Άρθρο του Γιάννη Κασιμάτη* που δημοσιεύτηκε στο Liberal.gr
Έχει αρχίσει μια μεγάλη συζήτηση στην Ελλάδα για τα θαλάσσια αιολικά πάρκα. Η Ελληνική Εταιρεία Αιολικής Ενέργειας (ΕΛΕΤΑΕΝ) πρόσφατα διοργάνωσε μια πολύ καλή ημερίδα για αυτό το θέμα. Η κυβέρνηση ετοιμάζει το θεσμικό πλαίσιο για την εγκατάστασή τους και οι μεγάλες εταιρείες, κυρίως ξένες, έχουν αρχίσει να δείχνουν ενδιαφέρον.
Όπως είναι γνωστό η ανάπτυξη βιομηχανικής κλίμακας ανεμογεννητριών έχει δημιουργήσει σημαντικές αντιδράσεις σε τοπικές κοινωνίες. Οι αντιδράσεις αφορούν ιδίως την προστασία πολύτιμου και προστατευόμενου φυσικού περιβάλλοντος σε βουνά αλλά και σε νησιά. Τα θαλάσσια αιολικά πάρκα έχουν προφανώς εντελώς διαφορετικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία, Ολλανδία έχουν έτσι αναπτύξει τεράστια θαλάσσια αιολικά πάρκα. Η Ευρώπη διαθέτει περισσότερο από το 90% των συνολικών εγκαταστάσεων παγκοσμίως. (περισσότερα από 25 GW ήταν εγκατεστημένα στην Ευρώπη το τέλος του 2020). Αυτή την στιγμή η αιολική ενέργεια καλύπτει το 15% της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη, το 3% από αυτά προέρχεται από τα υπεράκτια αιολικά πάρκα. Η παραγωγική δυνατότητα είναι GW από χερσαία και 23 GW από θαλάσσια.
Αυτό όμως δεν αρκεί. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρει ότι η Ευρώπη χρειάζεται ακόμα μεταξύ 230 και 450 GW από υπεράκτια αιολικά πάρκα έως το 2050 για να μπορέσει να πετύχει το στόχο που έχει θέσει για την μείωση των αερίων του θερμοκηπίου και απανθρακοποίησης.
Υπάρχουν δυο τύποι θαλάσσιων αιολικών πάρκων: Σταθερής βάσης και Πλωτά. Τα σταθερής βάσης είναι για βάθος μέχρι 50 μέτρα περίπου και είναι πακτωμένα στον βυθό της θάλασσας. Τα πλωτά επιπλέουν σε ειδικές εξέδρες και μπορούν να εγκατασταθούν σε περιοχές που το βάθος θάλασσας φτάνει μέχρι και 200-300 μέτρα.
Στην Ελλάδα τα ρηχά νερά, μέχρι 50 μέτρα, είναι μικρό ποσοστό της συνολικής επιφάνειας της θάλασσας και αυτά είναι πολύ κοντά στα ακρογιάλια. Αυτός είναι και ένας από τους βασικότερους λόγους που δεν έχουν εγκατασταθεί θαλάσσια αιολικά πάρκα στη χώρα μας μέχρι σήμερα, παρά το ιδιαίτερα υψηλό αιολικό δυναμικό των ελληνικών θαλασσών.
Το μεγαλύτερο ποσοστό των Ελληνικών θαλασσών είναι σε μεγάλα βάθη και αυτό κάνει αναγκαία την χρήση πλωτών αιολικών πάρκων. Αν και η Ευρώπη είναι πρωτοπόρα στα πλωτά, το μέγεθος τους είναι ακόμη πολύ μικρό, ανέρχεται σε 45 ΜΒ, και σχεδόν όλα βρίσκονται σε πιλοτικά στάδια. Η Νορβηγία, η Μεγάλη Βρετανία και η Πορτογαλία είναι χώρες πρωτοπόρες σε αυτά τα πιλοτικά στάδια.
Το κόστος παραγωγής ρεύματος από τα θαλάσσια σταθερής βάσης είναι λίγο παραπάνω (70 ευρώ/μεγαβατώρα) από αυτό των χερσαίων (50 ευρώ/μεγαβατώρα) και η τάση είναι ότι θα εξισωθούν πολύ σύντομα.
Στην Μεγάλη Βρετανία το 2019 δημοπρατήθηκαν δυο μεγάλα θαλάσσια πάρκα με τιμή 54 ευρώ ανά μεγαβατώρα. Το κόστος των πλωτών είναι σχεδόν τρεις φορές πάνω από αυτά των χερσαίων.
Η τεχνολογία τώρα αναπτύσσεται και ακόμη δεν έχουν φτάσει σε επίπεδο μαζικής παραγωγής που θα βοηθούσε στην μείωση της τιμής. Το 2022 θα γίνουν δύο μεγάλες δημοπρασίες στην Γαλλία για πλωτά αιολικά πάρκα και η προσδοκώμενη τιμή είναι γύρω στο 120 Ευρώ ανά μεγαβατώρα.
Οι ταχύτητες του ανέμου στη θάλασσα είναι υψηλότερες και ποιο σταθερές από ότι στην ξηρά. Αυτό σημαίνει ότι τα υπεράκτια πάρκα έχουν καλύτερη αποδοτικότητα(ο συντελεστής απόδοσής τους μπορεί να ξεπεράσει το 50% σε πολλές περιπτώσεις). Επιπλέον, οι ανεμογεννήτριες που χρησιμοποιούνται για τα θαλάσσια πάρκα είναι πολύ μεγαλύτερες από αυτές που χρησιμοποιούνται στη στεριά.
Η General Electric έχει κατασκευάσει μια ανεμογεννήτρια με απόδοση 12-13 ΜW, ενώ υπάρχουν ανακοινώσεις και για ανεμογεννήτριες ισχύος ακόμη και 15 MW. Η διάμετρος ρότορα είναι 220 μέτρα και ύψος 260 μέτρα και μπορεί να τροφοδοτήσει ενέργεια σε 16,000 νοικοκυριά. Η μεταφορά του ηλεκτρικού ρεύματος γίνεται με υποθαλάσσια καλώδια και αυτό με την σειρά του σημαίνει μεγαλύτερο κόστος αλλά λιγότερη οπτική ρύπανση.
Υπάρχουν 3 τύποι πλωτών εξεδρών: Spar buoy, Semi-submersible και Tension leg platform. Η Νορβηγική Equinor χρησιμοποιεί την εξέδρα τύπου Tension leg platform ενώ η πορτογαλική WindFloat Atlantic χρησιμοποιεί την Semi-submersible. Υπάρχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα για καθένα από αυτούς τους τύπους εξεδρών.
Η Ελλάδα έχει μερικά σημαντικά πλεονεκτήματα σε ότι αφορά τα θαλάσσια αιολικά πάρκα. Το Αιγαίο έχει ένα από τα καλύτερα αιολικά δυναμικά παγκοσμίως. Λόγω των πολλών νησιών η χώρα μας έχει μια πολύ μεγάλη θαλάσσια περιοχή στην επικράτειά της. Συγχρόνως έχει ξεκινήσει η διασύνδεση των νησιών με υποθαλάσσια καλώδια.
Οι πλωτές έχουν και ένα παραπάνω πλεονέκτημα ότι δεν χρειάζεται να κατασκευάσεις κάποια τσιμεντένια βάση αλλά μια εξέδρα και ένα αγκυροβόλιο. Συναρμολογούνται σε κάποιο λιμάνι και μεταφέρονται στο σημείο τοποθέτησης με κάποιο ρυμουλκό. Στο τέλος της χρήσιμης λειτουργίας τους θα μεταφέρονται με τον ίδιο τρόπο σε κάποιο τόπο που θα πραγματοποιείται η αποσυναρμολόγηση.
Η αξιοποίηση αυτών των πλεονεκτημάτων θα μπορούσαν να κάνουν το κλάδο των πλωτών ανεμογεννητριών πολύ προσοδοφόρο για την ελληνική οικονομία.
Η εφοδιαστική αλυσίδα για τις πλωτές ανεμογεννήτριες είναι πολύ μεγάλη. Χρειάζονται λιμάνια με μεγάλο βάθος, ναυπηγεία, υποθαλάσσια καλώδια, ειδικά πλοία για την μεταφορά τους και συντήρηση τους, ειδικά ηλεκτρονικά συστήματα για την παρακολούθηση τους και την πιο αποτελεσματική απόδοση τους.
Σε όλες αυτές της κατηγορίες έχουμε εταιρείες με πολύ καλή τεχνογνωσία. Έχουμε πολλά και καλά ναυπηγεία. Τα «Ελληνικά Καλώδια» είναι μια από της καλύτερες εταιρίες στο κόσμο σε υποθαλάσσια καλώδια. Λιμάνια πολλά και με κατάλληλο βάθος υπάρχουν. Η Ελλάδα είναι παγκόσμια γνωστή για την ναυτιλία της.
Υπάρχουν εντός Ελλάδος αλλά και εκτός πολλοί Έλληνες με την κατάλληλη γνώση για να προσφέρουν νέες ιδέες και να δοκιμάσουν νέα πράγματα σε αυτόν τον κλάδο. Σε ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου (ΜΙΤ) ένας Έλληνας, o Παύλος Σκλαβούνος, έχει κάνει πολλές μελέτες για της πλωτές εξέδρες για ανεμογεννήτριες.
Η προστιθέμενη αξία κυρίως στον ναυπηγοεπισκευαστικό κλάδο θα ήταν σημαντική. Ειδικά για τα ναυπηγεία που πολλά από αυτά, όπως Σκαραμαγκάς, υπολειτουργούν τα τελευταία χρόνια.
Αυτό θα βοηθούσε πολλές εταιρίες να αναπτυχθούν και να κάνουν και εξαγωγές. Σε μια μελέτη (του 2018 από το Crown Estate Σκωτίας) για το μακροοικονομικό όφελος της Μεγάλης Βρετανίας από τον κλάδο των πλωτών ανεμογεννητριών, έχουν εκτιμήσει ότι εάν καταφέρουν να έχουν περίπου το 65% της εγχώριας αγοράς και 10% της παγκόσμιας αγοράς τότε οι νέες θέσεις εργασίας θα είναι γύρω στις 11,000 το 2031 και 17,000 το 2050.
Η εκτίμηση που έχουν κάνει είναι ότι για 500 MW παραγωγικής ικανότητας ηλεκτρικού ρεύματος από πλωτά αιολικά πάρκα χρειάζονται 2.1 εκατομμύρια εργατοημέρες το χρόνο.
Η ετήσια προστιθέμενη αξία για την Μεγάλη Βρετανία υπολογίζεται στα 2 δισεκατομμύρια λίρες και η συνολική γύρω στα 33 δισεκατομμύρια λίρες. Αυτό απαιτεί δημόσιες δαπάνες ύψους 2.2 δισεκατομμυρίων λίρων. Αυτό σημαίνει ότι η αναλογία δαπάνης και προστιθέμενης αξίας είναι γύρω στο 15. Η ετήσια αξία υπολογίζεται στα 3.1 δισεκατομμύρια στερλίνες για το 2030 και 7.0 δισεκατομμύρια στερλίνες για το 2050.
Η προϋπόθεση για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι είναι να υπάρξει κρατική υποστήριξη σε υποδομές, στη αρχική αγορά ρεύματος αλλά και σε όσους συμμετέχουν αρχικά στην εφοδιαστική αλυσίδα. Επιπλέον όλα αυτά πρέπει να γίνουν νωρίς ώστε να υπάρξει το πλεονέκτημα του αρχικού παίκτη («early mover»). Αυτοί που θα επικρατήσουν στην αρχή θα έχουν ένα μεγάλο πλεονέκτημα σε αυτή την αγορά.
Αυτό το είδαμε να γίνεται και με της χερσαίες ανεμογεννήτριες, όπου η Δανία απέκτησε αυτό το πλεονέκτημα και τώρα έχει ένα μεγάλο μέρος της παγκόσμιας αγοράς. Κάτι παρόμοιο πρέπει να γίνει και στην Ελλάδα όσο το δυνατόν πιο γρήγορα.
Ο καλύτερος τρόπος είναι να ξεκινήσει άμεσα ένα πιλοτικό πρόγραμμα με την συμμετοχή Ελληνικών εταιρειών για να αποκτηθεί τεχνογνωσία και να δοκιμαστούν νέες τεχνολογίες. Ευτυχώς η Ευρωπαϊκή ένωση χρηματοδοτεί τέτοιου είδους προσπάθειες.
Αυτό πέτυχε και η Πορτογαλία με το πρώτο πιλοτικό πρόγραμμα. Σε αυτή την προσπάθεια θα χρειαστεί και βοήθεια από το κράτος. Στη περίοδο που θα δοκιμάζεται το πιλοτικό πρόγραμμα θα μπορούσε να φτιαχτεί και το σωστό θεσμικό πλαίσιο για τα πλωτά αιολικά.
Η νομοθεσία όπως είναι τώρα δίνει την δυνατότητα για ένα τέτοιο πιλοτικό πρόγραμμα. Ο σχεδιασμός, εγκατάσταση και λειτουργεία του πιλοτικού θα μας δώσει τεχνογνωσία και εμπειρία και αυτό με τη σειρά του θα βοηθήσει στο επόμενο στάδιο την εγκατάσταση ποιο μεγάλων πλωτών αιολικών πάρκων με σημαντικό ποσοστό εγχώριας προστιθέμενης αξίας.
Αυτή η εμπειρία θα έδινε την δυνατότητα σε αυτές τις εταιρείες να συμμετέχον και σε εγκατάσταση πλωτών αιολικών πάρκων σε άλλες χώρες. Αυτό με την σειρά του θα βοηθούσε τις εξαγωγές μας που τόσο το έχουμε ανάγκη.
Η διασύνδεση των πλωτών γίνεται με υποθαλάσσια καλώδια και αυτό αυξάνει σημαντικά το κόστος. Ευτυχώς στην Ελλάδα έχουμε μια πολύ καλή εταιρεία «Ελληνικά Καλώδια» που κατασκευάζει αυτά τα καλώδια. Επιπλέον έχει ξεκινήσει ένα πολύ μεγάλο πρόγραμμα που θα διασυνδέσει τα νησιά χρησιμοποιώντας τέτοια καλώδια. Εάν αυτές οι διασυνδέσεις γίνουν με τέτοιο τρόπο που να μπορούσαν να συνδεθούν και με τα πλωτά αιολικά πάρκα τότε το κόστος θα γινόταν πολύ μικρότερο.
Για παράδειγμα, εάν στην διασύνδεση μεταξύ Κρήτης και Πελοποννήσου δημιουργούταν και ένα πλωτό αιολικό πάρκο τότε δεν θα χρειαζόταν πρόσθετα υποθαλάσσια καλώδια.
Η ενέργεια από πλωτές ανεμογεννήτριες θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και για τις αφαλατώσεις στα Ελληνικά νησιά. Οι ανεμογεννήτριες δεν παράγουν σταθερό ρεύμα λόγω της μεταβλητότητας του αέρα. Οι αφαλατώσεις θα μπορούσαν να γίνονται στις περιόδους που υπήρχε υπερπαραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος και αυτό θα βοηθούσε και στη ισορρόπηση στο σύστημα μεταφοράς ρεύματος και στην μείωση του κόστους για αφαλατώσεις.
Τελευταία γίνεται και πολύ συζήτηση για το υδρογόνο και την χρήση του σαν καύσιμο αντί για ορυκτά καύσιμα. Το υδρογόνο μπορεί να παραχθεί σε μεγάλο ποσοστό από την ηλεκτρόλυση του νερού. Ο συνδυασμός πλωτών ανεμογεννητριών και θάλασσας μπορεί να κάνει την παραγωγή υδρογόνου πολύ ποιο αποτελεσματική και με λιγότερο κόστος. Η ονομασία που δίνουν η αναλυτές σε αυτό το τρόπο παραγωγής υδρογόνου είναι πράσινο η μπλε υδρογόνο.
Η Ελλάδα είχε και έχει μια ιδιαίτερη σχέση με την θάλασσα. Ένα μεγάλο μέρος της οικονομίας μας εξαρτάται από την θάλασσα. Στην ναυτιλία είμαστε οι καλύτεροι στον κόσμο. Ο τουρισμός στα νησιά είναι πολύ μεγάλος. Η αλιεία, ιχθυοτροφεία είναι σημαντικοί κλάδοι. Τώρα έχει έρθει η ώρα να χρησιμοποιήσουμε την θάλασσα και για την παραγωγή ενέργειας.
Ενέργεια μπορεί να παραχθεί όχι μόνο από θαλάσσια αιολικά πάρκα αλλά και από τα κύματα. Όλα αυτά σηματοδοτούν την ανάγκη για την χώρα μας να επικεντρωθεί όχι μόνο στην πράσινη οικονομία αλλά και στην μπλε οικονομία. Η μπλε οικονομία μπορεί και πρέπει να γίνει ακόμη σημαντικότερη για την Ελληνική οικονομία.
* Ο Γιάννης Κασιμάτης είναι Οικονομολόγος, Σύμβουλος Επενδύσεων