Άρθρο του Δημήτρη Μαριόλη δικηγόρου στον Άρειο Πάγο, Αποφ. Τμήματος Ιστορίας – Εθνολογίας, Δ.Π.Θ
Το παρόν άρθρο έρχεται στον απόηχο των πρόσφατων σοβαρών εξελίξεων. Όπου το Ελληνικό Δημόσιο παρενέβη σε δίκη, μεταξύ Μανιατών ιδιοκτητών εκτάσεων σε περιοχή της Μέσα Μάνης και υπέρ εταιρειών αιολικών πάρκων.
Εκεί ισχυρίστηκε ότι αυτό είναι ο πραγματικός ιδιοκτήτης των επίδικων εκτάσεων αλλά και της ευρύτερης περιοχής (28.000 στρεμμάτων δάσους ”αραζί εμιριγιέ”) ως διάδοχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Και άρα ότι νόμιμα αυτές έχουν παραχωρηθεί σήμερα ως ”δημόσιες δασικές” προς τις εταιρείες για την εγκατάσταση των ανεμογεννητριών.
Οι ισχυρισμοί αυτοί του Δημοσίου που άπτονται του ιδιοκτησιακού καθεστώτος της Μάνης, ανεξάρτητα από την όποια παραδοχή τους από το Δικαστήριο που επιλήφθηκε, θεωρούμε πως στερούνται πλήρως ιστορικής και νομικής βάσης.
Και τούτο διότι η διαμόρφωση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των ακινήτων στις επιμέρους περιοχές της πατρίδας μας, είναι στενά συνδεδεμένη με τις ιδιαίτερες ιστορικές συνθήκες που επικρατούσαν σε αυτές, τόσο προεπαναστατικά όσο και κατά τη διάρκεια του Αγώνα του 1821.
Για τη Μάνη είναι γνωστό ότι μέχρι την επανάσταση και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ίσχυε ιδιότυπο νομικό καθεστώς, αφού αυτή ουδέποτε είχε υποταχθεί στους Τούρκους και είχε διατηρήσει με τα όπλα της την ανεξαρτησία της. Μάλιστα την περίοδο από το έτος 1777 έως το έτος 1821 διοικούνταν από Έλληνα Ηγεμόνα (Μπέη), επιλεγμένο από τις πλέον επιφανείς οικογένειες της Μάνης και αναγνωρισμένο από τους Τούρκους και το Σουλτάνο τους.
Οι αδιάψευστοι μάρτυρες της ανεξαρτησίας της Μάνης
Τα ιστορικά στοιχεία και τα τεκμήρια είναι οι αδιάψευστοι μάρτυρες της ανεξαρτησίας της Μάνης στο πέρασμα των αιώνων. Ήδη από το έτος 1571, οι Γέροντες (πρόκριτοι) του Οιτύλου απευθυνόμενοι προς τον Δόγη της Βενετίας γράφουν: “…Ότι έχομε κουρσεμένον τον μισόν Μορέαν χωρίς πάγαν (δηλ. πληρωμή – paga)
έχεις φουσάτα και μαλώνουσι και εκάψαμεν και αφανήσαμε και εδώσαμε και μπατάγια με τους Τούρκους και την βοήθειαν του Θεού…”.
Αργότερα (1806) στην “Ελληνική Νομαρχία διαβάζουμε: “…Μην αλησμονείτε προς τούτοις, παρακαλώ, το παντοτεινό παράδειγμα των θαυμαστών Μανιατών. Ίδετε ότι οι Οθωμανοί ποτέ δεν ημπόρεσαν να τους καταδαμάσουν, ούτε και να πλησιάσουσι τολμούσι πλέον τα σύνορά τους…”. Ακόμη και ο Πέτρος Μαυρομιχάλης, ο τελευταίος Μπέης της Μάνης και αρχηγός των Μανιάτικων στρατευμάτων το 1821, γράφει στα 1829 προς τον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια: “…Αφού Κύριε ήμουν ηγεμών ανεξάρτητος εις όλην την Σπάρτην (Μάνη) από Τρίνησα έως Αγιασώ…”, δίνοντας μας και το γεωγραφικό
προσδιορισμό των ανατολικών και δυτικών συνόρων της Μάνης έναντι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Αλλά και μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, στα 1835, ο βαυαρός Dr. Gustav Geib, βασιλικός κυβερνητικός σύμβουλος στο Ελληνικό Υπουργείο Δικαιοσύνης, έγραφε: “…Η αληθινή εξουσία βρισκόταν στα χέρια του αποκαλούμενου μανιάτμπεη. Αυτός έστω και εάν διοριζόταν από την Πύλη ήταν στην ουσία εντελώς ανεξάρτητος απ’ αυτήν και ενώ πάντα επιλεγόταν μεταξύ των πιο επιφανών και ισχυρών οικογενειών της χώρας θεωρούσε τον εαυτό του αυτόνομο ηγεμόνα…”.
Στη Μάνη δεν ίσχυαν οι Οθωμανικοί νόμοι
Στη Μάνη λοιπόν δεν ίσχυαν οι Οθωμανικοί νόμοι και δεν υπήρχαν ακίνητες περιουσίες (γαίες) που να ανήκουν είτε στο Οθωμανικό Δημόσιο (Σουλτάνο) είτε σε Τούρκους ιδιώτες ή πασάδες. Η Μάνη αποτελείτο μόνο από γαίες καθαρής ιδιοκτησίας, που εξουσιάζονταν κατά πλήρη κυριότητα από τους Μανιάτες κυρίους
τους. Και μεταβιβάζονταν άτυπα (δια λόγου δηλαδή) από γενιά σε γενιά και σύμφωνα με τα τοπικά έθιμα.
Αντίθετα σε άλλες περιοχές της Πατρίδας μας, όπου έως την Επανάσταση του 1821 ίσχυαν οι Οθωμανικοί νόμοι και υπήρχαν εκτάσεις που ανήκαν στο Τούρκικο Δημόσιο ή σε Τούρκους ιδιώτες, όταν απελευθερώθηκαν, οι εκτάσεις αυτές (στις οποίες περιλαμβάνονταν ως κατηγορία και τα δημόσια δάση των Οθωμανών) ανακηρύχθηκαν με δικαίωμα πολέμου από τις Επαναστατικές Συνελεύσεις ως “εθνικές γαίες”, δηλαδή δημόσιες.
Καθιερώθηκε μάλιστα για τις τελευταίες, ιδιαίτερα δε και για τα δάση, με μία σειρά από Διεθνείς Πράξεις και νόμους από το 1830 και μέχρι σήμερα (Πρωτόκολλα Λονδίνου, Συνθήκη Κωνσταντινούπολης, β.δ. της 17-29 Νοεμβρίου 1836, άρθρο 62 νόμου 998/1979) το γνωστό διαδικαστικό προνόμιο και το τεκμήριο κυριότητας του Δημοσίου επ’ αυτών. Σύμφωνα με αυτό ορίζεται ότι στις κάθε είδους διενέξεις ή δίκες μεταξύ Δημοσίου και ιδιώτη, ο οποίος αξιώνει δικαιώματα επί των δασών και δασικών εκτάσεων, ο τελευταίος (ιδιώτης) οφείλει να αποδείξει το επικαλούμενο δικαίωμα του έναντι του Δημοσίου.
Η ανυπαρξία ”εθνικών γαιών” στη Μάνη
Στον αντίποδα, η παντελής στη Μάνη ανυπαρξία “εθνικών γαιών” δηλ. δημόσιων (ως πρώην Τούρκικων, στις οποίες περιλαμβάνονταν
ως κατηγορία και τα πρώην Οθωμανικά δημόσια δάση), αποτελεί ιστορική αλήθεια. Που τεκμηριώνεται από πληθώρα στοιχείων και δεν πρέπει
να παραποιείται. Αυτήν την αλήθεια, ουδείς δασικός χάρτης μπορεί σήμερα να αναθεωρήσει.
Σε αναφορά του Στρατηγού της Επανάστασης και μετέπειτα βουλευτή και γερουσιαστή Νικολάου Πιεράκου Μαυρομιχάλη, από το 1842
(επί Όθωνα), προς τον Υπουργό των Στρατιωτικών Αλ. Βλαχόπουλο, που στόχευε στην αποκατάσταση των αξιωματικών Μανιατών αγωνιστών του ’21, διαβάζουμε: “…Οι αξιωματικοί ούτοι επειδή εις την πατρίδα των δεν υπάρχουν Εθνικαί Γαίαι, θέλουν λάβει αυτάς επί τας πλησίον επαρχίας…”.
Παρόμοιου τύπου αναφορές
Παρόμοιου περιεχομένου αναφορές είχαν στείλει και άλλοι πολλοί Μανιάτες αγωνιστές. Όπως λχ ο αντιστράτηγος του 1821 Παναγιώτης Μπουκουβαλέας Τρουπάκης από την Καρδαμύλη, που στα 1843 έγραφε προς το Υπουργείο Στρατιωτικών: “…Γνωρίζει η Βασιλική Γραμματεία ότι εις την Μάνην ένθα κατοικώ δεν υπάρχουν εθνικά κτήματα…”.
Τα ίδια όμως συνομολογούσε και το (τότε) Ελληνικό Δημόσιο. Όπως προκύπτει από σχετικές αναφορές των αρμοδίων οργάνων του όπου σε μία από αυτές διαβάζουμε: “…Περί Εθνικών Γαιών. Επειδή εις την οποίαν εφορεύω επαρχίαν του Γυθείου της Λακωνίας δεν υπάρχουν ποσώςγαίαι εθνικαί, δεν δύναμαι ο υποφαινόμενος να δώσω καμμίαν πληροφορίαν…” (Οικονομικός Έφορος Κακοσκαλίου Γυθείου προς Υπουργείο Οικονομικών, αναφορά της 9-8-1852).
Η ιστορικά αναγκαία και δίκαιη νομοθετική εξαίρεση
Αυτοί συνεπώς ήταν οι λόγοι οι οποίοι, μετά και από οργανωμένο πολυμέτωπο αγώνα συμπατριωτών μας, κατέστησαν ιστορικά αναγκαία
και δίκαιη τη νομοθετική εξαίρεση (το έτος 2012) της περιοχής της Μάνης από το προαναφερόμενο διαδικαστικό προνόμιο του Δημοσίου, όπως αυτό διατυπώθηκε στην διάταξη του άρθρου 62 του ν. 998/1979, για τα δάση, δασικές εκτάσεις κλπ.
Στο ίδιο μήκος κύματος, δηλαδή της εξαίρεσης της Μάνης από την εφαρμογή του τεκμηρίου κυριότητας του Δημοσίου σε δασικές εκτάσεις, έχει κινηθεί και προγενέστερα η νομολογία των Ελληνικών Δικαστηρίων. Δεχόμενη ότι ίσχυε κατά τα τελευταία έτη της Τουρκοκρατίας το προαναφερόμενο ιδιότυπο νομικό καθεστώς.
Ως εκ τούτου είναι αποδεκτό έως σήμερα από τα Πολιτικά Δικαστήρια (βλ. ΑΠ 929/2015). Ότι προκειμένου περί δασικών εκτάσεων σε περιοχές που για λόγους ιστορικούς δεν υπάγονται στο τεκμήριο κυριότητας του Δημοσίου. Όπως η Μάνη, η Κρήτη, τα Επτάνησα, οι Κυκλάδες κλπ, μόνη η υπό του Δημοσίου επίκληση και σε περίπτωση αμφισβήτησης, απόδειξη “δασικής μορφής” της διεκδικούμενης έκτασης, δεν αρκεί προς θεμελίωση από το Δημόσιο κυριότητας σε αυτή. Αλλά απαιτείται προς παραδοχή τέτοιας ιδιοκτησίας από το τελευταίο, η απόδειξη της κτήσεως της κατά τους συγκεκριμένους τρόπους που ορίζει ο Αστικός Κώδικας ή άλλοι ειδικοί νόμοι.
Έχει κριθεί και από το Συμβούλιο της Επικρατείας
Επιπλέον και από το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει κριθεί (βλ. ΣτΕ 807/2016). Ότι όταν πρόκειται για δασικές εκτάσεις που βρίσκονται σε περιοχές που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του ως άνω τεκμηρίου υπέρ του Δημοσίου, μόνη η διοικητική πράξη του χαρακτηρισμού ή της διαπίστωσης του χαρακτήρα
της εκτάσεως ως δασικής (όπως για παράδειγμα μέσω της διαδικασίας κύρωσης δασικών χαρτών), αυτή δεν αρκεί για την εγγραφή δικαιώματος ιδιοκτησίας του Δημοσίου στο Κτηματολόγιο, χωρίς επιπλέον την επίκληση και απόδειξη της κτήσεώς του με συγκεκριμένα αποδεικτικά στοιχεία.
Ούτε βεβαίως αρκούν μόνες οι διοικητικές αυτές πράξεις χαρακτηρισμού ή διαπίστωσης του χαρακτήρα μίας έκτασης “δασικής”, ως δήθεν τίτλοι κυριότητας και παραχώρησης τους από τα όργανα του Δημοσίου (Δασαρχείο). πΠρος όφελος των κάθε λογής τρίτων, πλην όμως σε βάρος των πραγματικών ιδιοκτητών
Μανιατών.
Δεδομένων των παραπάνω
Δεδομένων των παραπάνω, θα ανέμενε κανείς από το Ελληνικό Δημόσιο τη συμμόρφωση με τα παραπάνω ιστορικά και νομολογιακά δεδομένα. Που αφορούν στο ιδιοκτησιακό της Μάνης. Και όχι αντιθέτως την προβολή συνεχώς και αβασάνιστα στα Δικαστήρια του ίδιου αβάσιμου ισχυρισμού ότι: “Η συγκεκριμένη εδαφική έκταση ανήκε κατ’ αρχήν στο Τουρκικό Δημόσιο. Και μετά την ανεξαρτησία περιήλθε σε αυτό ή ότι αυτή είχε εγκαταλειφθεί από τους τέως κυρίως της Οθωμανούς” κλπ.
Υποχρεώνοντας έτσι στην πράξη τους Μανιάτες, των οποίων η γη αμφισβητείται – και ερήμην τους παραχωρείται ως τάχα “δημόσια δασική” – να σύρονται σε χρονοβόρες δικαστικές αντιδικίες με το Δημόσιο και τρίτους.
Η Μάνη, αυτή η ιστορική περιοχή της Πατρίδας μας, ανεξάρτητα από την αδιαφορία και την εγκατάλειψη που βίωσε από το κράτος μεταπολεμικά, αξίζει των σεβασμό και την προσοχή όλων. Όπως επίσης σεβασμό αξίζουν τα συνταγματικά δικαιώματα των Μανιατών στην πατρογονική γη τους !
Πηγές- Βιβλιογραφία
-Σωκράτης Κουγέας “Η Μάνη στα Αρχεία της Βενετίας (1570-1572 και 1692-1699) και ο Ιππότης Λιμπέριος Γερακάρης (1689-1711)”, Βιβλιοθήκη ΓΑΚ
(Αθήνα 2012).
-Σταύρος Καπετανάκης “Η Μάνη στη Δεύτερη Τουρκοκρατία (1715-1821)” Εκδόσεις Αδούλωτη Μάνη Γ.Π. Δημακόγιαννης (2011).
-Απ. Δασκαλάκης “Η Μάνη και η Οθωμανική Αυτοκρατορία 1453-1821”, Εν Αθήναις 1923.
-Γενικά Αρχεία του Κράτους, Οθωνική Περίοδος, Αρχείο Προικοδοτήσεων Φαλαγγιτών και Αρχείο Εθνικών Κτημάτων.
-Ευάγγελος Γιαννιός και Μάριος Χαϊνταρλής “Ζητήματα δημόσιας δασικής ιδιοκτησίας – Ιστορικό, ανάλυση, προοπτικές” περ. Χωροδικαιοσύνη (2019)
-Dr. Gustav Geib “Παρουσίαση της Κατάστασης του Δικαίου στην Ελλάδα στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και ως τον ερχομό του βασιλιά Όθωνα του
Α΄”, εκδόσεις Γκοβόστη.
