Τι συμβαίνει με την τουρκική οικονομία; Το ερώτημα αυτό αποτέλεσε κορυφαίο ζήτημα την περσινή χρονιά και πιθανότατα θα εξακολουθήσει να απασχολεί τις συζητήσεις τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα. Οίκοι αξιολόγησης, διεθνείς επενδυτές και τράπεζες έχουν αρχίσει το τελευταίο διάστημα να δίνουν ψήφο εμπιστοσύνης στην Τουρκία. Οι αριθμοί έχουν αρχίσει σταδιακά να ευημερούν και το μεγάλο στοίχημα τώρα για την κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι να αρχίσουν να ευημερούν και οι πολίτες.
Σε αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας προχώρησε η Moody’s Ratings πρώτη φορά ύστερα από περισσότερο από μία δεκαετία, τονίζοντας ότι η διακυβέρνηση και οι οικονομικές πολιτικές της Τουρκίας έχουν βελτιωθεί. Ο διεθνής οίκος ανέβασε την πιστοληπτική της ικανότητα σε Β1 από Β3, διατηρώντας τις θετικές προοπτικές. Η Moody’s υπογράμμισε ότι η χώρα έχει καταγράψει βελτιώσεις στη διακυβέρνηση, αναφερόμενη ειδικότερα «στην αποφασιστική και ολοένα πιο εδραιωμένη επιστροφή στις ορθόδοξες νομισματικές πολιτικές, οι οποίες αποφέρουν τα πρώτα ορατά αποτελέσματα όσον αφορά τη μείωση των μεγάλων μακροοικονομικών ανισορροπιών της χώρας».
Παράλληλα η Τουρκία κατάφερε να ξεχωρίσει με μια εκπληκτική αύξηση πάνω από 157% στην ετήσια παγκόσμια κατάταξη του πλούτου ανά ενήλικα μεταξύ 2022 και 2023, στην Παγκόσμια Εκθεση Πλούτου 2024 της ελβετικής τράπεζας UBS, αφήνοντας όλα τα άλλα κράτη πολύ πίσω, παρά τα υψηλά επίπεδα πληθωρισμού στη χώρα. Ο πληθωρισμός στην Τουρκία ανέρχεται σχεδόν σε 72%, ένα ποσοστό που αποτελεί πλήγμα για τους 85 εκατομμύρια κατοίκους της, πολλοί από τους οποίους έχουν αντιμετωπίσει δραματική μείωση της αγοραστικής τους δύναμης τα τελευταία χρόνια.
Είδαν βελτίωση οι οίκοι
Αυτά δεν ήταν όμως τα πρώτα σημάδια που μαρτυρούν την εξέλιξη ενός οικονομικού «θαύματος» στην Τουρκία. Τον Μάρτιο και ο οίκος Fitch αναβάθμισε την πιστοληπτική αξιολόγηση της χώρας, υποστηρίζοντας ότι «η επιστροφή της κυβέρνησης σε ορθόδοξες οικονομικές πολιτικές μειώνει τους κινδύνους για την χρηματοοικονομική σταθερότητα και τις πιέσεις στο ισοζύγιο πληρωμών». Ο οίκος αξιολόγησης αναβάθμισε το αξιόχρεο της Τουρκίας κατά μία βαθμίδα, στο Β+ από Β με θετική προοπτική.
Πηγαίνοντας λίγο πιο πίσω θα παρατηρήσει κανείς ότι τα αισιόδοξα νέα για την τουρκική οικονομία μοιάζουν να αποτελούν την τάση του τελευταίου χρόνου. Ηδη από το καλοκαίρι του 2023, λίγους μήνες μετά την επανεκλογή του Ερντογάν στην τρίτη θητεία του ως προέδρου –είχαν εκφραστεί ανησυχίες ότι θα οδηγούσε τη χώρα σε οικονομικό χάος– η Moody’s είχε αναφέρει ότι η πιστοληπτική ικανότητα της Τουρκίας βρίσκεται σε τροχιά αναβάθμισης.
Η οικονομία της Τουρκίας παρουσίασε ανάπτυξη 4% το τέταρτο τρίμηνο του 2023 ξεπερνώντας τις προσδοκίες των αγορών, καθώς η ισχυρή εγχώρια ζήτηση αντιστάθμισε τις επιπτώσεις από τους καταστροφικούς σεισμούς και την επιβράδυνση στους κύριους εμπορικούς της εταίρους. Το ΑΕΠ της χώρας αναμένεται να φτάσει το 1,1 τρισ. δολάρια το 2024 και οι ξένες επενδύσεις συνεχίζονται με σταθερούς ρυθμούς.
Στροφή 180 μοιρών
Για την επανεκλογή του ο Ερντογάν επιστράτευσε προεκλογικές υποσχέσεις ύψους δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ πολλές δεκάδες δισεκατομμύρια ακόμη χρειάστηκαν για να στηριχτεί η τουρκική λίρα. Για να προσελκύσει ξανά την εμπιστοσύνη των ξένων επενδυτών η χώρα από τον Ιούνιο του 2023 και μετά έκανε στροφή στη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική και ξεκίνησε έναν κύκλο μεγάλων αυξήσεων των επιτοκίων υπό την εποπτεία του υπουργού Οικονομικών Μεχμέτ Σιμσέκ. Ο Σιμσέκ ορκίστηκε να επιστρέψει σε ορθολογικές οικονομικές πολιτικές, ανακοινώνοντας ότι θα δώσει προτεραιότητα στη μακροοικονομική σταθερότητα.
Η Τουρκία φαίνεται ότι άφησε στην άκρη τα Erdoganomics, βασικές αρχές των οποίων ήταν η άποψη ότι τα υψηλά επιτόκια προκαλούν πληθωρισμό και όχι το αντίστροφο και ότι απαιτείται η προσήλωση στη διατήρηση των επιτοκίων όσο το δυνατόν πιο χαμηλά. Στο παρελθόν διοικητές της Κεντρικής Τράπεζας της χώρας που διαφώνησαν με την ατζέντα του Ερντογάν αποχώρησαν με… συνοπτικές διαδικασίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Νάτζι Αμπάλ, ο οποίος απολύθηκε τον Μάρτιο του 2021 έπειτα από μόλις τέσσερις μήνες θητείας. Με τον διορισμό του αντικαταστάτη του Σαχάπ Καβτζίογλου, πρώην βουλευτή του κυβερνώντος κόμματος, η Τουρκία πειραματίστηκε με επιθετικές μειώσεις των επιτοκίων σε μια εποχή που ο πληθωρισμός βρισκόταν κοντά στο 20%.
Η πρακτική αυτή οδήγησε την Τουρκία στο κατώφλι μιας νομισματικής κρίσης. Ο πληθωρισμός εκτοξεύτηκε σε πάνω από 80% και η λίρα έπεσε δραματικά, αναγκάζοντας την Κεντρική Τράπεζα να πουλήσει σημαντικά συναλλαγματικά αποθέματα για να προσπαθήσει να στηρίξει το νόμισμα. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών διευρύνθηκε σε επίπεδο ρεκόρ τον Ιανουάριο του 2023 και οι ισχυροί σεισμοί του επόμενου μήνα επιδείνωσαν περαιτέρω την κατάσταση.
Ετοιμάζει τη διαδοχή;
Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν η Τουρκία αφήνει πραγματικά πίσω της τα Erdoganomics ή πρόκειται απλώς για έναν προσωρινό συμβιβασμό. Για ορισμένους αναλυτές ο Ερντογάν ενδεχομένως παρακινείται από την επιθυμία να παραδώσει μια καλύτερη οικονομία στον διάδοχό του (πιθανολογείται ότι θα είναι είτε ο γιος του είτε ο γαμπρός του), ο οποίος μπορεί να μην απολαμβάνει τα ίδια επίπεδα δημοτικότητας με τον «σουλτάνο».
