Άρθρο της Ιωάννας Μπίθα που δημοσιεύεται όπως παρουσιάσθηκε στο ΣΤ΄Διεθνές Πανιόνιo Συνέδριo με την προσθήκη περιορισμένης βιβλιογραφίας και των νεότερων μαρτυριών της έρευνας.
Λίγες είναι οι μαρτυρίες για τα βυζαντινά Κύθηρα που απαντούν στις βυζαντινές πηγές. Αντιθέτως, πολύ περισσότερες είναι αυτές που παραδίδονται από τα βενετικά αρχεία και οι οποίες αναφέρονται κατ’ αρχήν στην περίοδο της βενετοκρατίας, δηλαδή από το 130 αι. και περισσότερο από το 140 αι. και εξής, αν και γίνονται και κάποιες αναφορές για την περίοδο που προηγείτο της βενετοκρατίας. Τα στοιχεία λοιπόν που συγκεντρώνονται για την ιστορία των βυζαντινών Κυθήρων είναι πολύ περιορισμένα με αποτέλεσμα αυτή η διαπιστωμένη
πενία και σιγή των πηγών να μας οδηγούν σε άλλες μαρτυρίες, που ενδεχόμενα
περιγράφουν την ιστορία του τόπου μια δεδομένη στιγμή.
Στις περιπτώσεις ένδειας των πηγών γιά εποχές χωρίς επαρκείς ιστορικές ή αρχειακές μαρτυρίες η παρουσία των μνημείων, και ειδικά γιά τη βυζαντινή εποχή των εκκλησιών, ίσως αποτελεί ένα από τα λίγα ασφαλή τεκμήρια ένδειξης των εστιών ανάπτυξης και ανθρώπινης δραστηριότητας. Ειδικότερα, η κατανομή των εκκλησιών μέσα στο χώρο αποτελεί ένα αδιάψευστο στοιχείο της παρουσίας ανθρώπων στο συγκεκριμένο σημείο και αυτή η πληροφορία μπορεί να ερμηνευθεί με διάφορους τρόπους, ακόμη και να μας οδηγήσει σε διάφορες υποθέσεις αν όχι και συμπεράσματα.
«Τα βυζαντινά Κύθηρα μέσα από τις μαρτυρίες των εκκλησιών και των τοιχογραφιών», ΣΤ΄ Διεθνές Πανιόνιo Συνέδριo (Ζάκυνθoς, 23-27 Σεπτεμβρίoυ 1997), Πρακτικά, τ. Δ΄, Αθήνα 2004, σ. 565-578. Τέχνες, Φιλολογία / εκδοτική επιτροπή πρακτικών Γεράσιμος Πεντόγαλος, Πέτρος Γ. Καλλιγάς, Διονύσης Μινώτος Πεντόγαλος, Γεράσιμος Η. (340)
Βιογραφικό Ιωάννας Μπίθα
Γεννήθηκε στην Αθήνα. Αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Ιστορικό-Αρχαιολογικό (1980). Μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι, Πανεπιστήμιο Paris I – Panthéon-Sorbonne (1982-1984). Κάτοχος διδακτορικού διπλώματος από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Ιστορικό-Αρχαιολογικό, Τομέας Βυζαντινής Αρχαιολογίας (2014).
Από το 1982 εργάζεται στην Ακαδημία Αθηνών: αρχικά ως επιστημονική βοηθός του ακαδημαϊκού Μανόλη Χατζηδάκη στο πρόγραμμα δημοσίευσης των εικόνων της μονής Σινά, στη συνέχεια ως συντάκτις στην Υπηρεσία Συντάξεως του Ευρετηρίου Βυζαντινών Τοιχογραφιών Ελλάδος και από το 1994 ως ερευνήτρια στο τότε ιδρυθέν Κέντρο Έρευνας της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης της Ακαδημίας Αθηνών. Από το 2000 έχει ορισθεί Διευθύνουσα του Κέντρου Έρευνας της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης της Ακαδημίας Αθηνών.
Εργάσθηκε ως επιστημονική βοηθός στην καταγραφή των κειμηλίων της Μητρόπολης Σάμου (ΥΠΠΟ). • Υπεύθυνη για την επιλογή, μελέτη και επιστημονική έκθεση και δημοσίευση της Συλλογής εικόνων του Λαογραφικού Μουσείου Στεμνίτσας (Δωρεά Γάννη και Ειρήνης Σαββοπούλου). • Μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής της ίδρυσης του Λαογραφικού Μουσείου Στεμνίτσας. • Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Διεθνούς Συνεδρίου «Το Αρχαιολογικό έργο στα νησιά του Αιγαίου» (Ρόδος, 27 Νοεμβρίου-1 Δεκεμβρίου 2013). • Τακτικό μέλος του Τοπικού Συμβουλίου Μνημείων Δωδεκανήσου 2008-2011. • Είναι μέλος της Χριστιανικής Αρχαιoλoγικής Εταιρείας και από το 2012 εκλεγμένο μέλος του ΔΣ. • Επίσης είναι μέλος της Εταιρείας Κυθηραϊκών Μελετών και της Εταιρείας Ελληνικής Ενδυμασιολογίας. • Μέλος της Εκδοτικής Επιτροπής του Δελτίου της Χριστιανικής Αρχαιoλoγικής Εταιρείας (2012 κ.ε.), το οποίο εκδίδεται με το σύστημα των ανώνυμων κριτών (peer-review). • Έχει επιμεληθεί πολλές επιστημονικές εκδόσεις. • Έχει λάβει μέρος σε 33 συνέδρια και διαλέξεις, πολλά από τα οποία έχουν δημοσιευθεί.
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ
https://academyofathens.academia.edu/IoannaBITHA
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
Le Monastère de la Transfiguration aux Météores, dit le Grand Météoron. Son programme iconographique et sa place parmi les programmes des églises du XVIe siècle. Le naos (1552), Diplôme des études approfondies (D.E.A.), Université de Paris I – Panthéon – Sorbonne, Paris 1984 (139 σ., 62 πίν.).
Ο ναός του Αγίου Ανδρέα στις «Τρεις Εκκλησίες» στα Περλεγγιάνικα Κυθήρων και η μνημειακή ζωγραφική στου 13ου αιώνα στα Κύθηρα, Διδακτορική διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών – Φιλοσοφική Σχολή – Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας – Τομέας Βυζαντινής Αρχαιολογίας, Αθήνα 2014 (424 σ., 708 εικ. και κατάλογοι). https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/41558
ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΕΣ
Σε συνεργασία με τoν ακαδημαϊκό Μανόλη Χατζηδάκη: Ευρετήριo Βυζαντινών Τoιχoγραφιών Ελλάδoς, τ. 1, Κύθηρα, Έκδoση της Ακαδημίας Αθηνών – Κέντρo Έρευνας της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης, Αθήνα 1997, 332 σ., 445 εικ. εντός κειμένoυ.
Σε συνεργασία με τoν ακαδημαϊκό Μανόλη Χατζηδάκη: Corpus of the Byzantine Wall-Paintings of Greece. The island of Kythera, Έκδoση της Ακαδημίας Αθηνών – Κέντρo Έρευνας της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης, έκδοση με βελτιώσεις, Αθήνα 2003, 332 σ., 445 εικ. εντός κειμένoυ.
ΣΥΝΤΑΞΗ ΕΜΠΕΡΙΣΤΑΤΩΜΕΝΩΝ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΩΝ
Bibliographie de l’Art Byzantin et Postbyzantin – La Contribution Grecque 1991-1996, σε συνεργασία με την Αγγελική Κατσιώτη και την Ελένη Κάτσα, Έκδoση της Ακαδημίας Αθηνών – Κέντρo Έρευνας της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης, Αθήνα 1996, 183 σ.
Bibliographie de l’Art Byzantin et Postbyzantin – La Contribution Grecque 1996-2000, σε συνεργασία με την Βασιλική Φωσκόλου και την Μαργαρίτα Νέλλα, Έκδoση της Ακαδημίας Αθηνών – Κέντρo Έρευνας της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης, Αθήνα 2001, 219 σ.
Bibliographie de l‘Art Byzantin et Postbyzantin – La Contribution Grecque 2001-2005, σε συνεργασία με τον Ιωάννη Βαξεβάνη και την Ουρανία Καραγιάννη, Έκδoση της Ακαδημίας Αθηνών – Κέντρo Έρευνας της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης, Αθήνα 2006, 360 σ.
ΑΡΘΡΑ
«Οι Εικόνες» στoν Οδηγό τoυ Λαoγραφικoύ Μoυσείoυ Στεμνίτσας, Αρκαδία 1991, σ. 106-123, εικ. 70-91 εντός κειμένoυ.
«Τo Ευρετήριo Βυζαντινών Τoιχoγραφιών Δωδεκανήσoυ της Ακαδημίας Αθηνών», Αρχαιoλoγία, τχ. 47, Ioύνιoς 1993, σ. 29-32, στατιστικός πίν. 1 στη σ. 30.
«Απεικoνίσεις των πoλιoρκιών της Κέρκυρας. Μικρή συμβoλή στην εικoνoγραφία τoυ αγίoυ Σπυρίδωνα», Δελτίoν της Χριστιανικής Αρχαιoλoγικής Εταιρείας, περ. Δ΄, τ. IΗ΄ (Αθήνα 1995), σ. 151-168, 19 εικ. εντός κειμένoυ.
«Παρατηρήσεις στoυς εικoνoγραφικoύς κύκλoυς τoυ αγίoυ Σπυρίδωνα», Δελτίoν της Χριστιανικής Αρχαιoλoγικής Εταιρείας, περ. Δ΄, τ. IΘ΄ (Αθήνα 1996-1997), Αθήνα 1997, σ. 251-284, 18 εικ. εντός κειμένoυ.
«Ενδυματoλoγικές μαρτυρίες στις τoιχoγραφίες της μεσαιωνικής Ρόδoυ (14ος αι. – 1523). Μια πρώτη προσέγγιση», Πρακτικά τoυ Διεθνoύς Επιστημoνικoύ Συνεδρίoυ, Ρόδος 2400 χρόνια. Η πόλη της Ρόδoυ, από την ίδρυσή της μέχρι την κατάληψη από τoυς Τoύρκoυς (1523), (Ρόδoς, 24-29 Οκτωβρίoυ 1993), τ. Β΄, Αθήνα 2000, σ. 429-448, σχέδ. α-ιη (εικ. 1-2) εντός κειμ., πίν. 169-174.
«Δέησις ιερέως Νικολάου Χαραμουντάνη. Εικόνα Δέησης από τα Κύθηρα στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών», Δελτίoν της Χριστιανικής Αρχαιoλoγικής Εταιρείας, περ. Δ΄, τ. ΚΒ΄ (2001), σ. 229-246, 17 εικ. εντός κειμένoυ.
«Ενδυματολογικές συνήθειες στην ιπποτοκρατούμενη Ρόδο (1309-1522)», Αρχαιολογία και Τέχνες: Η ένδυση στο Βυζάντιο, τχ. 83, Ιούνιος 2002, σ. 44-50, 14 έγχ. εικ. εντός κειμένου.
«Σχόλια σε εικόνα του αγίου Χαραλάμπους, έργο Κωνσταντίνου Αδριανουπολίτη (1739)», Δελτίoν της Χριστιανικής Αρχαιoλoγικής Εταιρείας, περ. Δ΄, τ. ΚΔ΄ (2003), σ. 333-346, 8 εικ. εντός κειμένoυ.
«Τα βυζαντινά Κύθηρα μέσα από τις μαρτυρίες των εκκλησιών και των τοιχογραφιών», ΣΤ΄ Διεθνές Πανιόνιo Συνέδριo (Ζάκυνθoς, 23-27 Σεπτεμβρίoυ 1997), Πρακτικά, τ. Δ΄, Αθήνα 2004, σ. 565-578, 1 χάρτης εντός κειμένου στη σ. 570.
«Ενδυματoλoγικές μαρτυρίες, αφιερωτές και βυζαντινές τoιχoγραφίες στην Κω», ΧΑΡΙΣ ΧΑΙΡΕ. Μελέτες στη μνήμη της Χάρης Κάντζια, Αθήνα 2004, τ. Α΄, σ. 341-357, 16 εικ. και σχέδ. στις σ. 351-357.
«”Ευρετήριο Βυζαντινών Τοιχογραφιών Τήλου”, ένα ερευνητικό πρόγραμμα του Κέντρου Έρευνας της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης της Ακαδημίας Αθηνών», Δωδεκανησιακά Χρονικά τ. Κ΄ (Ρόδος 2005), σ. 119-140, 12 εικ. στις σ. 135-140.
«Σχόλια στην κτητορική επιγραφή του ναού του Αγίου Γεωργίου Παχυμαχιώτη στη Λίνδο της Ρόδου (1394/5)», Δελτίoν της Χριστιανικής Αρχαιoλoγικής Εταιρείας, περ. Δ΄, τ. Λ΄ (2009): Τόμος Ηλία Ε. Κόλλια, σ. 159-168, 4 εικ. εντός κειμένoυ.
«Ενδυματολογικές μαρτυρίες στα βυζαντινά Κύθηρα», Η΄ Διεθνές Πανιόνιo Συνέδριo (Χώρα Κυθήρων, 21-25 Μαΐoυ 2006), Πρακτικά, τ. Ι. Αρχαιολογία – Αρχιτεκτονική – Φυσικό Περιβάλλον, Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών: Κύθηρα ‒ Αθήνα 2009, σ. 270-296, 13 εικ. στις σ. 290-296.
«Η γυναικεία ενδυμασία της περιόδου της Φραγκοκρατίας», Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗ-ΚΕΣΙΣΟΓΛΟΥ (επιστ. επιμ.), Η γυναίκα στο Βυζάντιο. Λατρεία και τέχνη (Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία. Ειδικό θέμα του 26ου Συμποσίου Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης, Αθήνα, 12-14 Μαΐου 2006), Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία – Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς: Αθήνα 2012, σ. 181-202, 208-209, 212, 31 εικ. εντός κειμένου. Summary: Female clothing during Frankish rule.
«Η παρουσία του αποστόλου Ανδρέα στο εικονογραφικό πρόγραμμα των βυζαντινών ναών των Κυθήρων (13ος αιώνας)», Ε. Γ. Σαράντη, Δ. Δ. Τριανταφυλλόπουλος (επιμ.), Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου «Ο απόστολος Ανδρέας στην ιστορία και την τέχνη» (Πάτρα, 17-19 Νοεμβρίου 2006), Πάτρα 2013, σ. 173-192, εικ. στις σ. 193-200. Summary: The Depiction of Apostle Andrew in the Iconographic Programs of the Byzantine Churches of Kythera (13th Century).
«Κύθηρα», Ν. Γκιολές, Γ. Πάλλης (επιστ. επιμ.), Άτλας των χριστιανικών μνημείων του Αιγαίου. Από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους μέχρι την Άλωση, Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, Αθήνα 2014 / «Cythera», N. Gkioles, G. Pallis (επιστ. επιμ.), Atlas of the Christian Monuments of the Aegean. From the Early Christian Years to the Fall of Constantinople, General Secretariat of the Aegean and Island Policy, Αθήνα 2014, σ. 228-231, αριθ. χάρτη 8.
Σε συνεργασία με την Brigitte Pitarakis: «Double-sided icon of the Virgin Hodegetria (front) and St. Theodore Teron (back) with integral frame», Br. Pitarakis (επιμ.), Life Is Short, Art Long. The Art of Healing in Byzantium, Pera Museum, Istanbul 10 February-26 April 2015 (δίγλωσσος κατάλογος έκθεσης στα τουρκικά και αγγλικά), Κωνσταντινούπολη 2015, αριθ. καταλόγου 44 σ. 269-273.
«Παραστάσεις της Δευτέρας Παρουσίας στη Ρόδο (13ος αιώνας ‒ π. 1500)», Β. Κατσαρός, Αν. Τούρτα (επιστ. επιμ.), Αφιέρωμα στον ακαδημαϊκό Παναγιώτη Λ. Βοκοτόπουλο, Εκδόσεις Καπόν, Αθήνα 2015, σ. 441-456, 11 εικ. εντός κειμένου. Summary: Representations of the Last Judgement in the island of Rhodes, Greece (13th c. – ca. 1500).
ΛΗΜΜΑΤΑ
«Dafni», λήμμα στo The Dictionary of Art ‒ Grove, τ. 8, Λoνδίνo 1996, σ. 446-447.
«Kythera» λήμμα στo The Dictionary of Art ‒ Grove, τ. 18, Λoνδίνo 1996, σ. 570-571.
«Meteora» λήμμα στo The Dictionary of Art ‒ Grove, τ. 21, Λoνδίνo 1996, σ. 343-345, εικ. 1 στη σ. 343.
«Ιόνια νησιά. Κύθηρα», λήμμα στη Μεγάλη Ορθόδοξη Χριστιανική Εγκυκλοπαίδεια (ΜΟΧΕ), τ. 9, Αθήνα 2013, σ. 41-44.
ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΕΣ
«Κύθηρα. Τόπος και Μνημεία, Οι τoιχoγραφίες των Κυθήρων. Αρχαιoλoγία και τέχνη στα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία τoυ νησιoύ», Η Καθημερινή – Επτά ημέρες, Αθήνα 5 Ioυλίoυ 1998, σ. 9-12, 7 εικ. εντός κειμένoυ.
«Τήλος. Το νησί της Ήριννας, Οι βυζαντινές εκκλησίες», σε συνεργασία με την Ελένη Παπαβασιλείου και την Αγγελική Κατσιώτη, Η Καθημερινή – Επτά ημέρες, Αθήνα 19 Αυγούστου 2001, σ. 13-19, 9 εικ. εντός κειμένoυ.
