Ένα από τα θετικά που προέκυψαν από την πανδημία της Covid-19 φαίνεται ότι είναι η σημασία της πρόληψης. Διότι, παρόλο που όλοι συμφωνούσαν στο ότι είναι καλύτερο να προλαμβάνεις αντί να θεραπεύεις, ελάχιστα πράγματα είχαν γίνει σε σχέση με την προληπτική ιατρική.
Οι ιατρικές πρακτικές σε παγκόσμιο επίπεδο δεν έχουν καταφέρει μέχρι τώρα να αναχαιτίσουν σοβαρές ασθένειες. Αλλά και μπροστά στην πανδημία αποδείχθηκαν εξίσου απροετοίμαστες. Τώρα, περισσότερο από ποτέ, φάνηκε η αναγκαιότητα όχι μόνο της πρόληψης, αλλά και της πρωτοβάθμιας περίθαλψης.
Ένα άλλο θέμα που ανέδειξε η Covid-19 ήταν η σημασία του μεταβολισμού, καθώς παρατηρήθηκε ότι πολλοί από εκείνους που νόσησαν βαριά έπασχαν από σακχαρώδη διαβήτη, προδιαβήτη ή κάποια άλλη διαταραχή του μεταβολισμού.
Ο Γιώργος Λέων, ειδικός σε θέματα βιολογικής φυσικής και χημείας της διατροφής του ανθρώπινου οργανισμού, τονίζει ότι ο διαταραγμένος μεταβολισμός αποτελεί την αρχή για οποιαδήποτε άλλη ασθένεια. Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε εξηγεί γιατί ο σύγχρονος τρόπος ζωής οδηγεί σε μεταβολική δυσλειτουργία και πώς αυτή με τη σειρά της φτάνει να πυροδοτεί την όποια κακή προδιάθεση υπάρχει στο γενετικό μας υλικό.
– Ποια είναι η σημασία της εξατομικευμένης ιατρικής και πώς σχετίζεται με την πρόληψη;
Η διαπίστωση της αναγκαιότητας της προληπτικής ιατρικής από τη μία και της ιατρική ακριβείας από την άλλη πρόκειται να αλλάξει τα δεδομένα στον παγκόσμιο χάρτη των επιστημών υγείας. Όταν λέω ιατρική ακριβείας, μιλάω για την πλήρη εξατομίκευση, η οποία δεν σχετίζεται μόνο με τη φαρμακοδιέγερση – που κι αυτή είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας, καθώς βλέπουμε ότι η επιστήμη πια περνάει σε ένα πεδίο εξατομίκευσης σε πολύ σοβαρά νοσήματα, όπως είναι οι κακοήθειες ή τα αυτοάνοσα.
Στην ουσία, μιλάμε για μια εξατομικευμένη παρέμβαση σε αυτό που ονομάζουμε φαινότυπο, δηλαδή τη μορφολογία ή τη φυσική μορφή και δομή του οργανισμού, στις διαδικασίες ανάπτυξής του, στις βιοχημικές και φυσιολογικές του ιδιότητες, στη συμπεριφορά του και τα προϊόντα συμπεριφοράς των συνθηκών που ζει και των συνηθειών που έχει, καθώς και στην έκφραση του γενετικού του υλικού, έτσι ώστε να αντιμετωπιστεί καλύτερα ένα νόσημα και να καταπραϋνθεί.
– Τελευταία, και λόγω Covid-19, ακούσαμε πολλά για τη σημασία του μεταβολισμού. Ποιος είναι ο ρόλος του στην υγεία;
Αυτό που ονομάζουμε μεταβολική λειτουργία άρχισε να συσχετίζεται με την υγεία στις αρχές του 20ού αιώνα. Τότε άρχισε να αντιλαμβάνεται η επιστήμη ότι η μεταβολική λειτουργία είναι σημαντική όσο και η καρδιαγγειακή λειτουργία, η νεφρική, η εγκεφαλική κ.λπ.
Σήμερα πλέον γνωρίζουμε ότι η μεταβολική λειτουργία είναι ο μαέστρος των υπόλοιπων λειτουργιών παθοφυσιολογικά στον ανθρώπινο οργανισμό. Η μεταβολική δυσλειτουργία, όπως αναδείχθηκε και από την Covid-19, είναι η εφαλτήριος αρχή και εις βάθος χρόνου το αποτέλεσμα που οδηγεί στην παθογένεια.
– Τι ακριβώς είναι η μεταβολική δυσλειτουργία;
Με τον όρο μεταβολική λειτουργία αναφερόμαστε στο πώς ο οργανισμός προσλαμβάνει, διαχειρίζεται και αποθηκεύει τα μακροθρεπτικά και μικροθρεπτικά συστατικά, κυρίως τα μακροθρεπτικά, με πρώτη τη γλυκόζη, κι από κει και πέρα τα λιπαρά και τις πρωτεΐνες. Φαίνεται σιγά-σιγά ότι όλα τα προβλήματα της υγείας σχετίζονται λίγο-πολύ με τον μεταβολισμό της γλυκόζης, η οποία είναι η «βενζίνη των κυττάρων».
Ο μεταβολισμός της γλυκόζης είναι διαταραγμένος στο σύγχρονο άνθρωπο. Αν λάβετε υπόψη σας τους 5 βασικούς παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν σε σακχαρώδη διαβήτη, σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. –μη λήψη πρωινού, κάπνισμα, στρες, καθιστική ζωή, κακός ή ελλιπής ύπνος– θα κατανοήσετε γιατί.
Η επιστήμη έχει εντοπίσει ποια είναι τα βήματα, τα μεταβολικά μονοπάτια που μπορεί να επηρεάσουν τον ανθρώπινο μεταβολισμό. Ξέρουμε ότι μία εις βάθος χρόνου διαταραχή του μεταβολισμού της γλυκόζης επηρεάζει σαφέστατα τον μεταβολισμό του λίπους και των πρωτεϊνών. Οδηγεί σε μία κατάσταση που, για να πραγματοποιηθούν οι βιοχημικές αντιδράσεις στον οργανισμό, επηρεάζονται ένζυμα, δηλαδή μεταβολίτες (τα προϊόντα των μεταβολικών αντιδράσεων) και καταλύτες.
Ξέρετε, για παράδειγμα, γιατί σήμερα οι περισσότεροι έχουμε έλλειψη σε βιταμίνη Β12, μαγνήσιο και βιταμίνη D; Σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας του κακού μεταβολισμού μας. H μεταβολική διαταραχή επηρεάζει τελικά την έκφραση του γενετικού μας υλικού.
– Μπορεί ακόμη και να αλλάξει το γενετικό μας υλικό εξαιτίας μιας μεταβολικής διαταραχής;
Όχι. Πρακτικά δεν αλλάζουν τα γονίδιά μας, έχουμε και καλά γονίδια και κακά γονίδια. Η μεταβολική λειτουργία επηρεάζει το πώς αυτά θα εκφραστούν. Ένας κακός και παρατεταμένος χρονικά φαινότυπος, όμως, μπορεί να οξειδώσει το γενετικό μας υλικό, εξού και οι επιγενετικές κακοήθειες.
Στη σύγχρονη ζωή είναι πλέον διαπιστωμένο ότι ο βιόρυθμός μας έχει διαταραχθεί. Δεν συμβαδίζει με τον κιρκαδιανό ρυθμό, που είναι στην ουσία ένας βιολογικός μηχανισμός ανά το 24ωρο ο οποίος σχεδιάστηκε εκ φύσεως να ρυθμίζεται με το φυσικό φως.
Τελικά, αυτό οδηγεί εις βάθος χρόνου σε μια αλλαγή της διαχείρισης της τροφής. Ο οργανισμός αυτό που τρώει το αποθηκεύει, δεν το μεταβολίζει, το μετατρέπει πιο εύκολα σε λίπος και αποδομεί μυϊκή μάζα. Αυτό σημαίνει ότι επηρεάζονται μεταβολίτες και καταλύτες και τελικά αυτό μας οδηγεί σε μία υπερέκφραση του κακού γονοτύπου ή σε μία οκνηρία του καλού γονοτύπου.
Μοιάζει δηλαδή να αδρανοποιούνται τα καλά μας γονίδια και να βγαίνει προς τα έξω η αρνητική προδιάθεση που έχουμε, η οποία μπορεί να είναι προδιάθεση για καρκινογένεση ή αυτοάνοσο νόσημα. Την έκφραση του γονοτύπου επηρεάζει και το οξειδωτικό στρες.
– Τι είναι το οξειδωτικό στρες;
Οξειδωτικό στρες είναι η ανισορροπία μεταξύ των τοξικών αποβλήτων που παράγουν τα κύτταρα στην προσπάθειά τους να μας δώσουν ενέργεια –είναι οι λεγόμενες ελεύθερες ρίζες– και των αντιοξειδωτικών μηχανισμών που είτε παράγει το ανθρώπινο σώμα ενδογενώς, είτε λαμβάνει εξωγενώς εις βάρος των πρώτων.
– Και πώς όλα αυτά μπορούν να εντοπιστούν; Υπάρχουν ειδικές εξετάσεις;
Η σύγχρονη ιατρική ακριβείας έχει τη δυνατότητα να ελέγχει τη μεταβολική λειτουργία, έτσι ώστε να κατηγοριοποιεί τους ανθρώπους σε μεταβολικά διαταραγμένους ή μεταβολικά ρυθμισμένους, με σκοπό να τους δώσει τη δυνατότητα να αλλάξουν αυτή την «κακή μοίρα».
Αυτό που προσπαθεί να κάνει σήμερα η εξατομικευμένη ιατρική είναι να απομονώσει από βιολογικό υλικό (κόπρανα, ούρα, σάλιο ή αίμα) τους μεταβολίτες που θα δείξουν πολύ πιο νωρίς την αυξημένη προδιάθεση για κάποιο νόσημα. Έχουν απομονωθεί τέτοιοι μεταβολίτες για αυτοάνοσα, μορφές κακοήθειας, διαβήτη, καθώς και για καρδιαγγειακά και νευροεκφυλιστικά νοσήματα.
Υπάρχουν λοιπόν εξετάσεις με τις οποίες εντοπίζουμε σε τι επίπεδο λειτουργούν τα κύτταρά μας, πώς χειρίζονται τη γλυκόζη, για παράδειγμα. Μπορούμε να εξετάσουμε σε κυτταρικό, σε ορμονολογικό, σε γενετικό και σε φλεγμονώδες επίπεδο πώς ο μεταβολισμός διαχειρίζεται την τροφή για να παραχθεί ενέργεια. Μπορούμε να δούμε επίσης αν αυτό γίνεται σωστά, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά, αν υπάρχει έντονο οξειδωτικό στρες και τι αποτέλεσμα έχει στον κάθε οργανισμό. Βάσει αυτών των εξετάσεων και σε συνδυασμό με ένα λεπτομερές οικογενειακό και φαινοτυπικό ιστορικό, μπορούμε να δούμε μια μελλοντική προδιάθεση.
– Ποιοι είναι οι παράγοντες της σύγχρονης ζωής που πυροδοτούν μια μεταβολική δυσλειτουργία; Τι θα πρέπει να προσέχουμε;
Η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών, με την υπερβολική πρόσληψη ζάχαρης ή κακής ποιότητας υδατανθράκων που οδηγεί σε αντίσταση στην ινσουλίνη, είναι ένα μεταβολικό θέμα το οποίο θα λέγαμε ότι κρύβεται σχεδόν πίσω από την πλειονότητα των παθογενών νοσημάτων. Δεν είναι όμως το μόνο. Εξίσου σημαντική είναι η καθιστική ζωή, το στρες, τo περιβάλλον, ο ήλιος, η ακτινοβολία και η φαρμακοδιέγερση – δυστυχώς έχουμε την τάση να καταναλώνουμε πολλά φάρμακα για ψύλλου πήδημα. Το τσιγάρο επίσης είναι καθοριστικός παράγοντας.
Οφείλουμε όμως να τονίσουμε ότι σε κυτταρικό επίπεδο εκτός από το τι κάνουμε εμείς υπάρχει και η κυτταρική συμμόρφωση, η οποία είναι εντελώς υποκειμενική και εξατομικευμένη. Φανταστείτε ότι για να εκδηλώσουμε σακχαρώδη διαβήτη, η γενετική προδιάθεση για διαταραχή της γλυκόζης δεν συμβάλλει περισσότερο από 30%. Το υπόλοιπο 70% έχει να κάνει με το πώς ζούμε.
– Και η ψυχολογία; Τη λαμβάνει υπόψη της η εξατομικευμένη ιατρική;
Η εξατομικευμένη ιατρική λαμβάνει υπόψη της και την ψυχολογία και τον τρόπο που αντιδρά ο κάθε άνθρωπος. Υπάρχουν μελέτες για πώς ένας μεταβολικά διαταραγμένος οργανισμός –μέσω διαφόρων παθοφυσιολογικών μηχανισμών– τελικά θα επηρεαστεί και ψυχολογικά. Και το αντίθετο. Σε έναν άνθρωπο με διαταραγμένη ψυχική υγεία θα επηρεαστεί και η μεταβολική λειτουργία και τελικά θα οδηγηθεί σε νόσηση. Οι μηχανισμοί αυτοί δεν είναι ίδιοι για τον κάθε άνθρωπο. Διαφέρουν σαφέστατα και τα όρια και η πυροδότηση και η δυναμική.
– Είναι αναστρέψιμη η κατάσταση σοβαρών νοσημάτων;
Κοιτάξτε, αναστρεψιμότητα στις περισσότερες περιπτώσεις δεν μπορεί να υπάρχει. Όμως αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να «κοιμίσουμε» το νόσημα, δηλαδή πρακτικά να μην δημιουργεί πρόβλημα στην καθημερινότητα του ασθενή. Αυτό μέχρι στιγμής η επιστήμη το πετύχαινε μέσα από μια φαρμακευτική αγωγή για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σήμερα, αρχίζει και αντιλαμβάνεται ότι θα πρέπει να ανιχνεύσει και τη μεταβολική λειτουργία.
– Δεν ξέρω αν συμβαίνει αυτό στην πράξη. Περισσότερο βλέπω ότι τρέχουμε από γιατρό σε γιατρό άλλης ειδικότητας, που δεν συνεννοούνται μεταξύ τους και ο καθένας προτείνει κάτι διαφορετικό.
Δυστυχώς, εδώ έχουμε να κάνουμε με τα κακά δρώμενα της υπερειδίκευσης. Μπορεί π.χ. να πάτε στον γυναικολόγο και αντί να σας παραπέμψει στον οικογενειακό γιατρό, που θα έπρεπε να γνωρίζει όλο το ιστορικό σας και να συντονίζει τους υπόλοιπους, να σας στείλει στον ενδοκρινολόγο. Εκείνος ως ειδικός γιατρός θα προσπαθήσει –χωρίς βέβαια να έχει άλλη δυνατότητα λόγω χρονικού περιορισμού τις περισσότερες φορές– να αντιμετωπίσει το σύμπτωμα και όχι να δώσει έμφαση στη γενεσιουργό αιτία.
Στα προηγμένα κράτη δεν υπάρχει το σύστημα αυτό και πιστεύω ότι σύντομα –λόγω της πανδημίας– θα αλλάξει και στη χώρα μας. Φανταστείτε πόσο καλύτερα θα ήταν αν ο γυναικολόγος αυτός ενημέρωνε τον οικογενειακό γιατρό και εκείνος, που θα διέθετε όλο το ιστορικό και θα γνώριζε επιστημονικά πρόσωπα και καταστάσεις, ενημέρωνε τον ειδικό γιατρό ώστε αυτός να είχε όλες τις πληροφορίες και τον χρόνο να δράσει ολιστικά.
– Τελικά ποια είναι η γενεσιουργός αιτία; Πρέπει να γυρίσουμε στο παρελθόν για να γίνουμε καλά;
Κοιτάξτε, αυτό που παλιά μας έδινε η φύση απλόχερα, σήμερα, επειδή προφανώς την έχουμε βιάσει, αρνείται να μας το δώσει. Αυτό που είχαν οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας, το κολατσιό με τις ελιές, το τυρί, την πυτιά ή τις ίνες από τα άβραστα όσπρια, και λίγο κρασάκι, που το έτρωγαν ως δεκατιανό, σήμερα είναι μεγάλη πολυτέλεια. Επιπλέον, οι άνθρωποι πήγαιναν στα κτήματα με τα πόδια, περπατούσαν πολύ καθημερινά. Ενώ εμείς;
Καλείται λοιπόν ο σύγχρονος άνθρωπος να μπει σε μια διαδικασία να βρει έξυπνους και πρακτικούς τρόπους για να δώσει μια λύση. Υπάρχουν π.χ. τα βιολειτουργικά τρόφιμα, που μπορούν να ρυθμίσουν και να ενεργοποιήσουν τη μεταβολική λειτουργία. Υπάρχει φυσικά –και πρέπει να υπάρχει– η άσκηση, στον αντίποδα της καθιστικής ζωής.
– Δεν θα έπρεπε οι πολιτικές υγείας να έχουν σαν στόχο αυτόν τον πιο υγιεινό τρόπο ζωής και η πρόληψη να καλύπτεται οικονομικά από τα συστήματα υγείας;
Το κόστος είναι ένα πολύ μεγάλο θέμα και δεν θα έπρεπε να επιβαρύνει τον καθένα ξεχωριστά. Θα πρέπει αυτό να το ενστερνιστούν οι άνθρωποι που κινούν την παγκόσμια υγεία, ώστε σιγά-σιγά να υπάρξει μια παροχή τέτοιου είδους στους ανθρώπους που δεν έχουν οικονομική δυνατότητα. Το καλό είναι ότι με την πρόοδο της επιστήμης, θεωρώ ότι θα αλλάξει και αυτό.
– Είναι πολλοί που ακολουθούν διάφορα διατροφικά μοντέλα, τη χορτοφαγία, τον βιγκανισμό, τη διατροφή ελεύθερη γλουτένης ή τη διαλειμματική νηστεία. Θα μπορούσε κάτι τέτοιο να βοηθήσει;
Από την ταπεινή μου πείρα βλέπω ότι δεν υπάρχει σύγχρονος άνθρωπος που να μην παρουσιάζει μια μεταβολική διαταραχή στη διαχείριση της τροφής, διότι είναι ο σύγχρονος τρόπος ζωής τέτοιος που το επιβάλλει. Εμείς όμως μιλάμε για έναν πολύ καλύτερο, πολύ πιο σωστό τρόπο ζωής, αλλά προσαρμοσμένο στις ανάγκες του καθενός. Τις οποίες δεν θα γνωρίζει αν δεν εξεταστεί από κάποιον ειδικό.
Το πώς θα τραφεί ένας άνθρωπος, πώς θα ασκηθεί και πώς θα ξεκουραστεί είναι συνθήκες πλήρως εξατομικευμένες. Άρα, η διατροφή, είτε είναι διαλειμματική είτε εν μέρει διαλειμματική, ή η ασιτία, όλα αυτά είναι εργαλεία που πρέπει να διαθέτει ο ειδικός. Και να τα προτείνει στον ασθενή μέσα από μια πολύ σωστή ανίχνευση και αξιολόγηση. Δεν πρέπει ο ασθενής διαβάζοντας ένα άρθρο ή μια μελέτη να νομίζει ότι είναι πανάκεια και να μπαίνει από μόνος του στην όποια διαδικασία. Γι’ αυτό και βλέπουμε πολλές φορές ότι άνθρωποι που ακολουθούν σε βάθος χρόνου τέτοιες διατροφικές προσαρμογές τελικά νοσούν γρήγορα.
Η μεσογειακή διατροφή, από την άλλη, σε όλες τις κλινικές έρευνες αναδεικνύεται η πιο ευεργετική. Γι’ αυτό άλλωστε τη συνιστά και ο ΠΟΥ. Όμως, εδώ πια μιλάμε για εξατομικευμένη μεσογειακή διατροφοθεραπεία και κινησιοθεραπεία, όχι απλώς διατροφή. Η δουλειά της εξατομικευμένης ιατρικής είναι να βρίσκει πού ακριβώς υπάρχει πρόβλημα στον μεταβολισμό και να επιφέρει ισορροπία. Κάποιος δηλαδή μπορεί να μην έχει καθόλου οξειδωτικό στρες και αυτό τελικά να του πυροδοτήσει ένα νόσημα. Το λίγο οξειδωτικό στρες είναι απαραίτητο, το παραπάνω είναι βλαπτικό. Άρα, άλλοτε πρέπει να δημιουργήσουμε συνθήκες για να το προάγουμε κι άλλοτε να το περιορίζουμε. Αυτή είναι η δουλειά της εξατομικευμένης ιατρικής.
