Ίσως ένας ενήλικας μπορεί να καταλάβει εύκολα πώς ορίζεται η ζωή του από φοβίες και ανησυχίες – που ενδεχομένως να είχε από παιδί. Δεν μπορούμε όμως να περιμένουμε από ένα παιδί να είναι σε θέση εκφράσει ό,τι νιώθει, ό,τι μπορεί να το φοβίζει, να το αγχώνει ή να το προβληματίζει. Στην ουσία, δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι ξέρει τι είναι φόβος, άγχος, πρόβλημα ή γενικά τα συναισθήματα που νιώθει να το κατακλύζουν, ώστε να τα εκφράσει. Κάποιος πρέπει να του εξηγήσει. Να του δώσει τις απαραίτητες πληροφορίες για τη χαρά, τη λύπη, την οργή (κ.λπ.), με απλές και κατανοητές λέξεις και μέσω επαναλαμβανόμενων συζητήσεων. Αντιλαμβάνεσαι πως η διαδικασία γίνεται πολύ πιο δύσκολη, όταν το παιδί δεν μιλάει ακόμα.
Ο αμερικανικός οργανισμός Centers for Disease Control and Prevention (Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών) έχει ειδικό link για τη ψυχική υγεία των παιδιών, όπως έχει και ειδική παραπομπή στο άγχος και την κατάθλιψη.
Αναφέρει ότι «πολλά παιδιά έχουν φόβους και ανησυχίες και μπορεί να νιώθουν θλίψη και απελπισία κάποια στιγμή. Ισχυροί φόβοι μπορεί να εμφανιστούν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, κατά την ανάπτυξη. Για παράδειγμα, τα νήπια είναι συχνά πολύ στεναχωρημένα επειδή βρίσκονται μακριά από τους γονείς τους, ακόμα κι αν είναι κάπου που νιώθουν ασφαλή και τα φροντίζουν. Αν και οι φόβοι και οι ανησυχίες είναι κάτι τυπικό στα παιδιά, οι επίμονες ή ακραίες μορφές φόβου και θλίψης μπορεί να οφείλονται σε άγχος ή κατάθλιψη. Επειδή τα συμπτώματα περιλαμβάνουν κυρίως σκέψεις και συναισθήματα, μερικές φορές ονομάζονται διαταραχές εσωτερίκευσης».
Πώς μπορεί να εκδηλώνεται το άγχος στα παιδιά
Ορισμένα παραδείγματα αγχωδών διαταραχών σε παιδιά:
- Φοβούνται όταν είναι μακριά από τους γονείς τους (άγχος αποχωρισμού).
- Έχουν ακραίο φόβο για κάτι συγκεκριμένο, είτε είναι πράγμα (σκύλοι, έντομα), είτε για μια κατάσταση (επίσκεψη σε γιατρό).
- Φοβούνται όταν είναι στο σχολείο ή σε χώρους με πολλούς ανθρώπους (κοινωνικό άγχος).
- Ανησυχούν για το μέλλον και για τα άσχημα πράγματα που συμβαίνουν (γενικό άγχος).
- Έχουν επαναλαμβανόμενα επεισόδια ξαφνικού, απροσδόκητου και έντονου φόβου που συνοδεύονται από συμπτώματα όπως το έντονο «χτύπημα» της καρδιάς, η δυσκολία στην αναπνοή, η ζάλη, το τρέμουλο ή ο ιδρώτας (διαταραχή πανικού).
Το άγχος μπορεί να εμφανίζεται ως φόβος ή ανησυχία, ή μπορεί να κάνει τα παιδιά ευερέθιστα και θυμωμένα. Στα γενικότερα συμπτώματα ανήκουν και τα προβλήματα του ύπνου, η κόπωση, οι πονοκέφαλοι και οι στομαχόπονοι. Κάποια παιδιά κρατούν για τον εαυτό τους τα άγχη τους. Οι γονείς δεν μπορούν να καταλάβουν ότι συμβαίνει κάτι και χάνουν τα συμπτώματα.
Όταν τα παιδιά νιώθουν λυπημένα ή αδιάφορα για πράγματα που μέχρι πρότινος τα ενθουσίαζαν ή τα διασκέδαζαν, όταν αισθάνονται αβοήθητα ή απελπισμένα, ενδέχεται να διαγνωστούν με κατάθλιψη.
Παραδείγματα συμπεριφορών που παρατηρούνται συχνά σε παιδιά με κατάθλιψη, περιλαμβάνουν:
- Πολύ τακτικά την αίσθηση της λύπης, της απελπισίας και της ευρεθιστότητας.
- Δεν θέλουν να κάνουν διασκεδαστικά πράγματα – ή δεν τα απολαμβάνουν.
- Εμφανίζουν αλλαγές στα διατροφικά πρότυπα – τρώνε πολύ περισσότερο ή πολύ λιγότερο από ό,τι συνήθιζαν.
- Εμφανίζουν αλλαγές στον ύπνο – κοιμούνται πολύ περισσότερο ή πολύ λιγότερο.
- Εμφανίζουν αλλαγές στην ενέργεια – είναι τακτικά κουρασμένα, νωθρά και ανήσυχα.
- Δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν.
- Νιώθουν ένοχα ή άχρηστα.
- Εμφανίζουν αυτοτραυματισμούς ή αυτοκαταστροφική συμπεριφορά.
Αν το παιδί δεν μιλάει για όσα νιώθει, φαίνεται να ενεργεί χωρίς κίνητρα και, ενώ είναι καταθλιπτικό, χαρακτηρίζεται ως ταραχοποιό στοιχείο ή τεμπέλικο.
Η ακραία κατάθλιψη μπορεί να οδηγήσει ένα παιδί να σκεφτεί ή να σχεδιάσει την αυτοκτονία, που είναι μια από τις κύριες αιτίες θανάτου στις ηλικίες από 10 έως 24 χρόνων. Ως εκ τούτου, η πρόληψη μπορεί να σώσει ζωές.
Πόσο συχνό είναι το άγχος στα παιδιά
Πάντα κατά το CDC, ποσοστό μεγαλύτερο του 7% των παιδιών ηλικίας από 3 έως 17 χρόνων έχουν διαγνωστεί με άγχος, «εντούτοις υπάρχουν και πολλά που, ενώ παλεύουν με αυτό, δεν διαγιγνώσκονται απαραίτητα». Ένας στους τρεις εφήβους (30%) πληροί τα κριτήρια για αγχώδη διαταραχή. Έχει παρατηρηθεί και ότι προέκυψαν σημαντικές αυξήσεις στις διαγνώσεις άγχους και κατάθλιψης στα παιδιά, όπως μειωνόταν η συναισθηματική ευημερία των γονιών και κηδεμόνων τους.
Η πανδημία, ο εγκλεισμός και η απομόνωση ήταν πολλά, μαζεμένα σοκ για τα μικρά παιδιά που, όπως αποδεικνύεται, δοκιμάστηκαν και εξακολουθούν να δοκιμάζονται πολύ έντονα. Πώς αποδεικνύεται; Στις ΗΠΑ έχει καταγραφεί αύξηση επισκέψεων στα επείγοντα περιστατικά των νοσοκομείων, ενώ διπλασιάστηκαν οι επισκέψεις για διαταραχές στη διατροφή, άγχος, τραύμα και διαταραχές ψυχαναγκαστικής συμπεριφοράς.
Για όλα αυτά δεν έφταιγε μόνο η πανδημία, αλλά και τα social media, όπως και το γεγονός ότι «δεν υπάρχει έστω ένα ενιαίο, ολοκληρωμένο σύστημα επιτήρησης για τη ψυχική υγεία των παιδιών». Στην αναφορά τονίστηκε ότι δόθηκε απόλυτη προτεραιότητα στον αντίκτυπο της Covid-19 στους ενήλικες. «Αν περισσότερα παιδιά λάμβαναν επαρκή φροντίδα της ψυχικής τους υγείας, πολύ λιγότερα θα κατέληγαν στα επείγοντα, έναν χώρο που δεν έχει δημιουργηθεί για τη θεραπεία ψυχιατρικών παθήσεων».
Η συμβουλή για έλεγχο σε ηλικίες 8 με 19 χρόνων
Κάπως έτσι έγινε γνωστή η κρίση στον τομέα της ψυχικής υγείας των παιδιών. Για πρώτη φορά στην ιστορία του, το U.S. Preventive Services Task Force έθεσε ζήτημα ελέγχου ψυχικής υγείας (και δη για το άγχος) σε παιδιά, εφήβους και νεαρούς ενήλικες από 8 έως 19 χρόνων.
Η ανεξάρτητη ομάδα εργασίας συγκροτείται από 16 εθελοντές-κλινικούς γιατρούς στην πρωτοβάθμια περίθαλψη (παιδιατρική, οικογενειακή ιατρική, μαιευτική, γυναικολογία, νοσηλευτική, ψυχολογία) και πρόληψη. Τη διορίζει υπηρεσία της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ, για να κάνει συστάσεις στους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης, σχετικά με την κλινική προληπτική φροντίδα. Χρηματοδοτείται, στελεχώνεται και διορίζεται από τον Οργανισμό του Υπουργείου Υγείας και Ανθρωπίνων Υπηρεσιών των ΗΠΑ για την Έρευνα και την Ποιότητα της Υγείας.
Όλα τα μέλη του USPSTF, που υπάρχει από το 1984 με απόφαση του Κογκρέσου, έχουν εμπειρία στη μεθοδολογία – σε επιδημιολογικό επίπεδο, τη βιοστατιστική, την έρευνα υπηρεσιών υγείας, τις επιστήμες αποφάσεων και την οικονομία της υγείας. Και είχαν πολύ ξεκάθαρους λόγους, για να προτείνουν έλεγχο ψυχικής υγείας για τις ηλικίες από 8 έως 19 χρόνων. Όπως;
Είναι σημαντική η έγκαιρη ανακάλυψη
Το USPSTF συνέστησε έλεγχο για άγχος ανεξάρτητα από το εάν ένας κλινικός ιατρός έχει ενημερωθεί για τυχόν συμπτώματα, καθώς «είναι κρίσιμο να μπορεί να γίνει επέμβαση πριν διαταραχθεί μια ζωή», όπως είπε στους New York Times η Martha Kubik, μέλος της ομάδας εργασίας και καθηγήτρια νοσηλευτικής στο George Mason University.
Σύμφωνα με την έκθεση του Child Mind Institute (μη κερδοσκοπικός οργανισμός που παρέχει θεραπεία και άλλες υπηρεσίες σε οικογένειες με ψυχικές διαταραχές και μαθησιακές δυσκολίες), οι διαταραχές άγχους στην παιδική ηλικία έχουν συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο για κατάθλιψη αργότερα στη ζωή τους, για προβλήματα συμπεριφοράς και κατάχρηση ουσιών.
Η ομάδα εργασίας είπε ότι δεν έχει ακόμη αρκετά στοιχεία για να προτείνει υπέρ ή κατά του ελέγχου παιδιών κάτω των 8 ετών, για άγχος. Επανέλαβε πως συνιστά προληπτικούς ελέγχους κατάθλιψης για παιδιά 12 ετών και άνω.
Πώς γίνεται ο έλεγχος για άγχος στα παιδιά
«Η ανασκόπησή μας διαπίστωσε πως οι πολλές διαφορετικές έρευνες και ερωτηματολόγια που χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο, τα εργαλεία προσυμπτωματικού ελέγχου, είναι αποτελεσματικά στον εντοπισμό του άγχους στους νέους, πριν εμφανιστούν εμφανή σημεία και συμπτώματα», εξήγησε η Dr. Kubik, προσθέτοντας πως ιδανικά ο έλεγχος θα έπρεπε να γίνεται στο ετήσιο τσεκ απ.
Εάν υποδείξει ότι ένα παιδί χρειάζεται πρόσθετη υποστήριξη, δεν πρόκειται για διάγνωση αλλά για αφετηρία ευρύτερης συζήτησης για περαιτέρω παρακολούθηση – που μπορεί να περιλαμβάνει παραπομπή σε πάροχο ψυχικής υγείας.
Η ψυχοθεραπεία προσδιορίστηκε ως «θεραπεία πρώτης γραμμής». Μπορεί να χρειαστεί και φαρμακευτική αγωγή, εάν το άγχος βλάπτει την ικανότητα του παιδιού να λειτουργεί κανονικά ή εάν η ψυχοθεραπεία δεν είναι αποτελεσματική από μόνη της.
