«Δεν δίδαξε μόνο Δίκαιο, αλλά και στάση ζωής»

Ο Βασίλης Ασημακόπουλος, πρώην φοιτητής του Γιώργου Κασιμάτη στη Νομική Αθηνών, αποχαιρετά τον δάσκαλό του με λόγια βαθιάς συγκίνησης και σεβασμού. Μέσα από τη βιωματική του αφήγηση, σκιαγραφεί όχι μόνο τον σπουδαίο συνταγματολόγο, αλλά και τον άνθρωπο που σημάδεψε γενιές φοιτητών με τη σκέψη, το ήθος και την πίστη του στη δημοκρατία. Ο Ασημακόπουλος θυμάται τον Κασιμάτη στα αμφιθέατρα, στις συνελεύσεις, αλλά και στους κοινωνικούς αγώνες — πάντα παρόντα, ανυποχώρητο και εμπνευσμένο. Έναν Δάσκαλο που δεν δίδαξε μόνο Δίκαιο, αλλά και στάση ζωής.

Γιώργος Κασιμάτης, 1932-2025

Λίγα λόγια βιωματικά για τον Γιώργο Κασιμάτη, που έφυγε από τη ζωή, πλήρης ημερών, στον αγαπημένο του γενέθλιο τόπο, στα Κύθηρα. Όπως γενιές φοιτητών που σπούδασαν στη Νομική Αθήνας, τον είχα καθηγητή στο Συνταγματικό Δίκαιο, στο α΄ εξάμηνο της ακαδημαϊκής χρονιάς 1994-1995. Τη διδασκαλία του μαθήματος είχε από κοινού με τον Αντώνη Παντελή. Ήταν εν ενεργεία Πρόεδρος του Τμήματος Νομικής.

Έχω σταθερά την εικόνα του Κασιμάτη στ’ αμφιθέατρα Σαριπόλων και Σβώλου, στην αίθουσα Παπαρρηγοπούλου. Τον θυμάμαι να μας παρουσιάζει την περίφημη θεωρία του κράτους του Γκέοργκ Γέλλινεκ. Αυτό ειδικά έχει εγγραφεί στη μνήμη μου. Είναι μία από τις θεωρίες για το κρατικό φαινόμενο που παρουσιάζω, με τη σειρά μου, στους φοιτητές στις πρώτες παραδόσεις του μαθήματος της Συγκριτικής Πολιτικής στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκριτείου.

Στις εκλογές για τα όργανα διοίκησης του Τμήματος, τον Μάιο 1995, ο Κασιμάτης είχε θέσει υποψηφιότητα για την επανεκλογή του στη θέση του Προέδρου του Τμήματος. Ο Προκόπης Παυλόπουλος ήταν επίσης υποψήφιος για Πρόεδρος. Ως ΠΑΣΠίτες, θυμάμαι, ψηφίσαμε Κασιμάτη, ο οποίος και επανεκλέχθηκε, διατελώντας Πρόεδρος του Τμήματος Νομικής μέχρι το 1997. Όντας ένας από τους εκπροσώπους του Συλλόγου Φοιτητών στη Γενική Συνέλευση του Τμήματος, εκείνη την διετία, έχω την εικόνα της κυρίαρχης παρουσίας του Κασιμάτη στα διοικητικά ζητήματα.

Μια δεκαετία μετά, έτυχε να ξανασυναντηθούμε. Ήταν το 2006-2007 και κορυφωνόταν η σύγκρουση για το ζήτημα της αναθεώρησης του άρθρου 16 του Συντάγματος για τα «ιδιωτικά πανεπιστήμια». Η διαπάλη είχε εσωτερικευθεί εντός ΠΑΣΟΚ πολύ έντονα. Η ηγεσία τότε του κόμματος υπό τον Γιώργο Παπανδρέου είχε ταχθεί υπέρ της αναθεώρησης του άρθρου 16.

Ένα σημαντικό κομμάτι της οργανωμένης βάσης του κόμματος, αλλά και του λεγόμενου «διάχυτου ΠΑΣΟΚ» είχε ταχθεί κατά της αναθεώρησης. Την αντίθεση αυτή την εκφράζαμε τότε πολύ ενεργά μια ομάδα συντρόφων έχοντας συγκροτήσει την Πρωτοβουλία μελών ΠΑΣΟΚ ενάντια στην αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος, τη γνωστή εκείνη την εποχή ως Π-16, γύρω από την οποία συσπειρώθηκε σχεδόν το σύνολο των οργανώσεων της σπουδάζουσας, αλλά και μεγάλο μέρος της οργανωμένης βάσης του κόμματος.

Στο πλαίσιο αυτό διοργανώσαμε, μεταξύ άλλων, μια εκδήλωση στο Περιστέρι, αρχές Ιανουαρίου 2007. Ο εμβληματικός Αναστάσιος Πεπονής, ο οποίος είχε ταχθεί επίσης ενάντια στην αναθεώρηση του άρθρου 16, μας υπέδειξε ως ομιλητή τον συνταξιούχο ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’90, ομότιμο καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου Γιώργο Κασιμάτη. Θυμάμαι να το συζητάμε με τον Αριστομένη Συγγελάκη και τον Γιάννη Χατζηαντωνίου. Τους είχα τότε εκφράσει κάποια επιφύλαξη, θεωρώντας ότι πρέπει να έχουμε έναν ίσως περισσότερο «δυναμικό» ομιλητή, λόγω της συγκρουσιακής συνθήκης που διαμορφωνόταν. Έκανα τελείως λάθος εκτίμηση. Ευτυχώς δεν με άκουσαν.

Προχωρήσαμε στην εκδήλωση ακολουθώντας την υπόδειξη του Πεπονή. Ο Κασιμάτης βρισκόταν στα Κύθηρα και ταξίδεψε στην Αθήνα, στο Περιστέρι ειδικά για τη συγκεκριμένη εκδήλωση. Λίγες ώρες πριν την εκδήλωση, η οποία είχε λάβει μεγάλη δημοσιότητα εκείνες τις ημέρες, το «κόμμα» ζήτησε να κάνει επίσημη παρέμβαση στην εκδήλωση. Έστειλε στο Περιστέρι, τον υπεύθυνο για θέματα παιδείας, Μιχάλη Χρυσοχοϊδη. Η αίθουσα ήταν γεμάτη από μέλη της ΠΑΣΠ-Νεολαία ΠΑΣΟΚ, αλλά και από μέλη και φίλους του κόμματος. Στην αίθουσα ήταν παρών και ο σημερινός Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, Νίκος Ανδρουλάκης.
Για το πώς αντιμετώπισε ο Κασιμάτης τον Χρυσοχοϊδη, τόσο λεκτικά, όσο και από άποψη ύφους, στην εκδήλωση στο Περιστέρι, ισχύει η δημοφιλής κινηματογραφική ατάκα «Πώς τους πετσόκοψες έτσι ; ».

Εκεί είδα έναν διαφορετικό Κασιμάτη. Έναν πύρινο ομιλητή. Αυτόν που θα αντίκρυζε η χώρα λίγο αργότερα, τα χρόνια του μνημονίου και ιδιαίτερα των πρώτων χρόνων του αντιμνημονιακού κινήματος.

Ο Γιώργος Κασιμάτης την περίοδο 2010-2012 θα πρωτοστατήσει στο αντιμνημονιακό κίνημα, με ομιλίες, κείμενα, έντονη παρουσία στα κινήματα, αλλά και θεσμικές παρεμβάσεις.

Χαρακτηριστικά θα επιμεληθεί μαζί με άλλους νομικούς επιστήμονες την αίτηση ακύρωσης που κατατέθηκε από τον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών, την ΑΔΕΔΥ και άλλους φορείς κατά του μνημονίου το 2010 ενώπιον του Συμβουλίου Επικρατείας. Ο ΔΣΑ επί προεδρίας τότε Δημήτρη Παξινού θα προχωρήσει και σε σχετική έκδοση.

Ο Γιώργος Κασιμάτης θα συμβάλει μαζί με τον Κώστα Βεργόπουλο και τον Κωνσταντίνο Μπλάθρα, στην έκδοση της Χριστιανικής, το 2010 , με τίτλο «Μνημόνιο, η υποθήκευση της Ελλάδας». Τον πρόλογο στην έκδοση αυτή είχε γράψει μια εξαιρετική και αγωνιστική μορφή, ο Πρόεδρος τότε της Χριστιανικής Δημοκρατίας, ο Μανώλης Μηλιαράκης.

Την άνοιξη του 2011 θα ξανασυναντηθούμε στο πλαίσιο του αντιμνημονιακού κινήματος, για να του πάρω μια συνέντευξη για το αφιέρωμα που προετοιμάζαμε στο περιοδικό Τετράδια. Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στο τεύχος 60 των Τετραδίων και το αφιέρωμα έχει τίτλο «Υπό ξένην σημαίαν. Είναι η σημερινή Ελλάδα ανεξάρτητο κράτος ;».

Παραθέτω απόσπασμα από εκείνη τη συνέντευξη

« Ερώτηση : Πρωτοστατείτε μαζί με άλλους πανεπιστημιακούς καθηγητές σε έναν αγώνα δημόσιας άρθρωσης αντιλόγου σε σχέση με το μνημόνιο και τις δανειακές συμφωνίες. Είστε ικανοποιημένος από τη στάση της ακαδημαϊκής κοινότητας ; Ποιος είναι, αλλά και ποιος θα έπρεπε να είναι τελικά ο ρόλος του πανεπιστημιακού διανοούμενου απέναντι στην εξουσία;

Απάντηση : Δυστυχώς δεν είμαι ικανοποιημένος από τους συναδέλφους μου και γενικά από τα μέλη της πνευματικής ηγεσίας της χώρας. Όμως δεν είμαι ευχαριστημένος ούτε από τους φοιτητές, που ήταν πάντοτε η πρωτοπορία. Ελάχιστοι αγωνίζονται σήμερα για την Ελλάδα και τον άνθρωπο. Λησμονούν ότι η αποστολή του επιστήμονα δεν είναι να κρατάει τις γνώσεις του μόνο για τον εαυτό του και για την επαγγελματική του σταδιοδρομία, αλλά κυρίως και πρώτα από όλα για τον άνθρωπο και την κοινωνία. Όσοι δεν το αντιλαμβάνονται, είναι επίορκοι του λειτουργήματός τους. Αντί να λειτουργούν ως πνευματική ηγεσία που φωτίζει, προτιμούν να λειτουργούν ως πνευματικό κατεστημένο που ασκεί κηδεμονία.

Ερώτηση : Την δεκαετία του ΄80 υπήρξατε στενός συνεργάτης και νομικός σύμβουλος του Ανδρέα Παπανδρέου. Μεταξύ άλλων είχατε επιμεληθεί και την συνταγματική αναθεώρηση την περίοδο 1985-1986. Τα τελευταία χρόνια έχετε δημοσίως ασκήσει σκληρή κριτική απέναντι σε κορυφαίες επιλογές της σημερινής ηγετικής ομάδας του ΠΑΣΟΚ, όπως η προσπάθεια επιβολής του σχεδίου Ανάν στην Κύπρο το 2004, η επιχείρηση αναθεώρησης του άρθρου 16 του Συντάγματος σχετικά με τη δυνατότητα ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων το 2006-2007 και τώρα με το μνημόνιο και τις συμφωνίες δανεισμού. Πώς θα χαρακτηρίζατε την μετεξέλιξη του ΠΑΣΟΚ ;

Απάντηση : Πρώτο κριτήριο για κάθε πολίτη, όπως τον δίδαξαν σε ολόκληρη την ανθρωπότητα οι αρχαίοι Έλληνες, είναι η πολιτική κοινότητα στην οποία ανήκει και μετά οι προσωπικές του σχέσεις. Όσον αφορά στο ΠΑΣΟΚ, αυτό δεν υπάρχει πια. Το σημερινό κόμμα σφετερίζεται απλά το όνομα».

Την περίοδο του αντιμνημονιακού κινήματος συνεργάστηκε με τον Μίκη Θεοδωράκη στην «Σπίθα». Στη συνέχεια δεν εντάχθηκε σε κόμματα, αλλά παρέμεινε ενεργός πολίτης συμμετέχοντας σε πρωτοβουλίες κινήσεων πολιτών, σταθερά απέναντι στην εξουσία.

Ο Γιώργος Κασιμάτης σκεφτόταν και εκφραζόταν με όρους σαφείς, καθαρούς, απόλυτους. Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες συνταγματολόγους, άνθρωπος της πατρίδας, που την ήθελε ανεξάρτητη, δημοκρατική και κοινωνικά δίκαιη. Και πάλεψε γι’ αυτό.

Τον αποχαιρετούμε με σεβασμό