Του Χρήστου Καράμπελα
Υπήρξε από τους πρώτους αντισυμβατικούς υπερήρωες στην ιστορία των κόμικς που κατάφερε να προκαλέσει ντελίριο ενθουσιασμού στους τότε πιτσιρικάδες. Ο Ποπάυ, ένας καλόκαρδος σκληροτράχηλος ναύτης που του άρεσε να καπνίζει πίπα και να τρώει σπανάκι (το οποίο τού χάριζε υπερφυσικές δυνάμεις) αγκαλιάστηκε θερμά από τους αναγνώστες από την πρώτο κιόλας καρέ, παρά το γεγονός ότι δεν είχε τη συνηθισμένη όψη του υπερήρωα: Είναι μονόφθαλμος, χωρίς δόντια και κοντός με κακόηχη φωνή και υπερτροφικά του χέρια (που κάτω από τους αγκώνες τα κοσμούσαν δυο τατουάζ με άγκυρες), αμόρφωτος και παραπονιάρης. Και όμως αυτή είναι η πιο σημαντική του νίκη παρά οι μονομαχίες με τον Βρούτο, δεδομένου ότι από το 1929, οπότε πρωτοεκδόθηκαν οι περιπέτειές του, μέχρι σήμερα προβάλλει ένα νέο πρότυπο ήρωα και τον ενστερνισμό της διαφορετικότητας.
Ας πιάσουμε όμως την ιστορία του από την αρχή: Ο Ποπάυ «γεννήθηκε» από το πενάκι του Αμερικανού Έλζι Κράισλερ Σίγκαρ. Από το 1919 σχεδίαζε καθημερινά σκιτσάκια τα οποία δημοσιεύονταν αποκλειστικά σε εφημερίδες. Κάθε μέρα εμφανιζόταν μια σειρά με 4-5 εικόνες και η ιστορία πάντα συνεχιζόταν την επόμενη μέρα. Ο Ποπάυ έκανε το ντεμπούτο του στις 17 Ιανουαρίου του 1929, σε μία σειρά κόμικς της νεοϋορκέζικης εφημερίδας Evening Journal. Η σειρά αυτή μετρούσε ήδη δέκα χρόνια ζωής, με πρωταγωνιστές την -μετέπειτα αρραβωνιαστικιά του- Όλιβ Όιλ, τον αδελφό της Κάστορ και τον αγαπημένο της Χαμ Γκρέιβι.
Ο Ποπάυ εμφανίστηκε σ’ έναν δευτερεύοντα ρόλο και αμέσως κέρδισε την αγάπη των αναγνωστών. Σταδιακά, ο Σίγκαλ άρχισε να του δίνει όλο και μεγαλύτερους ρόλους, μέχρι που έγινε ο κεντρικός ήρωας, κέρδισε την Όλιβ, και τελικά η σειρά πήρε το όνομά του. Μετά το θάνατο του δημιουργού του, το 1938, διάφοροι άλλοι καλλιτέχνες ανέλαβαν το σχεδιασμό του, προσθέτοντας τη δική τους πινελιά.
Στον κινηματογράφο, ο Ποπάυ πρωτοεμφανίστηκε το 1933, στην ταινία κινουμένων σχεδίων «Οι περιπέτειες του Ποπάυ του ναυτικού». Η καριέρα του στη μεγάλη οθόνη έμελλε να είναι ακόμη πιο ένδοξη απ’ ότι στις εφημερίδες. Μάλιστα, το 1938 ανακηρύχθηκε ως ο πιο δημοφιλής χαρακτήρας κινουμένων σχεδίων στις ΗΠΑ, ξεπερνώντας ακόμη και τον Μίκι Μάους.
Ο Β’ Παγκόσμιος και τα “απαγορευμένα” επεισόδια
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Ποπάυ γνώρισε ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία, καθώς τα καρτούν του εμψύχωναν και ανέβαζαν το ηθικό των Αμερικανών στρατιωτών. Αρκετά από αυτά περιείχαν προσβλητικά και ρατσιστικά σχόλια για τους Ιάπωνες, οι οποίοι στα καρτούν αποκαλούνταν “Jap-pansies” και απεικονίζονταν με τεράστια δόντια και πολύ χοντρά γυαλιά.
Ένα από τα πιο γνωστά «απαγορευμένα» επεισόδια της εποχής εκείνης ήταν αυτό με τίτλο «Seein’ Red, White ‘n Blue». Είναι το μοναδικό επεισόδιο στο οποίο ο Ποπάυ και ο Βρούτος ενώνουν τις δυνάμεις τους και μοιράζονται μία κονσέρβα σπανάκι, για να δείρουν ένα… συμφωνημένο εχθρό, δηλαδή τους Ιάπωνες στρατιώτες. Επίσης, σήμερα κάποιοι τηλεοπτικοί σταθμοί λογοκρίνουν τα μέρη εκείνων των επεισοδίων όπου οι Αφρο-αμερικάνοι παρουσιάζονται με εμφανώς ρατσιστικό τρόπο.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου άλλαξε επίσης και η γκαρνταρόμπα του Ποπάυ. Ο Ποπάυ άρχισε να εμφανίζεται με μια άσπρη στολή ναύτη, αντί για το κλασικό καπέλο καπετάνιου και μαύρο πουκάμισο με τα σηκωμένα μανίκια. Η ναυτική στολή συνόδευσε τον Ποπάυ καθόλη τη διάρκεια της σειράς από εκεί και πέρα, μέχρι και μετά το τέλος του πολέμου.
Ο Ποπάυ στην Ελλάδα
Τον Ποπάυ πρωτοέφερε στην Ελλάδα το 1956 ο εκδότης του περιοδικού κόμικς «Γέλιο και Χαρά». Γύρω στα μέσα του 1973 ο Ιωάννης Δραγούνης (Πηδάλιο Πρεςς) πήρε την άδεια και δημοσίευσε εκ νέου τις περιπέτειές του σ’ ένα περιοδικό, το οποίο λατρεύτηκε αμέσως από τα παιδιά και έγινε το αντίπαλο δέος του Μίκυ. Ήταν τόσο δημοφιλές, που μέχρι και οι πωλήσεις του σπανακιού, του λαχανικού που τροφοδοτούσε τη δύναμή του, αυξήθηκαν.
Τα περισσότερα από τα εξώφυλλά του στην Ελλάδα, όπως κι αυτό το επετειακό για την 28η Οκτωβρίου, τα φιλοτέχνησε ο σκιτσογράφος και καλλιτέχνης, Άκης Αβαγιανός.
5 πράγματα που πρέπει να ξέρεις
1. Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΠΟΠΑΥ
Ο Ποπάυ όσο περιέργο και αν φαίνεται βασίζεται σε έναν πραγματικό άνθρωπο εν ονόματι Φρανκ Φίγκελ. Το ίδιο βέβαια και η Όλιβ Όιλ, που βασίστηκε στη γειτόνισσα του Σίγκαρ, Ντόρα Πάσκελ, και ο Πόλντο που βασίστηκε στον Γουίλιαμ Σούκερ.
Ο πολωνικής καταγωγής Φίγκελ γεννήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 1868 στο Τσέστερ του Ιλινόις, μια πόλη 5.000 κατοίκων. Έμενε σε ένα σπιτάκι με τη μάνα του κοντά στο δημοτικό κοιμητήριο και ήταν ο νταής της πόλης, ένας σκληροτράχηλος τύπος που δεν χαριζόταν σε κανέναν. Μια γειτόνισσα τον περιγράφει ως εξής: «Ψηλό, δυνατό, πάντα έτοιμο για καβγά και πάντα νικητή». Τα καμώματά του ήταν θρυλικά στο Τσέστερ και όλοι διηγούνταν την ιστορία όπου του την είχαν πέσει πέντε αλήτες να τον δείρουν, πήραν όμως ένα καλό μάθημα που θα το θυμόταν για όλη τους τη ζωή!
Ο Φρανκ, ή «Rocky» όπως τον ήξεραν όλοι, εργαζόταν σε ένα μπαρ της πόλης. Όταν σχόλαγε και έχοντας καταναλώσει μερικά ποτηράκια, έβγαζε μια καρέκλα δίπλα στην εξώπορτα του μαγαζιού, και με την πίπα πάντοτε κρεμασμένη στο στόμα έπαιρνε έναν υπνάκο. Γινόταν, όπως ήταν φυσικό, αντικείμενο πειράγματος από τα παιδιά της γειτονιάς, τα οποία κοντοζύγωναν, ούρλιαζαν στο αυτί του και μετά τρέπονταν σε φυγή. Ο Φρανκ ξυπνούσε αλαφιασμένος και πάντα με τις γροθιές του υψωμένες, πανέτοιμος για άλλον έναν καβγά. Μόνο που δεν υπήρχε αντίπαλος, καθώς τα πιτσιρίκια είχαν ήδη φτάσει στην άλλη γωνιά.
Κυκλοφορούσαν μάλιστα και πολλές λαϊκές διηγήσεις για την υπεράνθρωπη δύναμή του, την οποία δοκίμαζε βέβαια σε όσους τολμούσαν να τον αντιμετωπίσουν. Στο φύλλο της τοπικής εφημερίδας («Chester Herald Tribune») με ημερομηνία 28 Μαρτίου 1947 υπάρχει δημοσιευμένος ένας επικήδειος για τον Φίγκελ, από τον οποίο μαθαίνουμε ότι πέθανε ήρεμα στο σπίτι του στις 24 του μήνα, στα 79 του χρόνια.
2. ΓΙΑΤΙ ΣΠΑΝΑΚΙ;
Στις ιστορίες των κόμικς, ο Ποπάυ δεν είχε το σπανάκι να τον δυναμώνει ούτε είχε την υπεράνθρωπη δύναμη με την οποία τον έχουμε συνηθίσει όλοι. Όταν βρισκόταν σε δύσκολες καταστάσεις έτριβε συνεχώς το κεφάλι μιας κότας και έτσι έπαιρνε την τύχη της και γινόταν λίγο πιο δυνατός.
Το σπανάκι εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1932. Ο δημιουργός διάλεξε το σπανάκι εξ αιτίας της υψηλής περιεκτικότητάς του σε σίδηρο. Η λατρεία του Ποπάυ για το σπανάκι συνέβαλε στην αύξηση της κατανάλωσης του λαχανικού κατά 33%. Δύο αγάλματα του Ποπάυ έχουν στηθεί σε δύο πόλεις, στο Ιλινόις απ’ όπου κατάγεται ο Σιγκάρ και στο Αρκάνσας, το οποίο αυτοαποκαλείται ως «Παγκόσμια Πρωτεύουσα Σπανακιού». Η μάρκα «Popeye Spinach» εξακολουθεί να είναι η δεύτερη με μεγαλύτερες πωλήσεις στη χώρα.
3. ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ
Το 1937, στην πόλη Crystal City, στο Τέξας, έγιναν τα αποκαλυπτήρια ενός αγάλματος του Ποπάυ, το πρώτο άγαλμα προς τιμήν ενός χαρακτήρα κινουμένων σχεδίων στην ιστορία.
4. ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΤΟΥ ΠΟΠΑΫ
Τον Δεκέμβρη του 1980 γίνεται η πρεμιέρα της ταινίας Popeye. Πρόκειται για μια μουσική κωμωδία, πάντα βασισμένη στη σειρά του Elzie Segar, με πρωταγωνιστή τον Ρόμπιν Ουίλιαμς (ΠοπάΥ) και τη Shelley Duvall (Όλιβ).
Η ταινία γυρίστηκε στη Μάλτα και για τις ανάγκες του φίλμ χρειάστηκε να δημιουργηθεί ένα παραθαλάσσιο χωριό. Η κατασκευή ξεκίνησε το 1979 με συνεργείο 165 ανθρώπων. Χρειάστηκαν εκατοντάδες κορμοί και σανίδες που εισήχθησαν από την Ολλανδία, ενώ τα ξύλινα βότσαλα που χρησιμοποιήθηκαν για τις σκεπές εισήχθησαν από τον Καναδά. Επιπλέον 8 τόνοι καρφιών και 2 χιλιάδες γαλόνια μπογιάς χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του ξύλινου χωριού.
Σήμερα, παρά το γεγονός ότι η ταινία είχε ανάμεικτες κριτικές, το Popeye Village παραμένει ένα δημοφιλές τουριστικό αξιοθέατο. Είναι ανοιχτό για το κοινό επτά ημέρες την εβδομάδα. Υπάρχουν παραστάσεις, μουσεία θεματικά, σπίτια παιχνιδιού όπου τα παιδιά μπορούν να αναρριχηθούν και να εξερευνήσουν το χωριό.
5. ΟΙ ΝΕΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΟΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΠΟΠΑΥ
- Το ουσιαστικό “wimp” (δειλός, άτολμος, λαπάς) προέρχεται από το επίθετο του J. Wellington Wimpy (στα ελληνικά “Πόλντο”), του απαθούς, υπέρβαρου φίλου του Ποπάυ που λατρεύει τα χάμπουργκερ. “Wimpy’s” ονομάζεται και μία εξαιρετικά δημοφιλής αλυσίδα φαστφουντάδικων στην Αγγλία.
- Το ουσιαστικό “jeep” προέρχεται από το όνομα του κατοικίδιου (κάτι σαν σκύλος) του Ποπάυ, τον Eugene the Jeep, ο οποίος πρωτοεμφανίστηκε το 1936. Τέσσερα χρόνια αργότερα, εμφανίστηκε το πρώτο στρατιωτικό τζιπ. Οι Αμερικάνοι αρχικά το έλεγαν “GP” (προφέρεται “τζι-πι”) από τα αρχικά των λέξεων “General Purpose” (= Γενικής Χρήσης), αλλά γρήγορα καθιερώθηκε ως “jeep”, ίσως εξαιτίας του σκύλου (;) του Ποπάυ. Οι Αμερικάνοι στρατιώτες κατά τον Β΄ ΠΠ ήταν εξοικειωμένοι με τη σειρά λόγω των συχνών προβολών του κόμικς στα στρατόπεδα προς εξύψωση του ηθικού τους.
- Το ουσιαστικό της αργκώ “goon” (= εγκληματίας, τραμπούκος) προϋπήρχε του Ποπάυ, αλλά εξαιτίας της “Οικογένειας Γκουν” (κάτι περίεργα στην όψη πλάσματα) στο κόμικς απόκτησε και την έννοια του “παράξενου” ή/και του “χαζούλη”.
- Το ουσιαστικό “dufus” (εναλλακτική ορθογραφία: “doofus”) προέρχεται από το όνομα του ανιψιού του Ποπάυ, τον Dufus (στα ελληνικά: “Ρεβυθούλης”), ο οποίος πρωτοεμφανίστηκε κατά τη δεκαετία του ’60, και στην καθομιλούμενη σημαίνει “ανόητος, βλάκας, ηλίθιος”.
