Ένα Βενετσιάνικο γνωμικό́ λέει: «Un mondo fa un mondo, e Cerigo un altro mondo» – Όλος ο κόσμος είναι ένας κόσμος, και το Τσιρίγο είναι ένας άλλος κόσμος.
Πόση αλήθεια κρύβει αυτό το τσιτάτο, για το αγαπημένο νησί́ καταγωγής της μητέρας μου και του συζύγου μου.
Eνα νησί που οι αρχέγονοι μύθοι το συνδέουν με έναν τόπο που καταργεί τα σύνορα ανάμεσα στον μύθο και στην πραγματικότητα. Οι Μινωίτες το καλούσαν Πορφυρούσα, οι Φοίνικες Φοινικούντα, οι Βενετοί Κυθουρία και Τσερίγο,. Σήμερα είναι γνωστό στους περισσότερους ως Κύθηρα, ενώ οι ντόπιοι με στοργή αναφερόμαστε σε αυτό ως Τσιρίγο. Εγώ είμαι λοιπόν μια περήφανη Τσιριγώτισσα.
Τα Κύθηρα είναι μαγικά
Με τα Κύθηρα έχω έρωτα. Ένα έρωτα που, χρόνο με τον χρόνο, μετεξελίσσεται σε μία όλο και μεγαλύτερη και βαθύτερη αγάπη.
Στο νησί πήγα για πρώτη φορά 6 μηνών και πέρασα στην αγκαλιά τους όλα σχεδόν τα καλοκαίρια μου μέχρι σήμερα. Όπως έκαναν στη συνέχεια και τα παιδιά μου. Και είμαι σίγουρη ότι το ίδιο θα κάνουν και τα δικά τους παιδιά
Περίμενα πως και πως να τελειώσει το σχολείο τον Ιούνιο και να πάω με το θρυλικό πλοίο Μυρτιδιώτισσα στο σπίτι του παππού και της γιαγιάς στην Αγία Πελαγία.
Τα πρώτα χρόνια αποβιβαζόμασταν με βάρκες, στο σπίτι δεν είχαμε ρεύμα, αλλά λάμπες λουξ, και η τουαλέτα ήταν εξωτερική. Όμως εγώ ήμουν τρισευτυχισμένη. Είχαμε μια βάρκα και φρέσκο ψαράκι κάθε μέρα. Είχαμε περιβόλι με ζαρζαβατικά, κοτούλες, κατσικούλα, κουνέλια και ένα γάιδαρο, τη Πολυξένη, που κάθε πρωί ερχόταν με το παππού η το θείο το Στέλιο καβάλα. Έφθαναν με καλάθια γεμάτα «καλούδια» από τα χωράφια στα «ορεινά». Mε τζάνερα, βανίλιες, βερίκοκα, σταφύλια, σύκα, αμύγδαλα.
Τι χαρά που κάναμε. Αντίστοιχη με τη χαρά που νιώθαμε με το πακέτο που ο μπαμπάς μου έστελνε με το θρυλικό καΐκι του Κάπονα κάθε 15 μέρες. Γεμάτα Μίκυ μάους, Λούκι Λουκ, Αστερίξ και Σούπερ Κατερίνα, αλλά και με καλούδια αθηναίικα (σοκολάτες και γλειφιτζούρια) με τα οποία κερνούσαμε όλη τη γειτονιά.
Έκανα φίλους ζωής στο νησί και εκεί γνώρισα επεισοδιακά και τον άντρα μου το Γιάννη όταν ήμουν 13 ετών.
Είμασταν φίλοι για χρόνια πολλά. Άργησα λίγο να αποκρυπτογραφήσω τα συναισθήματά μου και τελικά τον παντρεύτηκα στα 50 μου- με ένα πάρτι «μυθικό» στη παραλία της Κακιάς Λαγκάδας. Αλλά θα σας διηγηθώ την ιστορία μας αυτή κάποια άλλη στιγμή.
Θυμάμαι επίσης ολοζώντανα και τις περιπέτειες στο νησί με τη συμφοιτήτρια- και κολλητή μου μέχρι σήμερα- τη Μαιρούλα. Περνούσαμε υπέροχα σαν φοιτήτριες τα καλοκαίρια γυρνώντας από παραλία σε παραλία, φλερτάροντας και χορεύοντας μέχρι πρωίας στα πανηγύρια και στη θρυλική disco «Gone with the wind» με θέα το Καψάλι. Κόλλησε κι αυτή με το νησί, όπως στη συνέχεια ο Δημήτρης , ο Ζαφείρης η Ντέμη, η Βαρβάρα, η Μπέτι, η Ντέπη, η Μαρίνα, η Laura, η Elsie… που έρχονται και ξανάρχονται με αγαπημένους και παιδιά……Μέθυσαν με αρώματα και εικόνες οι οποίες μένουν βαθιά χαραγμένες στη μνήμη και σε κρατούν δέσμιο με ένα τρόπο εθιστικό.
Ανακαλύπτοντας τα Κύθηρα
«Τα Κύθηρα ποτέ δεν θα τα βρούμε» λέει το τραγούδι του Κατσαρού. Και κάποιοι για χρόνια πίστευαν πως το νησί δεν υπάρχει. Ότι είναι μια ουτοπία…
Τα «ζάθεα», τα πανάγια Κύθηρα του Ομήρου είναι όμως υπαρκτά. Και μπορείς να τα ανακαλύψεις αψηφώντας τον άγριο Ποσειδώνα που κρύβεται πίσω από τα ύπουλα βράχια του Ακρωτηρίου Μαλέα (του θρυλικού Κάβο-Μαλιά, όπως τον λένε οι ντόπιοι).
Ένα νησί νωχελικά ξαπλωμένο ανάμεσα στην Πελοπόννησο και την Κρήτη.
Εκεί που Ιόνιο, Αιγαίο και Κρητικό πέλαγος ενώνονται μαζί. Ένα γοητευτικό σταυροδρόμι πολιτισμών, όπως προδίδει και η αρχιτεκτονική του τοπίου, όπου το κυκλαδίτικο στυλ εναλλάσσεται με τις βενέτικες επιρροές, και η λιτή μανιάτικη τεχνοτροπία με τη κρητική λεβεντιά.
Ένα νησί με μπερδεμένη ταυτότητα. Που είναι ένα από τα Επτάνησα, αποτελεί φυσική συνέχεια της Πελοποννήσου υπάγεται διοικητικά στην Αττική, ενώ διατηρεί το ιδιόμορφο κληροδοτημένο από τους Άγγλους καθεστώς της εγχωρίου περιουσίας, συμφώνα με το οποίο ό,τι δεν είναι ιδιωτικό ανήκει στην «εγχώριο» και όχι στο ελληνικό δημόσιο
Πραγματικά νιώθω πολύ τυχερή που κατάγομαι από αυτό το νησί και που έχω αφεθεί για χρόνια στη μαγεία του.
Και μαζί οι περισσότεροι φίλοι μου, που έχουν γίνει δέσμιοι της γοητείας του. Δε μπορώ να σας εξηγήσω τη μαγεία του τόπου, όπως του αξίζει, αλλά μια επίσκεψη είναι εμπειρία υπερβατική, αρκεί κανείς να έχει τα μάτια του «ανοιχτά». Ευλογημένα με θρυλικά και μυθικά μέρη, τα Κύθηρα σας περιμένουν για ένα «ταξίδι» που δεν θα μετανιώσετε ποτέ!
Το νησί σε ταξιδεύει σε άλλες εποχές. Κάστρα , λιτά αγροτικά σπίτια και δίπατα αρχοντικά, μικρά ξωκλήσια και μεγαλοπρεπή μοναστήρια με περίτεχνα καμπαναριά, στενά σοκάκια και επιβλητικά γεφύρια, νερόμυλοι σε ρεματιές και ανεμόμυλοι σε υψώματα, συνθέτουν διαφορετικά στοιχεία σε μοναδικά σύνολα.
Ακατέργαστο ως διαμάντι και με πραγματική ψυχή, αυτό το νησί είναι «αχάλαστο» και σας περιμένει να ανακαλύψετε τα μυστικά του.
Το περιβάλλει μια μυστηριώδης αύρα και έχει δημιουργήσει τη δική του ταυτότητα που δεν μοιάζει με κανένα άλλο . Ίσως γιατί διαθέτει κάτι πολύ ιδιαίτερο. Δεν είναι τυχαίο που το διάλεξε η θεά Αφροδίτη για να γεννηθεί. Ο Όμηρος αποκαλεί Κυθέρεια την θεά του Έρωτα. Στην αρχαιότητα δε Ακύθηρος λεγόταν ο στερούμενος θέλγητρων άνθρωπος. Ο τόπος μας, ανάλογος σε ομορφιά με την κυρά του, δεν μας φανερώνει τα μυστικά του αμέσως
Η γέννηση της Αφροδίτης στα Κύθηρα, υπήρξε το γεγονός εκείνο που καθόρισε σημαντικά τη μετέπειτα πορεία του νησιού και αποτελεί σημαντικό στοιχείο του μυστηρίου και της γοητείας του
Ένα μύθο θα σας πω…
Μιά φορά κι ένα καιρό, η πιο όμορφη θεά διάλεξε ένα τόπο για να γεννηθεί….Κι αυτός ο τόπος ήταν τα Κύθηρα ..
«Πρώτα τα ζάθεα (πανίερα )τα Κύθηρα πλησίασε, και από εκεί κατόπιν έφτασε στην Κύπρο που από γύρω τα νερά τη ζώνουν. Και βγήκε έξω μια σεβαστή, ωραία θεά, κι από τα λυγερά της πόδια κάτω μεγάλωνε η χλόη ολόγυρα. Αφροδίτη αυτήν [και αφρογέννητη θεά και Κυθέρεια καλοστεφανωμένη] την ονομάζουν οι θεοί και οι άνθρωποι, γιατί μες στον αφρό των Κυθήρων γεννήθηκε»
Θεογονία 154-210
Σύμφωνα με τη Θεογονία του Ησίοδου, η θεά γεννήθηκε στους αφρούς της θάλασσας των Κυθήρων, λίγο έξω από τη Παλαιόπολη, την αρχαία Σκάνδεια με την υπέροχη παραλία της.
Η Γη, θέλοντας να τιμωρήσει τον βάναυσο άνδρα της Ουρανό για όσα δεινά της είχε προκαλέσει, ζήτησε από τα παιδιά τους να σκοτώσουν τον πατέρα τους. Έτσι, ο γιος τους Κρόνος πήρε από τα σπλάχνα της ένα δρεπάνι και θανάτωσε τον Ουρανό, κόβοντας τα γεννητικά του όργανα. Εκείνα έπεσαν στη θάλασσα των Κυθήρων και έγιναν μικρά νησάκια (ενδεχομένως οι Δραγονάρες).
Πέφτοντας το αίμα, άγγιξε τον αφρό της θάλασσας και από την ένωση αυτών των δύο στοιχείων γεννήθηκε η Ουράνια Αφροδίτη. Τα κύματα παρέσυραν στη συνεχεία τη θεά, η οποία έφθασε πάνω σε ένα κοχύλι στην θαλασσοφίλητη Πάφο της Κύπρου. Έχει ενδιαφέρον να αναφέρουμε ότι στην Κύπρο υπάρχει περιοχή Κυθραία ή Κύθρα, όπου βρέθηκαν αγάλματα της θεάς Αφροδίτης, ενώ η κοινή ονομασία της περιοχής είναι Τζυρκά. Η σύνδεση και η συσχέτιση με το Κύθηρα – Τσιρίγο είναι μοιραία!
Η Αφροδίτη λατρεύτηκε ως Ουρανία, θεά – προστάτης της αγάπης και του αγνού έρωτα, με κύριο τόπο λατρείας τα Κύθηρα. Ως Πάνδημος, θεά – προστάτης του σαρκικού έρωτα και της αναπαραγωγής λατρεύτηκε επίσης με κύριο τόπο λατρείας την Κύπρο.
Στα Κύθηρα είδε από τα πολύ πρώιμα χρόνια και τον πρώτο ναό της, σύμφωνα με τις πάντοτε πολύτιμες πληροφορίες του Παυσανία: «-το ιερό της- αγιότατον και αρχαιότατον των εν Ελλάδι».
Η ίδρυση ναού της θεάς στα Κύθηρα έδωσε και στο νησί τον ομηρικό χαρακτηρισμό ζάθεα, δηλαδή πανάγια.
Η θεά μοίραζε το χρόνο της μεταξύ Κύπρου και Κυθήρων, μην ξεχνώντας, ότι τα κύματά των Κυθήρων την πρωτοαντίκρισαν να σχηματίζεται ως πανέμορφη γυναίκα μέσα στους αφρούς. Υπάρχει μάλιστα ακόμη ο θρόνος της( Κάθισμα της Αφροδίτης) στη παραλία Λίμνη στη Παλαιόπολη από όπου ρέμβαζε τη γενέθλια θάλασσα. Παρέα δε με τις Χάριτες έκανε το λουτρό της και στις μικρές λίμνες των Κυθήρων στη περιοχή Νερόμυλοι του Μυλοποτάμου. Όπως κάνω κι εγώ με τις φίλες μου
Διόλου τυχαίο επίσης που τα Κύθηρα προέρχονται από το ρήμα κεύθω, δηλαδή “κρύβω”.
Γιατί η Θεά συνήθιζε να κρύβει στα νησί τους κρυφούς της εραστές της, αλλά και τα ερωτευμένα ζευγάρια που είχε στη προστασία της. Τους έκρυβε στις πευκόφυτες ρεματιές με την παχιά ομίχλη (που οι ντόπιοι ονομάζουν “κατσιφάρα”) και στις παρθένες ανατολικές ακτές του νησιού. Κάπου εκεί έκανε ολιγοήμερη στάση ο Πάρις, έχοντας πλάι του την Ωραία των αιώνων .Οι δυο τους βρήκαν καταφύγιο στα Κύθηρα μέχρι να φυσήξει ούριος άνεμος. Έφτασαν λοιπόν, στο λιμάνι της Σκάνδειας (Παλαιόπολης) και κατέβηκαν από την τριήρη για να πάνε στο ναό της Αφροδίτης που βρισκόταν στη κορυφή του λόφου του Παλαιοκάστρου.
Όταν η Ωραία Ελένη περπάτησε στην παραλία της Σκάνδειας τα βότσαλα πήραν το σχήμα καρδιάς και ο Πάρης θεώρησε πως ήταν οιωνός από την αγαπημένη Θέα του. Στην κορυφή του λόφου πραγματοποίησε την σπονδή και πράγματι την επόμενη μέρα φύσηξε άνεμος και τα πλοία του Πάρη ξεκίνησαν ξανά για την Τροία. Στα δικά μας χρόνια πολλά ερωτευμένα ζευγάρια συρρέουν στη παραλία της Παλαιόπολης για να βρουν τα βότσαλα σε σχήμα καρδιάς.
Ο Μπαρμπαρόσα λεηλάτησε την πρωτεύουσα Παλαιοχώρα
Πολυτάραχη ήταν η ζωή του νησιού, από το οποίο πέρασαν Μινωίτες, Φοίνικες, Μυκηναίοι, Σπαρτιάτες, Μακεδόνες, Ρωμαίοι και Ενετοί, Τούρκοι, Γάλλοι, Ρώσοι και Άγγλοι.
Οι Άγγλοι έμειναν μέχρι τα Κύθηρα να ενωθούν με την Ελλάδα το 1864. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αναπτύχθηκε έντονο αντιστασιακό μέτωπο στο νησί και μάλιστα ήταν το πρώτο που απελευθερώθηκε τον Σεπτέμβριο του 1944.
Όλοι οι κατακτητές που πέρασαν πάνω από το νησί ανά τους αιώνες μπορεί να το σημάδεψαν βαθιά, αλλά ποτέ δεν κατάφεραν να γίνουν οι κύριοί του. Γιατί μοναδική κι αέναη κυρία του είναι η Κυθέρεια Ουράνια Αφροδίτη.
Η πρώτη πρωτεύουσα ήταν η Παλαιοχώρα πάνω από τη παραλία της κακιάς Λαγκάδας στην Αγία Πελαγία.
Βρισκόταν κρυμμένη μέσα σε απόκρημνο βράχο, ανάμεσα σε δύο φαράγγια. Χτίστηκε από τους κατοίκους της Μονεμβασιάς στο 12ο αιώνα ως βυζαντινή πρωτεύουσα του νησιού, και μοιάζει σχηματικά στην περίφημη καστρόπολη του Μυστρά στην Πελοπόννησο. Ήταν ξακουστή για τον πλούτο της, αλλά δεν ήταν ορατή από τους πειρατές στη θάλασσα.
Σύμφωνα με το θρύλο, το 1537, ο ναύαρχος του οθωμανικού στόλου και γνωστός πειρατής Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα κατάφερε να ανακαλύψει την περιοχή από τον καπνό που έβγαζαν οι καμινάδες των σπιτιών των κατοίκων τους χειμερινούς μήνες.
Ο πειρατής ανέβηκε μαζί με τους συντρόφους του το φαράγγι της Κακιάς Λαγκάδας. Παρατήρησε προσεχτικά τα τείχη που περιέκλειαν την πόλη και αφού εντόπισε τα αδύνατα σημεία, από τα οποία θα μπορούσε να εισχωρήσει στο εσωτερικό, οργάνωσε την επίθεση του. Στη συνέχεια, με διαταγή του, το πλήρωμα σκότωσε 7.000 αμάχους, ενώ πούλησε και πολλούς από τους αιχμαλώτους στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Από τότε προέκυψε και το συνηθισμένο επίθετο «Σκλάβος» στα Κύθηρα. Μάζευαν δε χρήματα στις εκκλησίες σε όλο το νησί για να τους ελευθερώσουν.
Πολλοί δε από τους κατοίκους που αρνήθηκαν να παραδοθούν και να πέσουν στα χέρια των πειρατών, πήδηξαν στο γκρεμό και σκοτώθηκαν. για να αποφύγουν το βιασμό η τη σκλαβιά.
Έτσι εξηγούνται οι ανθρώπινοι σκελετοί που έχουν βρεθεί στο φαράγγι και οι θρύλοι των ντόπιων για κραυγές που ακούγονται τις νύχτες χωρίς φεγγάρι…
Ο Αρχαιολογικός Χώρος της Παλαιόχωρας είναι ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους των Κυθήρων Είναι ο μεγαλύτερος οχυρωμένος οικισμός στο νησί. Σήμερα, έχει κανείς την ευκαιρία να θαυμάσει ίχνη βυζαντινών εκκλησιών και μοναστηριών και υπολείμματα σπιτιών χτισμένων στη ρίζα του γκρεμού. Ξαναπήγα πρόσφατα μετά από χρόνια, περπατώντας από ένα μονοπάτι από το χωριό Τριφυλλιάνικα και ένιωσα δέος με το θέαμα , αλλά και μια βαθιά θλίψη για τη κατάπτωση μιας τέτοιας πολιτείας.
Τα Κύθηρα ως διαχρονικό στοιχείο ρομαντικής αναφοράς
Σύμβολο για διανοούμενους και καλλιτέχνες και έμπνευση για ταινίες, πίνακες ζωγραφικής και τραγούδια, το ταξίδι στα Κύθηρα είναι βαθιά συμβολικό.
Το νησί ενσαρκώνει τη ρομαντική φαντασία και το ασίγαστο πάθος και διατήρησε τον συμβολισμό του κατά τη διάρκεια των αιώνων μέχρι την αποθέωσή του από τους ρομαντικούς του 18ου αιώνα. Και κατέληξε να απεικονιστεί σε μνημειώδη έργα.
- Ο Μποτιτσέλι ζωγράφισε, τον 15ο αιώνα, τη «Γέννηση της Αφροδίτης», με τη θεά του έρωτα να πλέει πάνω σε μια πράσινη θάλασσα αισθησιακή, τον αέρα γεμάτο ερωτιδείς.
- Ένας από τους γνωστότερους πίνακες της δυτικής ζωγραφικής με θέμα τον ουτοπικό παράδεισο, είναι το «Επιβίβαση στα Κύθηρα» (1717) του Ζαν Αντουάν Βατό. (που σήμερα βρίσκεται στο ανάκτορο Charlottenburg στο Βερολίνο), Ο ονειροπόλος στοχασμός του Βαττό ανέβασε στον ουρανό το αγαπημένο των τεχνών νησί, από την Αναγέννηση και μετά.
- Το νησί κατόρθωσε να καταγραφεί στην ποίηση της Αναγέννησης, να απασχολήσει το Σαρλ Μπωντλαίρ τον 19ο αιώνα και να συνεχίσει στην κινηματογραφική οπτική του Θεόδωρου Αγγελόπουλου, στο θρυλικό « Ταξίδι στα Κύθηρα». Πάντα με τον ίδιο ρομαντικό , σχεδόν ονειρικό τρόπο, Όσο, τουλάχιστον στη ζωή των ανθρώπων το ιδεατό θα παραμένει ανάγκη.
Ταξίδι στα Κύθηρα. Ο συμβολισμός
Πραγματικά, θα χρειαζόταν κανείς πολύ χρόνο για να μετρήσει πόσες φορές έχει γραφεί ο τίτλος «Ταξίδι στα Κύθηρα».
Γι’ αυτό το κόσμο αντιθέσεων και συγκλίσεων σύμβολο ενός τόπου ιδανικού́ προς τον οποίο πορευόμαστε με λαχτάρα. Που όμως με κάποιο τρόπο δεν προσεγγίζουμε και δεν φτάνουμε ποτέ́. Δεν είναι εύκολο να τα βρει κανείς τα Κύθηρα. Γιατί είναι μια Ουτοπία.
Το ταξίδι είναι μια καλή αρχή για βρει κανείς τα προσωπικά του Κύθηρα.
Δεν είναι απλώς ένα ακόμη ταξίδι σε ένα όμορφο μέρος. Είναι η περιήγηση σε ένα τόπο που οδηγεί σε άγνωστους προορισμούς μέσα μας. Σε καλεί να εξερευνήσεις όλες τις πτυχές του και μαζί τις δικές σου. Είναι ένα ταξίδι δύσκολο αλλά και τόσο απλό ταυτόχρονα. Χωρίς φτιασίδια, χωρίς τεχνάσματα., χωρίς άγχος. Δε χρειάζεσαι καµιά καθοδήγηση, μόνο ανοιχτό πνεύμα και καρδιά…
Με το που πατάς το πόδι σου, σε διακατέχει μια εύθραυστη αίσθηση αρμονίας που διαπερνάει τα πάντα.
Οι ήχοι της θάλασσας και των ανέμων την μεγεθύνουν, ενώ τα υπέροχα χωριά και τ’ αρχαία πέτρινα τείχη την απορροφούν και την αντανακλούν. Τα Κύθηρα έχουν συνολικά 62 οικισμούς με μεγάλη ποικιλία στον χαρακτήρα, την αρχιτεκτονική και το τοπίο. Από παραθαλάσσια χωριά που θυμίζουν Κυκλάδες, ως μεσαιωνικούς οικισμούς στην ενδοχώρα, αλλά και καταπράσινα χωριά με πηγές και πλούσια βλάστηση που σπάνια συναντάται στα ελληνικά νησιά. Είναι ο τόπος που η αρχιτεκτονική́ λιτότητα συναντά́ την αγριάδα του τοπίου και συμβαδίζουν αρμονικά μαζί́, χωρίς το ένα να αναιρεί́ το άλλο.
Σε αυτό́ το τοπίο επικρατούν πολλά σύμβολα και χρωματικοί κώδικες. Από́ το σκούρο μπλε του ανοιχτού πελάγους στο τουρκουάζ των ακτογραμμών. Aπό́ το έντονο κίτρινο της sempreviva, στο πορφυρό χρώμα των βράχων. Aπό τα καταπράσινα λυγερά κυπαρίσσια στα γαλαζοπράσινα φασκόμηλα και από́ τη σκούρα στιβαρή́ αρχιτεκτονική́ των πετρόχτιστων κάστρων στους λιτούς λευκούς η παλ όγκους των σπιτιών.
Ανεξάρτητα αν είμαστε επισκέπτες ή κάτοικοι μακράς διάρκειας, νιώθουμε ότι είμαστε όλοι φύλακες αυτής της μεγαλειώδους αρμονίας και ότι οφείλουμε να απολαύσουμε τη παραμονή μας στα ζάθεα Κύθηρα «σεμνά και ταπεινά».
Στο επόμενο μέρος της ξενάγησης στο νησί μου θα σας εξηγήσω τι πρέπει να δείτε όταν με το καλό αξιωθείτε να φθάσετε.
Αναστασία Σιδέρη
