Έναν μοναδικό θησαυρό 37 χρυσών και αργυρών νομισμάτων έφερε στο φως η ανασκαφική έρευνα που πραγματοποιεί η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων υπό τη διεύθυνση της Μαρίας Βλαζάκη, επίτιμης γενικής διευθύντριας του ΥΠΠΟ, στο Καστέλι της παλαιάς πόλης, αποκαλύπτοντας επιπλέον πολύτιμα και σπάνια τεκμήρια της ιστορίας του περίφημου ανακτορικού κέντρου της Κυδωνίας. Φυλαγμένα σε ένα μικρό πήλινο αγγείο βρέθηκαν τα 11 χρυσά και τα 26 αργυρά νομίσματα, τα οποία είχαν τοποθετηθεί σε δύο ξεχωριστές δεσμίδες, με τα αργυρά να καλύπτουν εν μέρει τα χρυσά.
«Είναι ένα μοναδικό νομισματικό σύνολο μέχρι σήμερα για την Κρήτη μεταξύ των λιγοστών θησαυρών παρόμοιας σύνθεσης από διαφορετικά πολύτιμα μέταλλα, γνωστών στον ελλαδικό χώρο αυτής της περιόδου» σημειώνει η ανασκαφέας, υπογραμμίζοντας ότι «πρόκειται για ένα σύνολο αποθησαυρισμού με επιλεγμένα, μεγάλης αξίας νομίσματα για εξασφάλιση στο άγνωστο μέλλον και με προτίμηση του κατόχου στο ισχυρό διεθνές νόμισμα του ελληνιστικού κόσμου».
Πλήθος νομισμάτων και στη δεύτερη ανασκαφή
Ο σπάνιος αυτός θησαυρός περιλαμβάνει 11 χρυσούς στατήρες του τύπου του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδόχων του. Αποτυπώνονται, δηλαδή, διαφορετικές εκδόσεις του Αλεξάνδρου εν ζωή και κυρίως μεταθανάτιες κοπές στο όνομα του Φιλίππου Γ΄ Αρριδαίου, του Σελεύκου Α΄ Νικάτορος και του Λυσιμάχου Θράκης, των νομισματοκοπείων Μακεδονίας (Αμφίπολης), Ασίας (Αβύδου, Λαμψάκου, Σάρδεων, Αράδου) κ.ά. Ο ένας χρυσός στατήρας αντιστοιχούσε στη μηνιαία αμοιβή ενός μισθοφόρου. Τα αργυρά νομίσματα είναι 15 στατήρες Ήλιδος, οι οποίοι κόπηκαν στην Ολυμπία κατά τη διάρκεια Ολυμπιακών Αγώνων του 4ου αι. π.Χ., 2 δίδραχμα Κυρήνης, 1 κορινθιακός στατήρας Ανακτορίου Ακαρνανίας, καθώς και εγχώριες κρητικές κοπές, 1 στατήρας Πραισού, 2 δραχμές Φαιστού, 1 δραχμή Υρτακίνας, 2 ψευδοαιγινήτικα ημίδραχμα Κυδωνίας και 2 πρώιμες εκδόσεις της Αίγινας με την απεικόνιση της θαλάσσιας και της χερσαίας χελώνας. Η χρονολογία που κρύφτηκαν τα νομίσματα (terminus postquem) είναι περί το 300-280 π.Χ.
Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι αυτός ο θησαυρός, ακόμα πιο πολύτιμος καθώς περιλαμβάνει και χρυσά νομίσματα, είναι ο δεύτερος που φέρνει στο φως η σκαπάνη της Μαρίας Βλαζάκη μέσα στα τείχη της Ακρόπολης της Κυδωνίας. Ο πρώτος εντοπίστηκε το 2022 και αποτελούνταν από 33 αργυρά νομίσματα, που προέρχονταν από 13 πόλεις της Κρήτης και ήταν φυλαγμένα σε υφασμάτινο ή δερμάτινο πουγκί.
«Οι δύο θησαυροί της Κυδωνίας υποδηλώνουν απόκρυψη αξιοσημείωτων ποσών, μάλλον από μισθοφόρους, στον ελεύθερο χώρο πίσω από το τείχος της Ακρόπολης της Κυδωνίας λόγω έκτακτης ανάγκης σε μια κρίσιμη ιστορική φάση της πόλης» σημειώνει η Μαρία Βλαζάκη.
Αναζητώντας τη χαμένη ιστορία της πόλης
Για την ανασκαφέα «σημαντικότερο όλων είναι ότι η αναλυτική μελέτη του μοναδικού ευρήματος θα διαφωτίσει άγνωστη πτυχή της ιστορίας της πόλης στο τέλος και στο πρώτο τέταρτο του 3ου αι. π.Χ. Με τις ανασκαφές αυτές αργά, προσεκτικά και σταθερά η αρχαιολογική σκαπάνη προσπαθεί να διαβάσει την αρχαία ιστορία της πόλης των Χανίων και να συμπληρώσει τμήματα από τα μεγάλα κενά που δεν καλύπτουν οι γραπτές πηγές που έχουμε στη διάθεσή μας».
Τα νομίσματα βρίσκονται ήδη στα εργαστήρια συντήρησης της Εφορείας στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων για καθαρισμό και συντήρηση. Τα ευρήματα στο οικόπεδο της οδού Κατρέ αρ. 1, στο Καστέλι, στην παλαιά πόλη των Χανίων, που ανασκάπτει συστηματικά η Μ. Βλάζάκη από το 2006, εξακολουθούν να εκπλήσσουν. Εκεί αποκαλύπτεται σταδιακά ο πολύ μεγάλος υπόστυλος χώρος-αίθουσα του 14ου αι. π.Χ. και ανήκει στο ανακτορικό συγκρότημα της Κυδωνίας της κρητομυκηναϊκής περιόδου, που καταστράφηκε από ισχυρό σεισμό στα μέσα του 13ου αι. π.Χ. με απότοκο την ανθρωποθυσία της νεαρής κοπέλας, που αποκάλυψε η ανασκαφέας, και τη θυσία μεγάλων ζώων που έκαναν οι Μινωίτες για να εξευμενίσουν τις χθόνιες θεότητες. Μαζί με το ρήγμα του σεισμού που εντοπίστηκε το 2019 αλλά και τους επιπλέον κίονες της μεγάλης αίθουσας που βρέθηκαν πέρυσι τα νέα ευρήματα αποκαλύπτουν πολύτιμες ψηφίδες αυτού του παρελθόντος.
Στη διάρκεια της φετινής έρευνας, που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Οκτώβριο και Νοέμβριο, το δάπεδο του υπόστυλου χώρου βρέθηκε στο μεγαλύτερο μέρος του κατεστραμμένο και εντοπίστηκε επιπλέον μικρή διαταραγμένη και ταλαιπωρημένη απόθεση οστών αιγοπροβάτων, υπολείμματα γεύματος αντίστοιχου με αυτό που είχε έρθει στο φως το 2021 και είχε συνδεθεί με τις εργασίες θεμελίωσης του δημόσιου συγκροτήματος. Φέτος αποκαλύφθηκε, επίσης, το βόρειο τμήμα του τείχους του συγκροτήματος, σκισμένο και ανοιγμένο από τη βιαιότητα του σεισμού.
Κτίσματα μινωικής εποχής
Η φετινή έρευνα συνεχίστηκε, όμως, και στο «οικόπεδο Λιονάκη-Βλαμάκη» επί της οδού Κανεβάρο. «Τα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικά σε σχέση με την κατοίκηση στο συγκεκριμένο σημείο κατά τη μινωική εποχή» αφού ήρθαν στο φως τμήματα κτισμάτων διαφόρων αρχιτεκτονικών φάσεων της μινωικής εποχής, στα δάπεδα των οποίων βρέθηκαν 10 αγγεία, κυρίως κύπελλα, αλλά και άλλα σκεύη. Ταυτόχρονα εξακριβώθηκε ότι στο τμήμα κτηρίου με πλακόστρωτα δάπεδα και εσωτερικούς πλινθόκτιστους τοίχους που είχε αποκαλυφθεί από τον Γιάννη Τζεδάκι το 1967 αντιστοιχούν και άλλα δωμάτια στα δυτικά και στα βορειοδυτικά, όπου εντάσσεται και το μαγειρείο που ανασκάφηκε το 2021. Ερυθρό κονίαμα διακοσμούσε τους τοίχους των επίσημων δωματίων.
«Μετά την έρευνα του 2023 μπορούμε να δηλώσουμε ότι η συστηματική ανασκαφή προσφέρει σήμερα τη δυνατότητα επίσκεψης και ανάδειξης τμημάτων και των τριών περιόδων του μινωικού ανακτορικού κέντρου των Χανίων: της παλαιοανακτορικής (ανασκαφή Λιονάκη / Βλαμάκη), της νεοανακτορικής (πλατεία Αγ. Αικατερίνης και ανασκαφή Μαθιουδάκη) και της τελικής ανακτορικής ή κρητομυκηναϊκής (ανασκαφή Κατρέ 1)» σημειώνει η Μαρία Βλαζάκη. «Η ανασκαφή υπήρξε καθοριστική για την επιβεβαίωση ότι η χρονολόγηση του συγκροτήματος που έχει έρθει στο φως στο συγκεκριμένο σημείο ανάγεται στην πρωτοανακτορική ή παλαιοανακτορική μινωική περίοδο (1900-1700 π.Χ.). Το στοιχείο αυτό αποτελεί σπουδαίο γεγονός για τον ίδιο τον αρχαιολογικό χώρο του Καστελιού και την ανάδειξή του» υπογραμμίζει, τέλος, η ανασκαφέας και μας φέρνει στον νου την πρόσφατη απόπειρα ξενοδοχοποίησης αυτής της περιοχής.
