Το τοπίο γύρω από το ιδιοκτησιακό λόγω χρησικτησίας, σε εκτάσεις που έχουν αποτυπωθεί στους δασικούς χάρτες ως δασικές, χορτολιβαδικές και βραχώδεις, επιχειρούν να ξεκαθαρίσουν το Υπουργείο Περιβάλλοντος και το Ελληνικό Κτηματολόγιο. Με μία εγκύκλιο και μία διευκρινιστική οδηγία εξηγούν σε ποιες περιπτώσεις προκρίνεται ως ιδιοκτήτης το Δημόσιο και σε ποιες ο ιδιώτης.
Το πρόβλημα αφορά όλες τις περιοχές στις οποίες δεν ισχύει το τεκμήριο του Δημοσίου, δηλαδή τα Ιόνια Νησιά, την Κρήτη, τα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου, τις Κυκλάδες, τα Κύθηρα, τα Αντικύθηρα, τη Μάνη και τα Δωδεκάνησα – πλην Ρόδου, Κω και μέρους της Λέρου.
Η μέγιστη γκάφα
Μετά την ανάρτηση των δασικών χαρτών, η μεγαλύτερη έκταση των προαναφερθεισών περιοχών αποτυπώθηκε ως δάσος. Οι διαμαρτυρίες κατοίκων και φορέων ήταν έντονες, καθώς δεν είχε ληφθεί υπ’ όψιν το ιδιαίτερο ιδιοκτησιακό καθεστώς που ισχύει, με το Δημόσιο να μην έχει δικαιώματα επί των δασικών εκτάσεων, οι οποίες ανήκαν σε ιδιώτες.
Αυτή ακριβώς τη σημαντική παράλειψη έρχονται να καλύψουν οι παρεμβάσεις του υπουργείου και του Κτηματολογίου, με το βάρος πάντως απόδειξης της ιδιοκτησίας να το επιφορτίζονται σε αρκετές περιοχές οι ιδιώτες. Ειδικότερα, η εγκύκλιος του ΥΠΕΝ ορίζει ότι, εκτός από τα νησιά του Ιονίου, την Κρήτη, τα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου, τις Κυκλάδες, τα Κύθηρα και τα Αντικύθηρα, τη Μάνη και τα Δωδεκάνησα, στις υπόλοιπες περιοχές το βάρος απόδειξης ιδιοκτησίας μεταξύ Δημοσίου και ιδιώτη σε δάση, δασικές, χορτολιβαδικές και βραχώδεις εκτάσεις πέφτει στον ιδιώτη.
Προκειμένου να κατοχυρώσουν έκταση δασικού και χορτολιβαδικού χαρακτήρα και να μην τη διεκδικήσει το Δημόσιο, οι ιδιοκτήτες πρέπει να προσκομίσουν τίτλους ιδιοκτησίας πριν από την 1η Ιουλίου 2001 (έστω κι αν η έκταση έχει μετεγγραφεί μεταγενέστερα). Οι τίτλοι ιδιοκτησίας θα πρέπει να συνοδεύονται από τοπογραφικά διαγράμματα, στα οποία αποτυπώνεται η περιγραφόμενη στους τίτλους έκταση, βάσει των στοιχείων που τηρούνται στη Δασική Υπηρεσία.
Όσες εκτάσεις βρίσκονται στις προαναφερθείσες περιοχές και αποδίδονται στον Δασικό Χάρτη ως χορτολιβαδικές ή βραχώδεις θα εξαιρούνται από τον Δασικό Χάρτη με τη διαδικασία του πρόδηλου σφάλματος.
Πότε υπαναχωρεί το Δημόσιο
«Το Ελληνικό Δημόσιο δεν προβάλλει δικαιώματα κυριότητας σε δάση, δασικές και χορτολιβαδικές εκτάσεις, που βρίσκονται στις περιοχές του δεύτερου εδαφίου του άρθρου 62 του ν. 998/1979, εφόσον συντρέχουν σωρευτικά οι ακόλουθες δύο προϋποθέσεις: α) το Δημόσιο δεν διαθέτει στοιχεία απόδειξης της κυριότητάς του, όπως οι ενδεικτικά αναφερόμενες στη διάταξη πράξεις μίσθωσης, παραχώρησης, αξιοποίησης και προστασίας της έκτασης ως δημόσιας και β) οι διεκδικούντες την έκταση διαθέτουν τίτλους ιδιοκτησίας, οι ίδιοι ή οι δικαιοπάροχοί τους, οι οποίοι έχουν συνταχθεί μέχρι την 1η/07/2001 το αργότερο, έστω και εάν έχουν μεταγραφεί μεταγενέστερα», αναφέρεται στην εγκύκλιο (ΥΠΕΝ/ΔΠΔ/115255/6217/02.12.2021), που υπογράφει ο γενικός γραμματέας Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων Κωνσταντίνος Αραβώσης.
Εάν δεν συντρέχουν και οι δύο ως άνω προϋποθέσεις, το Ελληνικό Δημόσιο εξακολουθεί να προβάλλει δικαιώματα κυριότητας στις εκτάσεις αυτές, όπως έπραττε μέχρι σήμερα.
Στοιχεία απόδειξης της κυριότητας του Δημοσίου, ενδεικτικά, μπορεί να είναι τα εξής:
- Τίτλος ιδιοκτησίας, δηλαδή οποιαδήποτε συμβολαιογραφική πράξη με την οποία μεταβιβάζεται έκταση προς το Δημόσιο, λόγω, π.χ., πώλησης ή δωρεάς.
- Πράξεις μίσθωσης ή παραχώρησης ή άλλης εκμετάλλευσης.
- Πράξεις αξιοποίησης και προστασίας της έκτασης ως δημόσιας.
- Δικαστικές αποφάσεις και απορριπτικές γνωμοδοτήσεις των Συμβουλίων Ιδιοκτησίας Δασών, καθώς και υπουργικές αποφάσεις αποδοχής τους.
Τι ισχύει ανά περιοχή της Ελλάδας
Εξειδικεύοντας την εγκύκλιο του υπουργείου, η «Ελληνικό Κτηματολόγιο» ξεκαθαρίζει τι ισχύει ανά περιοχή και σε ποιες περιπτώσεις δάση, δασικές, χορτολιβαδικές και βραχώδεις εκτάσεις προκρίνεται ως ιδιοκτήτης το Δημόσιο και σε ποιες ο ιδιώτης.
Συγκεκριμένα:
- Κρήτη και νησιά του ανατολικού Αιγαίου: Ο ιδιώτης προκρίνεται, εφόσον το Ελληνικό Δημόσιο δεν διαθέτει τίτλους ιδιοκτησίας ή άλλα επαρκή στοιχεία απόδειξης της κυριότητας, είτε με τίτλο μέχρι την 1η/07/2001 (αυτού και των δικαιοπαρόχων του) είτε ο ιδιώτης έχει αποδεδειγμένα συμπληρώσει τον απαιτούμενο χρόνο χρησικτησίας μέχρι το 1915 (ο θεσμός της χρησικτησίας ίσχυσε στην Κρήτη μέχρι τη 12η/09/1915).
- Επτάνησα: Ο ιδιώτης προκρίνεται, εφόσον το Ελληνικό Δημόσιο δεν διαθέτει τίτλους ιδιοκτησίας ή άλλα επαρκή στοιχεία απόδειξης της κυριότητας, είτε με τίτλο μέχρι την 1η/07/2001 (αυτού και των δικαιοπαρόχων του) είτε ο ιδιώτης έχει αποδεδειγμένα συμπληρώσει τον απαιτούμενο χρόνο χρησικτησίας την 22α/02/1946 (οπότε και ίσχυε στις περιοχές αυτές ο Ιόνιος Αστικός Κώδικας, που προέβλεπε τη χρησικτησία).
- Κύθηρα – Αντικύθηρα: Το Δημόσιο προκρίνεται μόνο με τίτλους κτήσης, αλλιώς ισχύει ό,τι ισχύει μεταξύ των ιδιωτών.
- Μάνη: Εάν το Ελληνικό Δημόσιο δεν διαθέτει τίτλους ιδιοκτησίας ή άλλα επαρκή στοιχεία απόδειξης της κυριότητας, ισχύει ό,τι ισχύει μεταξύ των ιδιωτών.
- Κυκλάδες: Ο ιδιώτης δεν μπορεί να επικαλεστεί χρησικτησία, επομένως για να προκριθεί πρέπει να έχει τίτλο μέχρι την 1η/07/2021.
- Δωδεκάνησα (πλην Ρόδου, Κω και σε τμήμα της Λέρου):
- Για έκταση που έχει χαρακτηριστεί ως δασική, για την οποία το Δημόσιο διαθέτει τίτλους ιδιοκτησίας, ενώ και ο ιδιώτης επικαλείται μεταγεγραμμένο τίτλο ιδιοκτησίας που έχει συνταχθεί έως την 1η/07/2001, προκρίνεται ο ιδιώτης μόνον εφόσον αποδείξει α) δεκαετή νομή και κατοχή έως τη 10η/01/1949 και β) αδιατάρακτη και καλόπιστη νομή και κατοχή με διάνοια κυρίου έκτοτε, άλλως αποδίδεται στο Δημόσιο.
- Για έκταση που έχει χαρακτηριστεί ως δασική, για την οποία το Δημόσιο διαθέτει τίτλους ιδιοκτησίας, ενώ ο ιδιώτης επικαλείται χρησικτησία, προκρίνεται ο ιδιώτης μόνον εφόσον αποδείξει α) δεκαετή νομή και κατοχή έως τη 10η/01/1949 και β) αδιατάρακτη και καλόπιστη νομή και κατοχή με διάνοια κυρίου έκτοτε, άλλως αποδίδεται στο Δημόσιο.
- Για έκταση που έχει χαρακτηριστεί ως δασική, για την οποία το Δημόσιο δεν διαθέτει τίτλους ιδιοκτησίας ή άλλα επαρκή στοιχεία απόδειξης της κυριότητάς του, όπως πράξεις μίσθωσης, παραχώρησης ή άλλης εκμετάλλευσης, αξιοποίησης και προστασίας της έκτασης ως δημόσιας, ενώ ο ιδιώτης επικαλείται μεταγεγραμμένο τίτλο ιδιοκτησίας που έχει συνταχθεί έως την 1η/07/2001, προκρίνεται ο ιδιώτης.
- Για έκταση που έχει χαρακτηριστεί ως δασική, για την οποία το Δημόσιο δεν διαθέτει τίτλους ιδιοκτησίας, ενώ ο ιδιώτης επικαλείται χρησικτησία, προκρίνεται ο ιδιώτης μόνον εφόσον αποδείξει α) δεκαετή νομή και κατοχή έως τη 10η/01/1949 και β) αδιατάρακτη και καλόπιστη νομή και κατοχή με διάνοια κυρίου έκτοτε, άλλως αποδίδεται στο Δημόσιο.
