Η έκφραση «ενεργά ρήγματα» χρησιμοποιείται για την περιγραφή γεωλογικών σεισμικών φαινομένων. Πέρα από το ότι η Ελλάδα είναι μια σεισμογενής περιοχή (γεγονός που επιβάλλει μια αντισεισμική πολιτική διαχείριση), θα χρησιμοποιήσουμε τον όρο ευρύτερα για να περιγράψουμε –πολύ συνοπτικά– βασικά χαρακτηριστικά της κατάστασης όπως εξελίσσεται γενικώς (διεθνώς) και ειδικώς (Ελλαδικά).
«Να αναγνωρίσουμε τη ροή του κόσμου»
Προς τα πού ρέει ο κόσμος; Ποιες οι κοίτες του, πόσο απέχουν, πόσο φουσκωμένα είναι τα νερά; Πού εκβάλλουν, αν εκβάλλουν; Δεν είναι απλές και εύκολες οι απαντήσεις, μιας και η πραγματικότητα είναι πολύπλοκη και δύσκολα αναγνώσιμη σε όλες τις πλευρές της. Κι όμως, μια αίσθηση της «ολότητας», του υλικού κόσμου μαζί με την κατάσταση πνευμάτων, είναι αναγκαία. Σαν διαπίστωση, σαν συναίσθηση, σαν εκτίμηση, σαν συγκροτημένο εννοιολογικό μόρφωμα. Έχουμε λοιπόν τα ακόλουθα ενεργά ρήγματα:
► Την πολυοργανική κρίση, με το βάθος της, την ιστορία της, τις πλευρές της. Παρατεταμένος ο χαρακτήρας της (ασυνήθιστο χαρακτηριστικό στην ιστορία των κρίσεων του καπιταλισμού εδώ και 200 χρόνια), με μικρές διακυμάνσεις και μεγάλους σπασμούς. Πιο ειδικά, με το να συμπίπτουν κύκλοι της κρίσης τόσο στην καρδιά όσο και στην περιφέρεια του συστήματος, και να αγκαλιάζουν σχεδόν όλες τις πτυχές της κοινωνικής δραστηριότητας, συν την αλληλεπίδραση της ανθρώπινης δραστηριότητας με το φυσικό περιβάλλον (υγειονομική κρίση, οικολογική κρίση, ενεργειακή κρίση, επισιτιστική κρίση κ.λπ.). Η κρίση δεν είναι σκέτα ή βασικά οικονομική. Είναι δομική, βαθιά, είναι συστημική πλέον.
► Την πανδημία και την εργαλειοποίησή της. Η πραγματικότητα της πανδημίας συνταράσσει όλες τις κοινωνικές σχέσεις και πλήττει οριζόντια τους ανθρώπους, και μάλιστα με βαθύ τρόπο. Η εργαλειοποίησή της από το 1% που κυβερνά τον κόσμο είναι ένα γεγονός. Όπως είναι γεγονός ότι λειτουργεί ως καταλύτης για ένα κοινωνικό στάτους κβο που επιτρέπει στο ισχυρότερο τμήμα του κεφαλαίου να προχωρήσει τη «Μεγάλη Επανεκκίνηση», προς τον ψηφιακό καπιταλισμό και τον βιοπολιτικό έλεγχο των θρυμματισμένων κοινωνιών. Εκ των πραγμάτων τίθενται πολλά ζητήματα σχετικά με μια άλλη πτυχή, αυτή της ανθρωπολογικής κρίσης, της υπόστασης του ανθρώπου, του μοντέλου ανθρώπου που θέλουν να κατασκευάσουν σε σειρές… Όπως τίθεται το ζήτημα της επιστήμης ξανά, και της ανώτερης φάσης υπαγωγής της στο κεφάλαιο. Θέλουν να μετατρέψουν την ανθρωπότητα σε μια μάζα που χάσκουσα περιμένει τα «δώρα» της επιστήμης… Επίσης έχουμε μπροστά στα μάτια μας την πλήρη υπαγωγή τόσο της διανόησης όσο και των επιστημόνων (μιλάμε για τις κορυφές και μια μεγάλη γκάμα «αξιωματικών και υπαξιωματικών» του επιστημονικού πεδίου), που παίζει ιδιαίτερο ρόλο στο νέο μπλοκ εξουσίας προς τον ψηφιοποιημένο καπιταλισμό. Όπως έχουμε την πλήρη και πλατιά, φανερή προδοσία της Αριστεράς, την προσχώρησή της στο κυρίαρχο μπλοκ στα κρίσιμα ζητήματα (π.χ. καμία αντίδραση στο υγειονομικό απαρτχάιντ και στην αλλαγή καθεστώτος).
► Τον λυσσαλέο γεωπολιτικό ανταγωνισμό. Στο έδαφος των δύο προηγούμενων διαπιστώσεων –κρίση και πανδημία που ορισμένοι (Σάββας Μιχαήλ) πετυχημένα ονομάζουν «τέλεια καταιγίδα»– εντείνεται ένα άκρως επικίνδυνο σπιράλ επιδείνωσης εντάσεων. Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών ακούει την «ηχώ του πολέμου», και αναπτύσσεται μια «πολυμέρεια» με τον σχηματισμό σκληρά αντιτιθέμενων μπλοκ. Η σε αποδρομή Δύση (ΗΠΑ – Ε.Ε. – Καναδάς – Αυστραλία – Ιαπωνία), με επικεφαλής έναν βαθιά πληγωμένο αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, προσπαθεί να ανακόψει την πορεία της Κίνας και της Ρωσίας και να δημιουργήσει μια μεγάλη στρατοπέδευση γύρω της. Οι βασικοί αντίπαλοι κινούνται στην ίδια πίστα κοινωνικών σχέσεων, στέκονται με παρεμφερή τρόπο απέναντι στην κρίση και την πανδημία, δεν αντιπροσωπεύουν ούτε ευαγγελίζονται ένα άλλο σύστημα, ή μια αναγκαία υπέρβαση του καπιταλιστικού συστήματος. Ανταγωνισμός για την ηγεμονία, που συμπεριλαμβάνει και μια καταστροφή-απαξίωση παραγωγικών δυνάμεων (συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου). Η κούρσα των εξοπλισμών κάτι προμηνύει…
► Την πολιτική αστάθεια (άκρατος αυταρχισμός, βιοπολιτικός έλεγχος – κοινωνική πόλωση). Δεν ζούμε τις καλές μέρες της πολιτικής (με την ευρεία σημασία του όρου). Η πολιτική σφαίρα αποξενώνεται όλο και περισσότερο από την κοινωνία, και ανατινάζονται οι γέφυρες συναίνεσης προς διάφορα προγράμματα. Ο λόγος των κομμάτων εξομοιώνεται, η εξουσία εμφανίζεται με γυμνό τρόπο. Στο εσωτερικό των χωρών η ανισότητα και η κοινωνική πόλωση μεγεθύνονται. Κοινωνική πόλωση όχι με την έννοια της συγκρότησης ή σύγκρουσης δύο στρατοπέδων, αλλά με την έννοια της συγκέντρωσης πλούτου και δύναμης σε ένα απειροελάχιστο μέρος της κοινωνίας, και μια γενικευμένη αποδιάρθρωση και κατατεμαχισμό της υπόλοιπης μεγάλης πλειοψηφίας. Παράλληλα διευρύνονται τα χάσματα ανάμεσα σε χώρες και ηπείρους. Μια αντίθεση «Βορρά-Νότου» διαπερνά κάθετα και οριζόντια ολόκληρο τον πλανήτη.
► Το μεγάλο άλμα του 1% και το χαώδες στοιχείο ως ποιότητα. Το 1% που διευθύνει τον κόσμο (σε Δύση και Ανατολή) ως προσωποποίηση του κεφαλαίου, επιχειρεί ένα «άλμα προς τα μπρος» με τα σχέδια της Μετάβασης στον Ψηφιακό Καπιταλισμό και τη Μεγάλη Επανεκκίνηση, την 4η Βιομηχανική Επανάσταση κ.ο.κ. Το επιχειρεί, αλλά διαρκώς προκύπτουν ή αναδύονται πλευρές και αντιφάσεις της πολυοργανικής κρίσης, ή ακόμα και μεγάλα σημάδια συστημικής ενδόρρηξης (Τραμπ, Brexit κ.λπ.), ή εξεγέρσεις λαών και μεγάλα ξεσπάσματα. Δεν υπάρχει λίντερ-δύναμη, δεν υπάρχει οδηγητική αρχή, δεν υπάρχει Παράδειγμα που να συνενώσει όλους τους αντιδραστικούς στην τροχιά του. Ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός μοιάζει με οδοστρωτήρα χωρίς οδηγό, σε πλήρη κίνηση. Η τάση προς το χάος μοιάζει ισχυρή, και το χαώδες είναι ένα ποιοτικό στοιχείο της σύγχρονης πραγματικότητας.
Αυτά είναι τα κύρια στοιχεία του ρου του κόσμου, στη σημερινή διαρκή κίνησή του.
Η Ελλάδα ως σχεδία μέσα στο φουσκωμένο ποτάμι
Οφείλουμε να αντιληφθούμε την ύπαρξη και την πορεία της Ελλάδας μέσα σε αυτό το πλαίσιο, δίνοντας έμφαση στα ενεργά ρήγματα της περιοχής της. Ας την αντιληφθούμε ως σχεδία μικρή και κακοφτιαγμένη μέσα σε ένα ποτάμι που έχει φουσκώσει από τις καταιγίδες της περιόδου που διανύουμε.
Ο Κ. Μητσοτάκης, γνήσιος εκπρόσωπος των πλουσίων στη χώρα μας, που είναι και φαίνεται χωρίς να ντρέπεται ή να καλύπτει το τι είναι (όπως κάνουν όλοι της άθλιας κεντροαριστερής παρέας, η οποία φέρει τεράστιες ευθύνες, όντας συνένοχοι σε όσα έγιναν για πάνω από 50 χρόνια στη χώρα μας), έχει αναγνωρίσει ως μεγαλύτερη αρετή των Ελλήνων την προσαρμοστικότητα. Τίθεται όμως το ερώτημα: ποια τα όρια (το limit) της προσαρμοστικότητας της χώρας απέναντι στα ενεργά ρήγματα που την απειλούν; Οι «ακαταδίωκτοι» αυτού του τόπου, διαχρονικά, φρόντιζαν για την πάρτη τους μόνο, και για τη μεσολάβηση των ξένων Μεγάλων Δυνάμεων και συμφερόντων. (Ούτε αυτό έχει πρόβλημα να το δηλώνει ανοικτά και καθαρά ο Μητσοτάκης, ο Ειλικρινής, σε αντίθεση με αυτούς που ξέρετε). Δηλαδή συνολικά τίποτα να μην περιμένουμε από το πολιτικό σύστημα, στο σύνολό του. Πολιτικό σύστημα και εγχώριες οικονομικές ελίτ, μαζί με το μιντιακό σύστημα και όλους τους καταπιεστικούς μηχανισμούς, δεν νοιάζονται καθόλου για το τι θα γίνει το μέγεθος Ελλάδα. Ή σωστότερα, νοιάζονται να υπάρχει το brand name «Hellas» ή «Greece» με αυτούς στον αφρό, κι ας είναι μπανανία, αποικία, μισοαποικία, δορυφοροποιημένη, φιλανδοποιημένη, βαλκανιοποιημένη, συρρικνωμένη, φιλεταρισμένη, χωρισμένη σε ζώνες, τεμαχισμένη.
Χώρα υπό αμφισβητούμενη κυριαρχία, με έναν γείτονα επικίνδυνο και επεκτατικό, με επικυρίαρχους τις ΗΠΑ (στρατιωτικά), τη Γερμανία (οικονομικά), με συγκεκριμένο καταμερισμό στην απόκρουση και εγκόλπωση προσφυγικών κυμάτων (μόλις χθες ξεβράστηκαν στην Νάξο οι σοροί δύο παιδιών από τα πρόσφατα ναυάγια – αλήθεια, ποιοι οι θύτες αυτών των εγκλημάτων;). Χώρα για την οποία απεργάζονται νέα μνημόνια, χώρα που θα δοκιμαστεί πολλαπλά.
200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση (χωρίς συμπεράσματα και με εμβληματική συμβολική τοποθέτηση της κ. Αγγελοπούλου – άλλο γνήσιο τέκνο των πλούσιων Ελλήνων κι αυτή), 100 από την Μικρασιατική Καταστροφή (κάνει κύκλους η Ιστορία;), και η σχεδία ακολουθεί την επίπλευσή της. Επί της σχεδίας οι πλούσιοι (και φιλάνθρωποι) με περιβολή και συμπεριφορές Σικάγου της δεκαετίας του 1920, χρησιμοποιούν ό,τι είναι δυνατό από άψυχο και έμψυχο υλικό για να φτιασιδώνουν τη σχεδία, να ανεμίζουν δύο σημαίες (ελληνική και Ε.Ε.), κι αν χρειαστεί κι άλλες, και να διαφημίζουν τα θέλγητρα της χώρας σαν πρωινάδικο της TV. Κι ο Σάκης ως νέος Φρανκ Σινάτρα υποδέχθηκε με άλλον έναν γόνο των πλουσίων (δήμαρχο Αθηναίων) το νέο έτος…
Το διπλό καθήκον
Αν όλα όσα αναφέραμε συλλαμβάνουν κάπως (σε πολύ αδρές γραμμές) τον ρου του κόσμου και του τόπου, δεν επιτρέπεται μια παράλυση της σκέψης ή ένα πάγωμα του νου μπροστά στην αρνητικότητα που ο ρους αναβλύζει. Επειδή υπάρχει πάντα και μια ή περισσότερες άλλες πλευρές που δεν φαίνονται, ή αναδύονται με πιο αργούς ρυθμούς και διεκδικούν έναν ρόλο, ή προσφέρουν –για όποιον τις αδράξει– άλλες δυνατότητες.
Επειδή όλοι οι πόροι του συστήματος, όλες οι πραγματικότητες, σπρώχνουν στην ανάδυση μιας νέας συνείδησης, μιας νέας γνώσης, μιας διαφορετικής αξιολογικά στάσης και πράξης. Σε αυτό το στοιχείο, που είναι πραγματικό και διαισθητικό, που τροφοδοτεί ένα πάθος και μια ανάγκη ανάτασης κι όχι απόδρασης, στηρίζεται μια ρεαλιστική αισιοδοξία για μια άλλη πορεία. Πρόκειται για δυνατότητα, για διαδικασία που θέλει στήριξη, για αρμούς που θα εφεύρουμε και δρόμους που θα διανοίξουμε. Πληθυντικά, πολλαπλά, αλλά με μεγάλες ταυτότητες, ενάντια στους θρυμματισμούς και τους τεχνητούς διαχωρισμούς.
Το διπλό καθήκον συνίσταται στο να αγωνιστούμε (όχι μόνο να ευχηθούμε) για μια άλλη πορεία στα διεθνή πράγματα και για μια διέξοδο της χώρας.
Θα προταχθούν δύο ενστάσεις: Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς για τη διεθνή πορεία των πραγμάτων, και τι μπορούμε να κάνουμε για τη χώρα; Δεν αντιλαμβάνεστε σε τι χάλια βρίσκεται ο λαϊκός παράγοντας, η κατάσταση πνευμάτων, αφού δεν μπορεί κανείς να συνεννοηθεί με τον διπλανό του; Ώπα!
Θα μπορούσαμε να επιλέξουμε το πολύ αξιοπρεπές επικούρειο «λάθε βιώσας». Αλλά οι καιροί είναι τέτοιοι που έρχονται μεγάλες ανακατατάξεις ή μπόρες, όπου η αστάθεια και το χαώδες επενεργούν, όπου οι κίνδυνοι για τη χώρα είναι πολλαπλοί – όλα αυτά δεν επιτρέπουν αναχωρήσεις ή μικρούς Κήπους (χωρίς να υποτιμούνται οι σημασίες τους).
Κωδικά:
► Όχι παράλυση μπροστά στις δυσκολίες – Να μην μας «καταπιεί» η ενασχόληση με την πανδημία κι ο φόβος μπροστά της – Φρόνημα, κι όχι φρόνιμα, απέναντι στο 1% και όσους επιβουλεύονται τη χώρα μας ή τη διαλύουν.
► Νηφάλια σκέψη και υπολογισμό των δυνάμεων που ενεργούν σε όλα τα πεδία. Ανασυγκρότηση του λαϊκού παράγοντα. Με πρώτο βήμα την αντίσταση στο σάπισμα και τον μαρασμό της κοινωνίας και των πολιτικών θεσμών. Αντίσταση στην έκπτωση της πνευματικότητας του ανθρώπου και των κοινωνιών.
Όλα αυτά είναι άκρως απαραίτητα στοιχεία για την σύμπηξη μεγάλων κοινωνικών μπλοκ, που να εκφράζουν εθνικούς-λαϊκούς συνασπισμούς απέναντι στις ελίτ και τα σχέδιά τους.
Σε μια τέτοια διαδικασία θα πρέπει να δούμε το τι μπορεί να κάνει κανείς τόσο για το διεθνές όσο και για το «εσωτερικό» ζήτημα. Για όσους αμφιβάλλουν για το τι μπορεί να κάνει κανείς σε διεθνικό επίπεδο, παρατίθεται η ακόλουθη σκέψη: Η Ελλάδα του 2010-2015 –αλλά και ο ευρωπαϊκός Νότος (Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία, Κύπρος)– ήταν ένα επίκεντρο παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Επίκεντρο με την έννοια ότι η έκβαση θα καθόριζε πολλά πράγματα και για άλλες χώρες (είτε θετικά είτε αρνητικά). Ένα μεγάλο κύμα αγώνων σε μια περιφέρεια του κόσμου (π.χ. στη Λατινική Αμερική ή αλλού) δημιουργεί όρους για άλλη πορεία, ή για αναδιάταξη δυνάμεων, ή για αλλαγές σχεδιασμών κ.λπ.
Ακόμα περισσότερο, θα έχουμε –ήδη έχουμε– μια πύκνωση γεγονότων που έχουν αλυσιδωτές επιπτώσεις σε σειρά χωρών ή μερών του κόσμου. Δεν υπάρχει ολική αποχαύνωση, όσο κι αν την επιθυμούν. Τα όπλα που χρησιμοποιούν, π.χ. διαδίκτυο, μπορούν να στραφούν και ενάντιά τους. Γι’ αυτό βγάζουν την πρίζα ή τιμωρούν χρήστες του…
Ο σύγχρονος κόσμος είναι γεμάτος χαραμάδες και αντιθέσεις που –κάτω από ορισμένες συνθήκες– μπορούν να αξιοποιηθούν κατάλληλα.
Το διπλό καθήκον για το οποίο κάνουμε λόγο δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί έξω από στόχους και ιεράρχηση στόχων. Η προβολή των στόχων πρέπει να υποβοηθά τη συγκρότηση της νέας συνείδησης, που είναι κεντρικό ζητούμενο σε όλους τους τομείς.
Έτσι και ενδεικτικά, και προς συζήτηση:
► Διεθνώς
Μπορούμε να διανοηθούμε και να προβάλλουμε μια Δημοκρατική Πολυμέρεια που θα είναι εμπόδιο και ανταγωνιστική στον εκτροχιασμό και καταστροφισμό στον οποίο οδηγεί το 1%; Αν ο κόσμος είναι χαοτικά πολυπολικός, μπορούμε να διανοηθούμε αλλά και να προβάλλουμε την ανάγκη μιας Διεθνούς Κοινότητας Λαών και χωρών που θα έχουν ενεργό ρόλο και υπόσταση στον σύγχρονο κόσμο;
Μια διεθνής κοινότητα λαών και χωρών που θα στέκονται απέναντι στα ζέοντα προβλήματα (τα ενεργά ρήγματα που περιγράψαμε) και σε ανεξαρτησία προς τα μπλοκ που συγκρούονται. Μια διεθνής κοινότητα που δεν θα γίνει μαξιλάρι για τις επίδοξες ηγεμονικές δυνάμεις και τους στόχους τους. Αυτονομία από τα μπλοκ και με πληθυντικούς δρόμους συνεργασίας και υπόστασης. Ενάντια στην ισοπεδωτική ομοιομορφία της παγκοσμιοποίησης, ενάντια στον αυταρχισμό.
Διαρκής εκδημοκρατισμός σαν δρόμος και στόχος μαζί, πολιτική αφύπνιση και συμμετοχή των λαών, οικειοθελής συνεργασία χωρών για κοινό βηματισμό.
Προάσπιση της ειρήνης και της ζωής. Προάσπιση της φύσης και διεκδίκηση ενός κόσμου που δεν θα καταστρέφει τον πλανήτη.
► Ελλαδικά
Οικοδόμηση μιας πλατιάς κοινωνικής, εθνικής-λαϊκής ενότητας, ενάντια στο μονοπώλιο του Πολιτικού Συστήματος, των ΜΜΕ, των Ακαταδίωκτων, των χούλιγκαν της Παγκοσμιοποίησης και της Αποδόμησης. Ενότητας τέτοιας που να μπορεί να θέσει με σοβαρότητα ορισμένα ζητήματα:
– Τη διεκδίκηση και υπεράσπιση βαθμών κυριαρχίας της χώρας. Είτε από όρους και επιβολή ρητρών από «συμμάχους» (Ε.Ε. – ΔΝΤ – οίκους αξιολόγησης – ΝΑΤΟ – ΗΠΑ κ.λπ.), είτε από τον τουρκικό επεκτατισμό. Ούτε ορμητήριο της Δύσης σε σχεδιασμούς γεωπολιτικούς, ούτε χώρος ασυδοσίας πολυεθνικών εταιρειών, ούτε τουριστικός παράδεισος μεγαλοαστών και μαφιόζων, ούτε χώρος-αποθήκη ψυχών προσφύγων.
– Τη διεκδίκηση και οικοδόμηση μιας παραγωγικής ανασυγκρότησης που να έχει διαφορετικούς δείκτες (άρα στόχους) από μια ανταγωνιστική προς τις εξωτερικές αγορές σχέση. Μια «ανοικτή» και ταυτόχρονα «κλειστή» οικονομία, που να μην είναι παράρτημα πολυεθνικών και χρηματιστικών κύκλων και να «δουλεύει» για την ικανοποίηση βασικών αναγκών του λαού και της χώρας, που να θεμελιώνει μια ενεργητική βάση και να δίνει περιθώρια για μια ανάπτυξη πολυσχιδή.
– Την προστασία και ενίσχυση του εισοδήματος, της εργασίας, της υγείας, της παιδείας, της πρόνοιας. Χωρίς αυτήν τη στόχευση δεν είναι δυνατό να υπάρχει η εθνική-λαϊκή ενότητα, οι βαθμοί κυριαρχίας, η παραγωγική ανασυγκρότηση.
– Τη Δημοκρατία στην πιο αναπτυγμένη της μορφή, με μια νέα μορφή πολιτείας και ενός πολιτικού συστήματος που θα λογοδοτεί και θα ελέγχεται από την κοινωνία.
– Την καθιέρωση της Ελλάδας ως κόμβου Ειρήνης και Πολιτισμού, ανοικτού σε όλη την ανθρωπότητα, με την παράλληλη καλλιέργεια μιας πανανθρώπινης κουλτούρας, συμβάλλοντας στην αυγή ενός νέου ριζοσπαστικού ανθρωπισμού.
Επίλογος
Αυτήν τη μελλούμενη πραγματικότητα μπορούμε σήμερα να την προσεγγίσουμε μόνο σε ποιητικό επίπεδο. Μπορούμε όμως να την κάνουμε και πρόγραμμα και προσκλητήριο μαζί, ξέροντας πώς έτσι είμαστε πάντα στη σωστή όχθη. Ξέροντας πως οι ιδέες μπορούν να γίνουν υλική δύναμη!
Του Ρούντι Ρινάλντι
