«Θόδωρος Αγγελόπουλος. Ο μετέωρος χρόνος» είναι ο τίτλος του βιβλίου του Γιώργου Αρχιμανδρίτη, που μόλις κυκλοφόρησε στη Γαλλία, περιλαμβάνοντας σειρά συζητήσεων με τον διεθνώς αναγνωρισμένο έλληνα σκηνοθέτη. Οι συζητήσεις μεταδόθηκαν το 2009 από τον France Culture, τον σταθμό πολιτισμού της Δημόσιας Γαλλικής Ραδιοφωνίας, στο πλαίσιο της εκπομπής «A voix nue». Η πολύτιμη μαρτυρία συνοδεύεται από τη φιλμογραφία του Αγγελόπουλου πλήρως ενημερωμένη. Η καταγραφή του σπάνιου αυτού υλικού αποτελεί καρπό της συνεργασίας του γαλλικού εκδοτικού οίκου Actes Sud με το Ινστιτούτο Lumière, που έχει ως αποστολή την διατήρηση και τη διάδοση της κινηματογραφικής κληρονομιάς. Το βιβλίο, που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 2013, από τις εκδόσεις Πατάκη, υπό τον τίτλο «Με γυμνή φωνή», απευθύνεται όχι μόνο στους γνώστες και τους ειδικούς, αλλά και σε ένα σαφώς ευρύτερο κοινό, το οποίο έχει ενδιαφέρον για τον ποιοτικό κινηματογράφο και πιο συγκεκριμένα για την ιστορία της ελληνικής κινηματογραφικής παραγωγής. Το υλικό βασίζεται σε πέντε ημίωρες συνεντεύξεις που έδωσε ο Αγγελόπουλος, μιλώντας εφ’ όλης της ύλης στον Αρχιμανδρίτη.
Σε ερώτηση για τον τρόπο με τον οποίο δούλευε τις κινηματογραφικές του ιδέες μέχρι να αποκτήσουν σάρκα και οστά και να καταλήξουν να πάρουν τη μορφή ταινίας, ο «Τεό» απαντά: «Στην ουσία πρόκειται για ένα μυστήριο. Πώς γεννιέται μια ιδέα; Προηγείται πάντα μια περίοδος λίγο παράξενη και μυστηριώδης, όπου αισθάνομαι ότι κάτι έρχεται. Είναι μια περίοδος ύπνωσης, μια κατάσταση όπως ανάμεσα στον ύπνο και τον ξύπνο, όπου τα πάντα αποκτούν διαφορετικές διαστάσεις. Μια φράση, ένα τραγούδι ή έναν θόρυβο τα ακούω με τρόπο διαφορετικό. Είναι σαν μια εγκυμοσύνη. Συχνά αναδύεται ένα πρώτο στοιχείο, που μπορεί να είναι μια εικόνα από το τέλος της ταινίας ή ένα υπαρκτό πρόσωπο που έχει ήδη μεταλλαχτεί σε χαρακτήρα της. Κάθε μέρα προστίθενται έτσι διάφορα στοιχεία, τα οποία μου έρχονται μεταξύ πέντε κι επτά το πρωί. Σηκώνομαι τότε και κρατάω σημειώσεις… »
Και τι ακριβώς είναι ο κινηματογράφος; Με ποιον ακριβώς τρόπο διαμορφώνεται η σκηνοθετική ματιά και τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την πραγματικότητα; «Όταν βάζουμε για πρώτη φορά το μάτι μας στην κάμερα, δεν ανακαλύπτουμε τον κινηματογράφο, ανακαλύπτουμε τον κόσμο» απαντά ο Αγγελόπουλος στον Αρχιμανδρίτη, συζητώντας για τις ταινίες των αδελφών Μανάκη, τις οποίες αναζητούσε απεγνωσμένα ο Χάρβεϊ Καϊτέλ, ως alter ego του, στα εμπόλεμα Βαλκάνια της δεκαετίας του 1990. «Παρά τους πολέμους και τα δεινά», επέμενε ο Αγγελόπουλος, «ο αιώνας ήταν γεμάτος υποσχέσεις. Στο τέλος, όμως, επικράτησε απόλυτη απογοήτευση. Είναι απίστευτο ο αιώνας να αρχίζει και να τελειώνει με τον ίδιο τρόπο, σαν να μην υπάρχει Ιστορία, σαν να μην υπάρχει μάθημα ιστορικό, σαν να μην έχουν καταλάβει τίποτε οι άνθρωποι απ’ ό,τι συνέβη και να συνεχίζουν να διαπράττουν τα ίδια λάθη».
Στο βιβλίο παρακολουθούμε επίσης τα παιδικά χρόνια του Αγγελόπουλου την εποχή του Εμφυλίου, τους τρόπους που χρησιμοποίησε ο ίδιος προκειμένου να γυριστεί «Ο θίασος» επί χούντας, την περίοδο των κινηματογραφικών σπουδών του στο Παρίσι ή την επιρροή που άσκησαν στη σκέψη του πρόσωπα όπως ο Μπέρτολτ Μπρεχτ. Παρατηρεί σε άλλο σημείο των συνομιλιών με τον Αρχιμανδρίτη ο σκηνοθέτης, αποκαλύπτοντας τον βαθμό εμπλοκής του με τα ιστορικά γεγονότα: «Η ζωή μου έχει σημαδευτεί τόσο πολύ από κάποια γεγονότα ώστε όταν διηγούμαι την Ιστορία, είναι σχεδόν σαν να διηγούμαι τη δική μου ιστορία. Διηγούμαι αυτό που νιώθω ως απολύτως απαραίτητο και το οποίο βγαίνει από μέσα μου αυτόματα. Όλες οι ταινίες μου αποτελούν επιλογές. Ποτέ δεν έκανα μια ταινία απλώς για να την κάνω, αλλά γιατί ανταποκρινόταν σε μια εσωτερική ανάγκη, σε έναν διάλογο με τον εαυτό μου και τον κόσμο. Πιστεύω ότι ένα μεγάλο πρόβλημα σήμερα είναι ότι οι άνθρωποι ξεχνούν. Όχι μόνο εκείνοι που ήταν υπεύθυνοι για κάποια πράγματα, αλλά και όλοι εμείς που υποστήκαμε την Ιστορία».
Συγγραφέας, εμπνευστής ραδιοφωνικών ντοκιμαντέρ τέχνης και πολιτισμού και δημοσιογράφος, ο Γιώργος Αρχιμανδρίτης είναι διδάκτωρ Συγκριτικής Γραμματολογίας της Σορβόννης. Έχει διατελέσει πρέσβης πολιτισμού της Ελλάδας στο πλαίσιο της γαλλικής προεδρίας στην Ευρώπη ενώ πρόσφατα ορίστηκε επίσημος εκπρόσωπος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού στο Παρίσι. Έχει τιμηθεί από τη Γαλλική Δημοκρατία με τον τίτλο του ιππότη του Τάγματος των Γραμμάτων και των Τεχνών, καθώς και με τον τίτλο του αξιωματούχου του Τάγματος των Γραμμάτων και των Τεχνών για τη συμβολή του στον τομέα του πολιτισμού στη Γαλλία και τον κόσμο.
Β. Χατζηβασιλείου
