά δίκτυα όπου είναι μαζί με Υπουργούς του, αναφωνεί, Δόξα στην Ουκρανία, δόξα στους ήρωες.
Από το 2014 οι εθνικιστικές ομάδες – υποστηριζόμενες από νεοναζί και την ακροδεξιά – έχουν «χειροκροτηθεί» από πολλούς πολιτικούς στην Ουκρανία και θεωρούνται μαχητές για την ελευθερία της χώρας.
Επίλογος
Ο Μπαντέρα είχε έναν διπολισμό ήταν εθνικιστής, επιδίωκε τη δημιουργία μίας «ελεύθερης Ουκρανίας», ανεξάρτητης από τη Σοβιετική Ένωση. Το μελανό σημείο που τον χαρακτηρίζει ιστορικά, είναι η συνεργασία με τους Ναζιστές και η εξόντωση χιλιάδων αθώων ανθρώπων, γεγονός που αφήνει ανεξίτηλο στίγμα στην προσωπικότητά του.
Του Γεωργίου Βενέτη, εκπαιδευτικού, πτυχιούχου Πολιτικών Επιστημών
