Εις τον κώδικα του Επισκόπου Κυθήρων Νικηφόρου Μόρμορη υπάρχει το ιστορικό της κτίσεως της αγίας Μόνης με χρονολογία 1767.
Σύμφωνα με τον κώδικα σε μια από τις δύο κορυφές του ομώνυμου βουνού βρισκόταν παλαιότατον εξωμόνιον τιμώμενον επ’ονόματι της Θεοτόκου.
Στις 23 Σεπτεμβρίου 1766 ένας βοσκός ονόματι Βιάρος βρήκε μέσα σ’ ένα σκίνο μια αμφιπρόσωπη εικόνα της Θεοτόκου με την επιγραφή «Η ΜΟΝΗ ΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ ΕΛΠΙΣ».
Από την άλλη πλευρά ήταν η εικόνα του αγίου Γεωργίου. Στο σημείο της εύρεσης είχε πέσει αστροπελέκι, το οποίο έκαψε γύρω γύρω, αλλά άφησε άθικτη την εικόνα. Ο τότε Επίσκοπος Νικηφόρος Μόρμορης πήγε επί τόπου με συνοδεία και είδαν τα ερείπια του παμπάλαιου ναού και των κελίων, τα οποία άλλοτε λειτουργούσαν σαν κοινόβιο μοναχών. Αμέσως ο Νικηφόρος ανέλαβε πρωτοβουλία και εφοδίασε επιτρόπους και ιερείς με συστατικές επιστολές για την ανακαίνιση του παλαιού ναού, απευθύνοντας έκκληση προς όλους τους Κυθηρίους και πιστούς χριστιανούς να συντρέξουν το έργο.
Κατά το 19ο αι. με την αγία Μόνη έχουν συνδέσει το όνομά τους οι Επίσκοποι Κυθήρων Προκόπιος Καλλονάς και Ευγένιος Μαχαιριώτης. Ο Καλλονάς από το 1840 μέχρι το 1855 πρωτοστάτησε στο έργο της επέκτασης και της ανακαίνισης του ναού. Χτίστηκαν οικήματα για τους προσκυνητές και δεξαμενές νερού, ο δε ναός εφοδιάστηκε με έπιπλα , ορειχάλκινα μανουάλια και μεγάλες καμπάνες. Το 1839 το λεπτότατο και φθαρμένο παλιό ασημένιο ένδυμα της εικόνας αντικαταστάθηκε με επίχρυσο, έργο του Νικολάου Σπιθάκη, του γνωστού καλλιτέχνη της Μυρτιδιώτισσας. Πάνω στο ένδυμα είναι χαραγμένο το όνομα του καλλιτέχνη με τη χρονολογία ΑΩΛΘ (1839) καθώς και το όνομα του Καλλονά με το οικογενειακό του οικόσημο. Το 1848 άρχισε η κατασκευή του πρώτου κωδωνοστασίου. Το 1854 ο πρωτομάστορας Μιχαήλ Κυπριώτης του Κων/νου από τα Κυπριωτιάνικα αναλαμβάνει να επεκτείνει το ναό προς τα δυτικά και να διαμορφώσει τη μεγαλόπρεπη είσοδο. Το έργο του Καλλονά συνέχισε ο διάδοχός του Ευγένιος Μαχαιριώτης (1857-1877)
Αρχικά ο ναός ανήκε στη δικαιοδοσία του Επισκόπου Κυθήρων. Από το πρωτόκολλο του Επισκόπου Κων/τίνου Στρατούλη (1882-1892) πληροφορούμεθα ότι η αγία Μόνη ετέθη στη δικαιοδοσία του Δήμου Κυθηρίων και Ποταμίων και κυβερνάται από 4 επιτρόπους. Τον εφημέριο τον διόριζε ο Επίσκοπος. Το 1886 υπήρχε ένας εφημέριος, ένας μοναχός και 4 ηλικιωμένες μοναχές «..ιδίαις δαπάναις συντηρούμεναι..»
Το 1889 οι φημισμένοι αρχιτέκτονες και λεπτουργοί Ανδρέας Φατσέας του Χρήστου, Αντώνης Βλαντής του Νικολάου, Παναγιώτης Λουράντος του Βρετού και Παναγιώτης Λεοντσίνης του Εμμανουήλ αναλαμβάνουν να ανοικοδομήσουν νέο μεγαλοπρεπέστερο και καλλιτεχνικότατο κωδωνοστάσιο.
Το 19ο αι. η εικόνα της αγίας Μόνης λιτάνευε στα χωριά του νησιού από το Νοέμβριο και για μεγάλο χρονικό διάστημα σύμφωνα με πρόγραμμα. Το 1903 ο επίσκοπος Ευθύμιος Καβαθάς απαγόρευσε τη γύρα της Εικόνας «..χάριν ευκοσμίας και σεβασμού..»
Λόγω των πολιτικών συναθροίσεων πίστευε ότι κατά τη λιτανεία δεν τηρείται ο πρέπων σεβασμός. Έκτοτε η εικόνα παραμένει μονίμως στο προσκύνημα, το οποίο διοικεί η επιτροπή της Εγχωρίου Περιουσίας, συνεπικουρούμενη από το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο.
