Στις 4 Ιανουαρίου, με αφορμή την αύξηση των τιμών φυσικού αερίου, οι Καζάκοι ξεχύθηκαν στους δρόμους των μεγάλων αστικών κέντρων της χώρας και έκτοτε διαδηλώνουν κατά της αυταρχικής και διεφθαρμένης κυβέρνησης. Οι διαδηλώσεις λαμβάνουν χώρα σε όλα τα σημεία της χώρας και, σε ορισμένες περιπτώσεις, κυβερνητικά κτίρια έχουν καταληφθεί και μερικώς καταστραφεί από τους διαδηλωτές. Το επίκεντρο των αναταραχών βρίσκεται στην πρώην πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη της χώρας, το Αλμάτι.
Η χρήση βίας από τις αστυνομικές και ένοπλες δυνάμεις είναι δεδομένη, όμως δεν οδήγησε σε θανάτους διαδηλωτών κατά τις πρώτες δύο μέρες των διαδηλώσεων. Ωστόσο, όπως στις περιπτώσεις της Ουκρανίας, της Κιργισίας και της Λευκορωσίας, έτσι και στο Καζακστάν, οι θάνατοι διαδηλωτών, αλλά και αστυνομικών δεν άργησαν να έρθουν.
Ο πρόεδρος της χώρας Κασίμ- Τζομάρτ Τοκάγεφ είχε προειδοποιήσει, νωρίτερα, ότι η απάντηση του κράτους θα είναι «σκληρή» απέναντι στην «βία» των διαδηλωτών. Οι αιματηρές, πλέον, διαδηλώσεις έχουν οδηγήσει στον θάνατο δεκάδων διαδηλωτών και μελών των δυνάμεων ασφαλείας. Το καθεστώς, μιλά περί «συμμοριών» και «τρομοκρατών». Για να ενισχύσει το επιχείρημά του, αναφέρει ότι ανάμεσα στους διαδηλωτές βρίσκονται και ακραίοι ισλαμιστές από το Αφγανιστάν.
Η αντίδραση της Ρωσίας και της διεθνούς κοινότητας
Η Ρωσία, ο στενότερος, κατά πολλούς, σύμμαχος του καζακικού καθεστώς, παρακολουθεί με προσοχή τις εξελίξεις και, όπως θα δούμε στην συνέχεια, στέλνει στρατεύματα για την διάσωση του φιλικού προς εκείνη, καθεστώτος.
Το καθεστώς υποστηρίζουν, επίσης, διπλωματικά – πάρα τους μεταξύ τους ανταγωνισμούς – και τα υπόλοιπα καθεστώτα της Κεντρικής Ασίας διότι, η κατάρρευση του ενός μπορεί να απειλήσει και τα υπόλοιπα – κάτι που έγινε στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή το 2011-2012.
Τις εξελίξεις παρακολουθεί και η Κίνα: το Καζακστάν έχει ζωτική σημασία για τον χερσαίο διάδρομο του νέου δρόμου του μεταξιού.
Οι ΗΠΑ δεν δείχνουν πραγματικό ενδιαφέρον για τις εξελίξεις στο Καζακστάν, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι, κλασσικά, απούσα.
Με ενδιαφέρον αναμένουμε και τις αντιδράσεις της Τουρκίας η οποία, ναι μεν διατηρεί στενές σχέσεις με το καζακικό καθεστώς, αλλά επιθυμεί να αυξήσει την επιρροή της στην περιοχή με όχημα των Παντουρκισμό – το καζακικό καθεστώς πολεμά τους εκπροσώπους του Παντουρκισμού στο εσωτερικό της χώρας.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η δήλωση του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών (πρώην Τουρκικού Συμβουλίου), ενός οργανισμού τουρκογενών κρατών του οποίου τα νήματα κινεί η Τουρκία και μέλος του είναι και το Καζακστάν. Η ανακοίνωση του Οργανισμού είχε ουδέτερο πρόσημο. Πιο συγκεκριμένα αναφέρει ότι ο Οργανισμός εμπιστεύεται τόσο τον λαό όσο και την κυβέρνηση του Καζακστάν για την ειρηνική επίλυση της κρίσης. Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και η πληροφορία ότι ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν συνομίλησε με τον Ρώσο ομόλογό του για την κατάσταση στο Καζακστάν.
Ο ρόλος του Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας
Στις 5 Ιανουαρίου, το καζακικό καθεστώς ζήτησε επισήμως βοήθεια από τον Οργανισμό της Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας, ΟΣΣΑ (CSTO) – μια στρατιωτική συμμαχία υπό την ηγεσία της Ρωσίας – για την αντιμετώπιση των «τρομοκρατών», όπως αποκαλεί τους διαδηλωτές. Ζήτησε, δηλαδή, από την η Ρωσία να στείλει στρατεύματα στις πόλεις του Καζακστάν για να σταματήσει τις διαδηλώσεις. Ήδη ορισμένοι Καζάκοι της διασποράς κάνουν λόγο για ρωσική «εισβολή» και αποκαλούν την πατρίδα τους ρωσική αποικία. Ο CSTO ανταποκρίθηκε στο αίτημα του Καζακστάν και θα στείλει στην χώρα:
– 3000 στρατιώτες από την Ρωσία.
– 700 από την Λευκορωσία.
– 200 από το Τατζικιστάν.
– 70 από την Αρμενία.
Η Κιργιζία, επίσης μέλος του CSTO, δεν έχει αποφασίσει αν θα στείλει «ειρηνευτικά» στρατεύματα στο Καζακστάν και αυτό εξαιτίας των έντονων αντιδράσεων που ενδέχεται να προκαλέσει μια τέτοια απόφαση στο εσωτερικό της χώρας.
Η Σερβία, η οποία κατέχει την ιδιότητα του παρατηρητή στον CSTO, έκανε λόγο για μια εξέγερση ενορχηστρωμένη από ξένα κέντρα εξουσίας.
Ποιος, όμως, ο ρόλος του CSTO.
Ο εν λόγω Οργανισμός, ο οποίος έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως το «ρωσικό ΝΑΤΟ», περιλαμβάνει άρθρα τα οποία προβλέπουν την παροχή στρατιωτικής βοήθειας σε περίπτωση που απειλείται η κυριαρχία ή η εδαφική ακεραιότητα ενός από τα κράτη-μέλη του.
Ωστόσο, όταν η Αρμενία (μέλος του CSTO) ζήτησε, εντός του 2021, την βοήθεια της «Συμμαχίας» μετά την είσοδο των αζερικών στρατευμάτων στα εδάφη της – υπήρχε δηλαδή πραγματικός εξωτερικός κίνδυνος (το Αζερμπαϊτζάν δεν είναι μέλος του Συμφώνου) – η Ρωσία αγνόησε το αίτημα του στρατηγικού της εταίρου στην Υπερκαυκασία εξυπηρετώντας, έμμεσα, τα συμφέροντα του Αζερμπαϊτζάν.
Με δυο λόγια, η δράση του CSTO γίνεται με βάση τα συμφέροντα της Μόσχας. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα εργαλείο επιρροής της Ρωσίας στον μετασοβιετικό χώρο και όχι για μια κλασσικού τύπου στρατιωτική συμμαχία όπως είναι το ΝΑΤΟ.
Ένα ακόμη παράδειγμα που επιβεβαιώνει τα ανωτέρω είναι και η έλλειψη αλληλεγγύης μεταξύ των μελών του Συμφώνου:
Ο Αρμένιος πρωθυπουργός Νικόλ Πασινιάν, ως ο ηγέτης της χώρας που προεδρεύει στον CSTO, να συνομίλησε τηλεφωνικά με τον Καζάκο πρόεδρο και να του εξέφρασε την συμπαράστασή του.
Το Καζακστάν, ωστόσο, κατά την διάρκεια του πολέμου στο Καραμπάχ το 2020, τάχθηκε υπέρ του Αζερμπαϊτζάν, ενώ, ο Καζάκος πρόεδρος, συμμετείχε στην πρόσφατη βράβευση του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ από τον Τούρκο πρόεδρο για την νίκη του στον περσινό πόλεμο εναντίον της Αρμενίας. Η βράβευση έγινε κατά την διάρκεια της συνάντησης των ηγετών του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών στην Κωνσταντινούπολη.
Κλείνοντας, ακόμα και οι ειδικοί σε θέματα Κεντρικής Ασίας και μετασοβιετικού χώρου, δεν μπορούν να εκτιμήσουν αν οι εντάσεις θα συνεχιστούν και αν η κατάσταση θα οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές. Ήδη, πάντως, ο πρώην πρόεδρος Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγεφ απομακρύνθηκε από την θέση του ως επικεφαλής του Συμβουλίου Ασφαλείας στο οποίο είχε διοριστεί από τον διάδοχό του.
Πολλοί αναλυτές κάνουν λόγο για μια ακόμη «έγχρωμη επανάσταση» στον μετασοβιετικό χώρο. Μια απόπειρα από τον λαό του Καζακστάν να διώξει τα σοβιετικά πολιτικά απομεινάρια, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η «επανάσταση» (αν τελικά έχει συνέχεια και μπορεί να χαρακτηριστεί ως επανάσταση) είναι φιλελεύθερη και δημοκρατική.
Μια προσπάθεια να αλλάξει το διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα το οποίο έχει μικρές διαφοροποιήσεις με εκείνο που κατέρρευσε το 1991.
Πάντως, για να απηύθυνε επίσημη πρόσκληση στους Ρώσους ο Τοκάγεφ, σημαίνει ότι όντως το καθεστώς κινδυνεύει.
Σε κάθε περίπτωση, η κρίση στο Καζακστάν επηρεάζει και τις τιμές ουρανίου διεθνώς, μιας και η χώρα παράγει τις μεγαλύτερες ποσότητες ουρανίου παγκοσμίως (το 40.57% της παγκόσμιας παραγωγής). Ήδη η τιμή του έχει αρχίσει να αυξάνεται σημαντικά, μόλις τρεις μέρες μετά το ξέσπασμα των αναταραχών στην μεγαλύτερη χώρα της Κεντρικής Ασίας.
Του Γιώργου Μενεσιάν, διεθνολόγου
