Πάνω από μια δεκαετία πριν, όταν ο Φρανσέσκο Γκαλιέτι έπρεπε να ταξιδέψει από τη γενέτειρά του, τη Ρώμη, στο Μιλάνο για δουλειά, συνήθιζε να κάνει τη διαδρομή των σχεδόν 400 μιλίων, αεροπορικώς. Σήμερα, παίρνει το τρένο.
Ο Γκαλιέτι -Διευθύνων Σύμβουλος της συμβουλευτικής εταιρείας Policy Sonar με έδρα τη Ρώμη- δεν είναι ο μόνος. Τα στοιχεία που δημοσιεύθηκαν το 2019 από την ιταλική κρατική σιδηροδρομική εταιρεία Ferrovie dello Stato, δείχνουν ότι ο αριθμός των επιβατών που παίρνουν το τρένο στην κύρια διαδρομή της χώρας, μεταξύ Ρώμης και Μιλάνου, έχει σχεδόν τετραπλασιαστεί μέσα σε μια δεκαετία, από 1 εκατομμύριο το 2008 σε 3,6 εκατομμύρια το 2018. Ετσι, πάνω από τα δύο τρίτα του κόσμου που ταξιδεύει μεταξύ των δύο πόλεων, παίρνουν πλέον το τρένο.
Η διαδρομή των σχεδόν 400 μιλίων μεταξύ του Μιλάνου και της Ρώμης, διαρκεί μόλις 2 ώρες και 59 λεπτά με γρήγορα τρένα. Οι σιδηροδρομικοί σταθμοί βρίσκονται στο κέντρο της πόλης και δεν χρειάζεται να είναι εκεί οι επιβάτες πολύ πριν την ώρα αναχώρησης -οι πόρτες κλείνουν μόλις δύο λεπτά πριν φύγει το τρένο.
Αντίθετα, για να πάρουν το αεροπλάνο, χρειαζόντουσαν τουλάχιστον μισή ώρα οδήγησης στο Fiumicino της Ρώμης, έλεγχο εισιτηρίων 90 λεπτά πριν από την αναχώρηση, μια ώρα πτήση και στη συνέχεια προσγείωση έξω από το Μιλάνο -το Linate, το πλησιέστερο αεροδρόμιο, απέχει περίπου 20 λεπτά οδήγησης στην πόλη. Συνολικά, είναι περισσότερο από 3 ώρες, οπότε είναι προφανές γιατί επιλέγουν το τρένο.
Βλέποντας την εθνική αεροπορική εταιρεία της Ιταλίας να ετοιμάζεται να κλείσει στις 15 Οκτωβρίου, εύλογα γεννάται το ερώτημα: μήπως τα high-speed τρένα σκότωσαν την Alitalia;
Ο Γκαλιέτι το πιστεύει. «Η Alitalia ήταν ένα πουλί με πολύ κομμένα φτερά από την αρχή -για διεθνής αερομεταφορέας, ήταν πολύ επικεντρωμένη στην εγχώρια αγορά», λέει.
Φυσικά, από μια άποψη αυτό είναι λογικό – οι Ιταλοί κάνουν κυρίως διακοπές στην Ιταλία και οι επισκέπτες θέλουν να επισκεφθούν αξιοθέατα σε όλο το μήκος και πλάτος της χώρας. Η πτήση στο Μιλάνο και στη συνέχεια στη Νάπολη ή τη Ρώμη είναι ένα φυσικό βήμα για τους ανθρώπους που έρχονται από χώρες όπως οι ΗΠΑ, όπου τα αεροπορικά ταξίδια είναι συνηθισμένα.
Αλλά, για τον Γκαλιέτι, αυτή η εστίαση στην εσωτερική αγορά σήμαινε ότι η Alitalia ήταν ευάλωτη στον ανταγωνισμό όταν ξεκίνησε η επανάσταση των πτήσεων χαμηλού κόστους – και στη συνέχεια από τα τρένα υψηλής ταχύτητας.
«Σε αυτή την [εγχώρια] αγορά, είχαν τεράστιο ανταγωνισμό από τις αεροπορικές εταιρείες χαμηλού κόστους και τα τρένα. Εγώ ο ίδιος, αν πρέπει να πάω στο Μιλάνο, το Τορίνο ή τη Βενετία, παίρνω το τρένο, όπως και πολλοί άλλοι. Το Frecciarossa (ένα από τα τρένα υψηλής ταχύτητας) πηγαίνει από το κέντρο της πόλης στο κέντρο της πόλης, δεν προσγειώνεσαι 20 μίλια έξω από τα προάστια – είναι ένας τρομερός ανταγωνισμός (για την Alitalia)».
Οι τουρίστες αισθάνονται το ίδιο. Η Κριστίν Τέιλορ, που επισκέπτεται συχνά την Ιταλία από το Ηνωμένο Βασίλειο, λέει ότι βρίσκει το τρένο «ευκολότερο».
«Φεύγεις και φτάνεις από τα κέντρα των πόλεων, δεν υπάρχει check-in στο αεροδρόμιο ή διελεύσεις μεταξύ των αεροδρομίων προς τις πόλεις. Επίσης, έχουν γίνει καλύτερα με τα χρόνια όσον αφορά στην εξυπηρέτηση των διεθνών επιβατών, με την έννοια ότι υπάρχουν κατάλληλες θέσεις για να βάλεις τις βαλίτσες σου.
Η νέα dolce vita
Υπάρχουν μάλιστα δύο εταιρείες τρένων υψηλών ταχυτήτων για να διαλέξει κανείς. Η Trenitalia, ο κρατικός φορέας εκμετάλλευσης, έχει τα τρένα Frecce (Βέλη), τα Frecciarossa, Frecciabianca και Frecciargento (Κόκκινο, Λευκό και Ασημένιο Βέλος), που το καθένα καλύπτει ένα τμήμα της Ιταλίας, περίπου σε σχήμα Τ κατά μήκος του βόρειου τμήματος της χώρας και στη συνέχεια ευθεία κάτω, κατά μήκος της ιταλικής χερσονήσου. Τα ταχύτερα τρένα Frecciarossa μπορούν να τρέξουν με ταχύτητα 360 χλμ/ώρα.
Η Nuovo Trasporto Viaggiatori, μια ιδιωτική εταιρεία, εγκαινίασε τα τρένα Italo το 2012, καλύπτοντας 54 πόλεις την ημέρα. Η Ιταλία είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που διαθέτει δύο εταιρείες εκμετάλλευσης τρένων υψηλής ταχύτητας. Είναι επίσης η πρώτη με τρένα υψηλής ταχύτητας που παρέχουν και εμπορευματικές υπηρεσίες.
Οι τιμές είναι σχετικά μέτριες -τα περιφερειακά (αν και όχι τα γρήγορα) σιδηροδρομικά ταξίδια επιδοτούνται- και χαμηλότερες σε σύγκριση με τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ελβετία. Και πλέον, το ταξίδι με τον τρένο δεν διαφέρει ως εμπειρία από εκείνο στο αεροπλάνο. Οι θέσεις είναι αριθμημένες, δεν μπορείς δηλαδή να επιβιβαστείς και να ελπίζει ότι θα βρει μια θέση. Οι επιβάτες μπορούν να διαλέξουν τη θέση τους κατά την αγορά εισιτηρίου και να συγκεντρώσουν πόντους που τους εξασφαλίζουν εκπτώσεις. Τόσο η Trenitalia όσο και η Italo διαθέτουν αίθουσες αναμονής στους κύριους σταθμούς τους για τους ταξιδιώτες υψηλού επιπέδου.
Ο Κάρλο Μπαρμπάντε είναι ένας από αυτούς. Διευθυντής του Ινστιτούτου Πολικών Επιστημών στο πανεπιστήμιο Ca’ Foscari της Βενετίας, ταξιδεύει τακτικά στη Ρώμη και παίρνει το τρένο Frecciarossa.
«Είναι πιο βολικό για τα πάντα», λέει. «Μου αρέσει πρώτα απ′ όλα περιβαντολογικά, αλλά μου αρέσει ότι μπορώ να κάνω check-in λίγα λεπτά πριν από την αναχώρηση, μπορώ να σηκωθώ και να περπατήσω εύκολα στο ταξίδι και να νιώθω πολύ ασφαλής και άνετα». Ως περιβαλλοντολόγος, ο Μπαρμπάντε πάντα έπαιρνε το τρένο. «Αν θέλουμε να πείσουμε τους ανθρώπους να μειώσουν το αποτύπωμα άνθρακα με οποιονδήποτε τρόπο, πρέπει να δώσουμε το παράδειγμα ― να είμαστε στην πρώτη σειρά δείχνοντας ότι χρησιμοποιούμε τα μέσα μαζικής μεταφοράς», λέει. «Το αισθάνομαι ως καθήκον ― το τρένο είναι ένας από τους πιο αξιόπιστους τρόπους για να μειώσεις το αποτύπωμα άνθρακα».
Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, λέει, υπήρχε ένα γρήγορο τρένο που σταματούσε μόνο στη Βενετία, την Πάντοβα και τη Ρώμη, το οποίο διαρκούσε λίγο περισσότερο από τρεις ώρες. Σήμερα, με επιπλέον στάσεις στη Φεράρα, τη Μπολόνια και τη Φλωρεντία, διαρκεί λίγο λιγότερο από τέσσερις. Αλλά αυτό εξακολουθεί να είναι ταχύτερο από το να πετάξεις.
Ο Μπαρμπάντε μόλις είχε επιστρέψει από ένα ταξίδι από τη Βενετία στη Γενεύη και όλες οι μετακινήσεις του ήταν με τρένο. «Ήταν πολύ άνετα – δεν υπήρχε λόγος να πάρουμε πτήση. Έχεις όλο το χρόνο να δουλέψεις και να χαλαρώσεις», λέει.
Η σιδηροδρομική επανάσταση της Ιταλίας
Η Trenitalia το 2019 θέλησε να εξετάσει πώς άλλαξαν τα πράγματα στην πρώτη δεκαετία των τρένων υψηλής ταχύτητας. Η έκθεση που έγινε, έδειξε ότι ο αριθμός των συρμών στις γραμμές είχε διπλασιαστεί και ότι ο αριθμός των επιβατών στα τρένα υψηλής ταχύτητας είχε εκτοξευθεί από 6,5 εκατομμύρια το 2008 σε 40 εκατομμύρια το 2018 – και σε αυτό δεν συμπεριλαμβάνονται όσοι χρησιμοποιούν το Italo.
Ο στόλος των τρένων υψηλής ταχύτητας είχε διπλασιαστεί σε 144, και το 2018, το 69% όλων των επιβατών που ταξίδευαν μεταξύ Ρώμης και Μιλάνου έπαιρναν το τρένο – αύξηση 7,4% σε μόλις τρία χρόνια. Εν τω μεταξύ, τα αεροπορικά ταξίδια υποχώρησαν σχεδόν 7% την τριετία έως το 2018, με μόλις 19,5% της αγοράς.
Υπήρχαν επίσης σαφείς επιπτώσεις. Ενώ οι τιμές των ακινήτων στο Μιλάνο υποχώρησαν κατά 20,5% από το 2008 έως το 2018, οι τιμές των γραφείων γύρω από τους σταθμούς υψηλών ταχυτήτων Rogoredo και Porta Garibaldi αυξήθηκαν κατά περίπου 10%. Ο αριθμός των τουριστών που χρησιμοποιούσαν τα τρένα είχε εκτοξευθεί από 1,8 εκατομμύρια το 2008 σε 7,3 εκατομμύρια το 2018.
