Η συντριπτική πλειοψηφία των αναλύσεων που διαβάζουμε και ακούμε για την Τουρκία, ξεκινούν από ένα κοινό σημείο: η Δύση δε θέλει να “χάσει” την Τουρκία και η Τουρκία δε θέλει να εγκαταλείψει τη Δύση. Για το πρώτο δεν υπάρχει αντίλογος, αλλά για το δεύτερο εκφράζονται πλέον πολύ σοβαρές αμφιβολίες, από πολύ σοβαρούς αναλυτές σε έγκυρα ΜΜΕ του πλανήτη. Ελπίζουμε ότι στην Αθήνα κάνουν τον κόπο να εξετάσουν και αυτά τα σενάρια που θέλουν τον Ερντογάν αποφασισμένο να οδηγήσει τη χώρα του σε άλλους δρόμους, μακριά από τη Δύση. Κι όχι μόνο αυτό: η απόφαση για απομάκρυνση της Τουρκίας από τη Δύση είναι πολύ πιθανό να μην αλλάξει ακόμη κι όταν ο Ερντογάν αποχωρήσει από το πολιτικό σκηνικό της Τουρκίας.
Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες αναλύσεις είναι αυτή που διαβάσαμε στο Foreign Affairs με την υπογραφή της Aslili Aydintasbas. Τίτλος της ανάλυσης “Η Τουρκία δεν πρόκειται να επιστρέψει στη Δύση”…Η ανάλυση είναι νομίζουμε πολύ χρήσιμη και ως αντίδοτο σε μάλλον επικίνδυνες “βεβαιότητες”.
Η αρθρογράφος επικαλείται στην αρχή της ανάλυσης της το έργο του Samuel Huntington «Η σύγκρουση των πολιτισμών», στο οποίο είχε επισημάνει ότι με το τέλος του 20ου αιώνα, “οι φιλοδυτικές τάσεις της κοσμικής ελίτ της Τουρκίας θα εκτοπιστούν από εθνικιστικά και ισλαμικά στοιχεία”. Φαίνεται ότι η πρόβλεψη του επιβεβαιώνεται.
Στη συνέχεια γίνεται αναφορά σε μια σειρά θεμάτων που έχουν κάνει την Τουρκία να μην εμπιστεύεται τη Δύση και ειδικά τις ΗΠΑ. Από την άλλη πλευρά η Δύση φαίνεται να ΄χει κουραστεί από τις προκλήσεις της Τουρκίας και στην ανατολική Μεσόγειο.
Η Άγκυρα, αναφέρει η ανάλυση του Foreign Affairs, έχει ήδη στραφεί σε νέες συμμαχίες.
“Η τουρκική κυβέρνηση αγόρασε ρωσικά οπλικά συστήματα – ενάντια στις επιθυμίες των συμμάχων της στο ΝΑΤΟ – και συνεργάστηκε με τη Μόσχα σε μεγάλα έργα υποδομής, συμπεριλαμβανομένων των αγωγών φυσικού αερίου και του πρώτου πυρηνικού αντιδραστήρα της Τουρκίας. Η Τουρκία και η Ρωσία μαζί έχουν χαράξει σφαίρες επιρροής στη Λιβύη και τη Συρία. Και τον τελευταίο καιρό, η Τουρκία έχει δελεάσει την Κίνα, κυνηγώντας κινεζικές επενδύσεις, αγοράζοντας το εμβόλιο κατά της COVID-19 που παράγεται από την κινεζική εταιρεία Sinovac και αρνούμενη να ασκήσει κριτική στη μεταχείριση των Ουιγούρων από το Πεκίνο”, γράφει τονίζοντας:
“Όλα αυτά δεν είναι ένας προσωρινός άξονας, αλλά μια βαθύτερη αλλαγή στον προσανατολισμό της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας. Τις σχεδόν δύο δεκαετίες της κυριαρχίας του Ερντογάν, η Τουρκία έχει ενδιαφερθεί λιγότερο από ό, τι παλαιότερα για τη συμμετοχή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση και γενικότερα στη Δύση. Αντ ‘αυτού, η κυβέρνηση εμφανίστηκε πρόθυμη να επανατοποθετήσει τη χώρα ως περιφερειακή δύναμη. Ενώ η Δύση εξακολουθεί να είναι γεμάτη νοσταλγία για τον ιστορικό ρόλο της Άγκυρας στη διατλαντική συμμαχία, οι Τούρκοι ηγέτες, που είναι πολύ ύποπτοι για τους εταίρους του ΝΑΤΟ, μιλούν για στρατηγική αυτονομία…
Η Τουρκία λαχταρά, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, να είναι αυτόνομη δύναμη. Η νέα εξωτερική πολιτική της είναι καλύτερα κατανοητή όχι ως μετατόπιση προς τη Ρωσία ή την Κίνα, αλλά ως έκφραση της επιθυμίας να διατηρεί από “ένα πόδι” σε κάθε στρατόπεδο και να διαχειριστεί τους ανταγωνισμούς των μεγάλων δυνάμεων. Το καθεστώς του Ερντογάν επιδίωξε αυτήν την αλλαγή πολιτικής και το ανεκτικό διεθνές περιβάλλον το επέτρεψε – αλλά ούτε μια νέα κυβέρνηση στην Άγκυρα και καμία δυτική συμμαχία μπορούν να την αντιστρέψουν. Ένα δίκτυο πολιτικών, γραφειοκρατών, δημοσιογράφων και μελετητών, ανοιχτά σκεπτικιστών για την ευθυγράμμιση με τη Δύση κυριαρχούν τώρα στην κουλτούρα ασφάλειας της χώρας. Μια ανεξάρτητη τουρκική εξωτερική πολιτική είναι εδώ για να μείνει”.
Το AKP
Σύμφωνα με την ανάλυση από το Foreign Affairs, “το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) επικαλείται όλο και περισσότερο την οθωμανική κληρονομιά της Τουρκίας για να δικαιολογήσει την εξωτερική του πολιτική. Τα κυβερνητικά μέσα ενημέρωσης επιβραβεύουν την επέκταση του στρατιωτικού αποτυπώματος της Τουρκίας σε πρώην οθωμανικά εδάφη, όπως το Ιράκ, η Λιβύη, η Συρία και ο Καύκασος, κάνοντας λόγο για το “ξύπνημα του γίγαντα…Ο Ερντογάν, με τη σειρά του, είναι ο «ηγέτης του αιώνα» – μια σύγχρονη εκδοχή του σουλτάνου…
Η στρατιωτική δύναμη της Άγκυρας και η αποχώρηση της Ουάσινγκτον από τη Μέση Ανατολή έχουν διευκολύνει το ρόλο της Τουρκίας σε περιφερειακές συγκρούσεις. Η αναπτυσσόμενη αμυντική βιομηχανία της χώρας προμήθευσε τουρκικά όπλα στο Ιράκ, τη Λιβύη και τη Συρία. Τα τουρκικά μη επανδρωμένα οπλισμένα αεροσκάφη βοήθησαν στη διασφάλιση της νίκης του Αζερμπαϊτζάν στο πεδίο της μάχης ενάντια στην Αρμενία και στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ το περασμένο φθινόπωρο.
Καθώς η αυξανόμενη αυτονομία του στρατιωτικού-βιομηχανικού συγκροτήματος της Τουρκίας έδωσε στους ηγέτες της την εμπιστοσύνη να προβάλουν την εξουσία τους στην περιοχή, η έλλειψη ενδιαφέροντος του Τραμπ για τη Μέση Ανατολή και η επιθυμία για ομαλή προσωπική σχέση με τον Ερντογάν, έδωσαν ευκαιρίες στον Ερντογάν. Η Τουρκία επέκτεινε τις ναυτικές επιχειρήσεις της στην ανατολική Μεσόγειο και έχτισε βάσεις στο Κατάρ και τη Σομαλία χωρίς να χρειάζεται να ανησυχεί πολύ για την αντίθεση των Ηνωμένων Πολιτειών. Αντ ‘αυτού, η Ρωσία ήταν η δύναμη που ο Ερντογάν έπρεπε να προσέχει. Ο Τούρκος πρόεδρος καθιέρωσε στενή σχέση με τον Πούτιν και ενήργησε με τον συντονισμό και τη συναίνεση της Μόσχας σε κάθε ανάπτυξη δυνάμεων στο εξωτερικό. Αλλά αυτή η συνεργασία έχει όρια. Η Ρωσία επέβαλε γεωγραφικά όρια στη ζώνη επιρροής της Τουρκίας στη Λιβύη, τη Συρία και τον Καύκασο απογοητεύοντας την Άγκυρα.
Η πραγματική ικανότητα του Ερντογάν είναι να εκμεταλλεύεται τα κενά στο διεθνές σύστημα και να βρίσκει ευκαιρίες να παίζει ανάμεσα στη Ρωσία και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Στη Συρία, για παράδειγμα, η παρουσία της Τουρκίας υπήρξε απειλή για τις κουρδικές δυνάμεις που υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ, αλλά η Ουάσιγκτον την αντιμετωπίζει επίσης ως πηγή μόχλευσης ενάντια στη ρωσική παρουσία. Στη Λιβύη, ο Ερντογάν εντόπισε ένα ‘άνοιγμα” και το εκμεταλλεύθηκε γρήγορα. Το 2019, ο αρχηγός της Λιβυκής πολιτοφυλακής Στρατηγός Khalifa Haftar ηγήθηκε ενός στρατού με την υποστήριξη της Ρωσίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ). Η απελπισμένη κυβέρνηση πήγε από πόρτα σε πόρτα στις δυτικές πρωτεύουσες, ζητώντας βοήθεια. Οι περισσότερες δυτικές δυνάμεις δεν ενδιαφέρθηκαν ούτε τολμούσαν να παρέμβουν. Αλλά η Τουρκία το έκανε: οι δυνάμεις της βοήθησαν να αντιμετωπιστεί η επίθεση του Χαφτάρ με ελάχιστες στρατιωτικές επενδύσεις. Μπαίνοντας σε αυτές τις συγκρούσεις, η Τουρκία δημιουργεί ένα χώρο εκμεταλλευόμενη την αντιπαλότητα των μεγάλων δυνάμεων. Ο στόχος της Άγκυρας, όπως το λένε συχνά οι Τούρκοι σχολιαστές, είναι «να έχεις θέση στο τραπέζι».
Η αρθρογράφος δεν υποτιμά τα πολύ σοβαρά πολιτικά και οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Ερντογάν στο εσωτερικό της Τουρκίας. Αυτά τα προβλήματα αποτυπώνονται στις δημοσκοπήσεις οι οποίες δείχνουν ότι το AKP δεν έχει πλέον ποσοστά πάνω από 30%,πολύ χαμηλότερο από το 49% που το είχε ψηφίσει το 2015. Όπως γράφει η Aslili Aydintasbas όμως ακόμη κι αν ο Ερντογάν πέσει κανένας απ΄ όσους κληθούν να κυβερνήσουν την Τουρκία δεν πρόκειται να πάει κόντρα στα “εθικιστικά θέλω” ενός μεγάλου μέρους της τουρκικής κοινής γνώμης, το οποίο στις ίδιες δημοσκοπήσεις εγκρίνουν τα “οθωμανικά όνειρα” του Ερντογάν.
“Η υποστήριξη για ένταξη στην ΕΕ εξακολουθεί να είναι περίπου 60 τοις εκατό, όχι επειδή οι Τούρκοι αισθάνονται Ευρωπαίοι, αλλά επειδή πολλοί κατανοούν ότι η ένταξη στην Ευρώπη σημαίνει μια ισχυρότερη οικονομία και καλύτερη διακυβέρνηση. Καθώς η κυβέρνηση καυχιέται για τη δημιουργία στρατιωτικής βάσης στη Λιβύη και τον βομβαρδισμό στόχων του Εργατικού Κόμματος Κουρδιστάν (PKK) στο Ιράκ, στην Τουρκία οι επιχειρήσεις χρεοκοπούν, καταστήματα κλείνουν και οι συντάξεις συρρικνώνονται. Η χώρα απέτυχε μέχρι στιγμής να εξασφαλίσει επαρκείς δόσεις εμβολίου COVID-19. Μόνο το 10% των Τούρκων έχουν εμβολιαστεί.
Εν ολίγοις, οι περισσότεροι πολίτες δεν έχουν ακόμη δει τη φιλόδοξη διεθνή ατζέντα του Ερντογάν που κάνει την Τουρκία και πάλι μεγάλη. Παρά τον αδυσώπητο εθνικισμό των φιλοκυβερνητικών μέσων ενημέρωσης, υπάρχει μια αυξανόμενη αίσθηση μεταξύ του λαού ότι ο Ερντογάν πιέζει πολύ σκληρά για την εξωτερική πολιτική. Η Τουρκία φαίνεται να έχει χάσει την αίσθηση του σκοπού της και έχει αποξενωθεί από πάρα πολλούς φίλους της, κάνοντας μερικά στρατηγικά λάθη. Ίδια μ΄ αυτά που ίσως, κόστισαν στους Οθωμανούς την αυτοκρατορία τους…
Οι περισσότεροι δυτικοί αναλυτές υποθέτουν ότι ο Ερντογάν θα παραμείνει στην εξουσία επ ‘αόριστον – ότι η δημοκρατική μετάβαση δεν είναι πλέον δυνατή για την Τουρκία. Οι περισσότεροι Τούρκοι διαφωνούν. Οι περιορισμοί στην ελευθερία του λόγου, η φυλάκιση πολλών Κούρδων πολιτικών και άλλες μορφές κυβερνητικής καταστολής, δεν εγγυώνται στον Ερντογάν και το ΑΚΡ νίκη στις επόμενες εκλογές, που έχουν προγραμματιστεί για το 2023.
Ο αντίπαλος του Ερντογάν στις εκλογές αυτές θα δεσμευτεί αναμφίβολα να ακολουθήσει μια λιγότερο “μαχητική” εξωτερική πολιτική και πιο σταθερές σχέσεις με τις παγκόσμιες δυνάμεις. Μια μετα-Ερντογάν κυβέρνηση μπορεί να λάβει συγκεκριμένα μέτρα για να αποστασιοποιηθεί από τον προκάτοχό της. Θα μπορούσε να διορθώσει τους δεσμούς με το ΝΑΤΟ, να ομαλοποιήσει τις σχέσεις με περιφερειακούς εχθρούς, συμπεριλαμβανομένης της Αιγύπτου και των ΗΑΕ, ή να αναζωογονήσει τις συνομιλίες ένταξης της Τουρκίας με την ΕΕ – ακόμη και αν η προσπάθεια είναι μάταιη. Πάντα ρεαλιστής, ο ίδιος ο Ερντογάν θα μπορούσε να επιχειρήσει επιστροφή,πίσω στη Δύση. Είναι όμως δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι ένας πολιτικός, είτε από το AKP είτε από την αντιπολίτευση, θα κινηθεί εναντίον των εθνικιστικών ρευμάτων της χώρας και θα υιοθετήσει μια ανεπιφύλακτα φιλοδυτική στάση.
Μακροπρόθεσμα, η ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική της Τουρκίας θα διατηρηθεί με ή χωρίς τον Ερντογάν. Η Άγκυρα πιθανότατα θα συνεχίσει να διεκδικεί την κυριαρχία της στην ανατολική Μεσόγειο, να αφιερώνει τους πόρους της στην αμυντική ανάπτυξη και να επεκτείνει την εμβέλειά της σε περιφερειακές υποθέσεις. Το να ευθυγραμμιστεί ως πιστό, μέλος της διατλαντικής κοινότητας, δεν έχει την χρησιμότητα που κάποτε είχε και σίγουρα δεν μπορεί να ταιριάξει με την πολιτική προβολής δύναμης της Άγκυρας. Η Τουρκία διεκδίκησε το ρόλο του κληρονόμου μιας αυτοκρατορίας και θα ακολουθήσει το ξεχωριστό της μονοπάτι!
