Στη Νεοελληνική Λογοτεχνία διασώζονται αρκετά χρονικά δηλαδή κείμενα ιστορικής σημασίας όπου καταγράφεται ένα σημαντικό γεγονός ή ένα σημαντικό περιστατικό. Ένα ανάλογο κείμενο είναι το χρονικό του μοναστηριού του Οσίου Θεοδώρου Κυθήρων από το μοναχό Χειλά με σύγχρονο τίτλο των εκδοτών Ιωάννη Βελούδη στη Βενετία και του Cark Hopf στο Βερολίνο το 19ο αιώνα ως «Chilas Chronikon Monasterii S. Theodori in Cythera Insula Siti».
Το Χρονικό του Χειλά γράφεται το 1457 στα βενετοκρατούμενα Κύθηρα, καθώς το νησί ήδη από τον προηγούμενο αιώνα έχει περάσει στον απόλυτο έλεγχο της Βενετίας. Μετά την Α΄ Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους, τα Κύθηρα από το 1207 ανήκουν πια στην οικογένεια του Μάρκου Βενιέρη, όμως η Βενετία τα αρπάζει στην κυριολεξία εξαιτίας της εμπλοκής των Βενιέρη στην Επανάσταση των Κρητικών φεουδαρχών το 1363.
Έκτοτε, το Τσιρίγο ανήκει στη Γαληνοτάτη και η οικογένεια Βενιέρη θα επιστρέψει κάποια στιγμή αλλά με το μισό κλήρο υπό την κυριαρχία. Ήδη το 1453 η Β΄ Άλωση της Κωνσταντινούπολης θα δημιουργήσει αναστάτωση στο νησί και όταν γράφεται το Χρονικό, ο μοναχός Χειλάς απευθυνόμενος στις αρχές, στη δεκαεξασέλιδη επιστολή αυτή αφηγείται πως μία ομάδα γυναικών κατέλαβε τη Μονή του Οσίου Θεοδώρου και εκείνος αιτιολογεί το δικαίωμα χρήσης ως κληρονόμος.
Στην πραγματικότητα, για τη Βυζαντινή Μονή χρονολογημένη από το 10ο αιώνα ερίζουνε οι δύο οικογένειες Χειλά και Νοταρά. Ο ιδρυτής Όσιος Θεόδωρος (c. 870-922 μ.Χ.) είχε καταγωγή από την περιοχή Κορώνη στην Πελοπόννησο, έγγαμος ο ίδιος ο οποίος επέλεξε να μονάσει στα ακατοίκητα Κύθηρα το 921 μ.Χ. όπου μάλιστα ιδρύει το Ναό των Αγίων Σεργίου και Βάκχου που μετέπειτα μετονομάσθη σε Οσίου Θεοδώρου.
Πράγματι, μεγάλο ενδιαφέρον να μαθαίναμε την εξέλιξη της υπόθεσης του Μοναστηριού. Ωστόσο, το ίδιο το Χρονικό μας προσφέρει χρήσιμες πληροφορίες για την ταξική διαστρωμάτωση (Αυθεντία, Cittadini) των Κυθήρων, μια κοινωνική πυραμίδα που ομοιάζει με την αντίστοιχη κοινωνική πυραμίδα της Candia που επίσης βρίσκεται υπό βενετική κατοχή.
Το Χρονικό που γράφεται λίγα χρόνια μετά την τελική πτώση της Βασιλεύουσας απηχεί μια περίοδο ανακατατάξεων όταν τα Επτάνησα ευτυχώς βρέθηκαν στη σφαίρα επιρροής των Δυτικών ηγεμόνων. Αυτό το γεγονός δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες ανάπτυξης για την παιδεία των Επτανήσων και το εμπόριο τους στην Ανατολική Μεσόγειο. Περί τα τέλη του 15ου αιώνα, τα Κύθηρα αριθμούν πεντακόσιους κατοίκους, μια μικρή κοινότητα που το 16ο αιώνα αυξάνει σταδιακά έως το 18ο αιώνα οπότε αγγίζει τις 7.000 με 8.000 κατοίκους. Μάλιστα, άποικοι από τα Κύθηρα θα μεταφερθούνε ως γιουρούκοι στη Σάμο όταν ο Τούρκος ναύαρχος Kilich Ali Pasha στα μέσα του 16ου αιώνα θα φέρει αποίκους από μερικά μεγάλα νησιά ανάμεσα σε άλλα η Λευκάδα, η Κύπρος, η Εύβοια, η Χίος και τα Κύθηρα.
Σύμφωνα με την επιστολή του Χειλά και από άλλες μαρτυρίες, η συνύπαρξη Ορθόδοξων και Καθολικών ήτανε ειρηνική και το όμορφο νησί των Κυθήρων γνωρίζει την ευημερία σε όλη τη διάρκεια της ενετικής κυριαρχίας. Το Χρονικό του Μοναστηριού του Οσίου Θεοδώρου Κυθήρων διασώζεται σε ένα μόλις χειρόγραφο που φυλάσσεται στη Βενετία, φυσικά στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη.
Της Γεωργίας Τσατσάνη
