Σημείωση: Περιορίζομαι κυρίως στα Κύθηρα που πιστεύω κατανοώ καλύτερα.
- Γενικές παρατηρήσεις
Κατ’ αρχήν είναι πολύ θετικό φυσικά που άνοιξε το θέμα της διαμόρφωσης του Τοπικού Πολεοδομικού Σχεδίου για τα Κύθηρα και Αντικύθηρα. Τα νησιά μας ασφυκτιούν σε ένα κυκεώνα ανεπαρκούς σχεδίασης, έλλειψης υποδομών και άναρχης ανάπτυξης του τουρισμού και στασιμότητας άλλων τομέων. Κατά τη γνώμη μου παρά τις ελλείψεις και αστοχίες του, αποτελεί μια σοβαρή βάση για θετική αλλαγή
Πιστεύω όμως ότι ο τρόπος διαμόρφωσης του σχεδίου / πρότασης και η διαβούλευση είναι πολύ πίσω από τις ανάγκες, με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος και χαμένων ευκαιριών αλλά και διαμόρφωσης λαθεμένων κατευθύνσεων. Δεν γνωρίζω πως θα μπορούσε αυτό να διορθωθεί δεδομένων των ασφυκτικών προθεσμιών. Θα πρότεινα όμως, σε επόμενο στάδιο, να δοθεί η δυνατότητα διορθώσεων / παρεμβάσεων με πραγματική διαβούλευση. Όχι μόνο με τους ειδικούς / τεχνικούς πολεοδόμους / μηχανικούς (που προφανώς έχουν βαρύνουσα γνώμη) αλλά ευρύτερα, κυρίως με τους παραγωγικούς φορείς (Κυρίως Συνεταιρισμούς και συλλόγους) και το Δήμο τοπικά και κεντρικά και φυσικά την Επιτροπή Εγχώριας Περιουσίας (ΕΕΚΠΑ)
Μια γενική παρατήρηση επι της ουσίας . Πιστεύω το Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο, πρεπει να εξυπηρετεί κατά κύριο λόγο μια προοπτική ανάπτυξης για τα Κύθηρα και Αντικύθηρα. Τέτοια που θα βασίζεται και στα ανταγωνιστικά τους πλεονεκτήματα που είναι και ιστορικά τεκμηριωμένα (π.χ. κτηνοτροφία) αλλά και στην προοπτική που διαμορφώνεται στο σύγχρονο περιβάλλον π.χ. καθετοποίηση του αγροδιατροφικό τομέα. Μια τέτοια προοπτική θα πρεπει κατά κύριο λόγο να στοχεύει :
Α. Στην αποφασιστική αύξηση της παραγομένης εγχωρίας αξίας στα Κύθηρα και Αντικύθηρα . Κατ’ επέκταση στη αύξηση του πληθυσμού με υψηλής εξειδίκευσης κάτοικους
Β. Σε συνδυασμό με το παραπάνω στην διαφύλαξη των φυσικών, περιβαλλοντικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών που έχουν τα Κύθηρα
Σημείωση: Αναγνωρίζω ότι η έλλειψη Στρατηγικού Πλάνου από το Δήμο (που δυστυχώς δεν είναι υποχρεωτικό για μικρούς Δήμους, αλλά θα μπορούσε να έχει διαμορφωθεί) δεν βοηθάει τη μελετητική ομάδα που πρεπει να μαζέψει ιδέες από παντού, όσο είναι δυνατόν
- Συγκεκριμένες παρατηρήσεις
Στην κατεύθυνση αυτή πιστεύω οι προτεραιότητες πρεπει να είναι
- Η ανάπτυξη / αναγέννηση του πρωτογενούς τομέα σε ολοκληρωμένη μορφή Αγροδιατροφικής αλυσίδας. Βασικό του χαρακτηριστικό πρεπει να είναι η τυποποίηση και ποιοτική αναβάθμιση των προϊόντων τόσο των υπαρχόντων όσο και άλλων που η ιστορία των Κυθήρων δείχνει ότι μπορούν να ευδοκιμήσουν (πχ. Σχετικά με κτηνοτροφία και παράγωγά της) . Και επιπλέον νέων ευκαιριών που μια ολοκληρωμένη μελέτη μπορεί να αναδείξει (και θα όφειλε ο Δήμος, μέσω Περιφέρειας και Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης) να διαμορφώσει)
- Σε συνδυασμό με το παραπάνω, η ανάπτυξη μεταποιητικών επιχειρήσεων. Ενώ είναι προφανής η σύνδεση με την αγροτική παραγωγή (πχ τυποποίηση προϊόντων ελιάς, μελιού, φρούτων κλπ) δεν πρέπει να αποκλείονται και άλλοι συναφείς κλάδοι (π.χ. προϊόντα ψωμιού, παξιμαδιού) αλλά και δομικά υλικά, βότανα κλπ . Είναι κρίσιμο, το ΤΠΣ να προβλέπει και να αφήνει περιθώρια για ανάπτυξη τέτοιας δραστηριότητας χωρίς να την πνίγει σε αυστηρά εγκλωβισμένους χώρους αλλά να επιτρέπει ευρύτερη λογική χωροθέτηση.
- Είναι κρίσιμο η ανάπτυξη του Τουριστικού τομέα να υπαχθεί σε κανόνες τέτοιους ώστε η ανάπτυξη του δεν θα αλλοιώσει τα χαρακτηριστικά του νησιού. Πρεπει να περιοριστεί του μέγεθος των τουριστικών μονάδων στα «ανθρωπινά» μεγέθη που έχουν κάνει μέχρις στιγμής τα Κύθηρα έναν ελκυστικό προορισμό. Ενδεχομένως όμως να απαιτείται μικρή αύξηση δυναμικότητάς κλινών ώστε να είναι βιώσιμες οι μονάδες. Όμως η έμφαση στην ανάπτυξη του τουριστικού προϊόντος πρεπει να δοθεί στην «βιωματική» διάσταση του τουρισμού δηλαδή στο τι αποκομίζει ο επισκέπτης, πέρα από ήλιο και θάλασσα. Για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι απαραίτητη η δραματική βελτίωση των υποδομών (περιλαμβανομένων λιμανιών και αεροδρομίου – με άμεσο την μελέτη για την διαχείριση του Natura 2000), η ανάδειξη της φυσικής κληρονομίας (φαράγγια, μονοπάτια, δάση, μοναστήρια κλπ). Σε αυτά τα πλαίσια είναι ανάγκη να μελετηθεί καλυτέρα η διαμόρφωση Μαρίνων τόσος στο Διακόφτι αλλά και στην Αγία Πελαγία και Καψάλι. Είναι ενας πολλά υποσχόμενος τομέας (δες την πραγματικότητα στα Ιόνια Νησιά) με δυνατότητες ανάπτυξης
- Για την στήριξη αυτής της ανάπτυξης είναι εκ των ων ουκ άνευ η βελτίωση των υποδομών υγείας (εδώ το θεμα είναι κυρίως στελέχωσης βέβαια) και από ΤΠΣ άποψης η διαμόρφωση χώρων «ευζωίας» π.χ. αθλητικοί χώροι, χώροι περίπατου και άσκησης.
- Ίσως όμως το κρισιμότερο και αμεσότερο για τα Κύθηρα είναι οι υποδομές διαχείρισης νερού. Τόσο για την «παραγωγή» (σε εφαρμογή το Master Plan που αγνοείται κατά 80% και προφανώς θέλει επικαιροποίηση) όσο και για την διανομή και το σημαντικότερο την ανακύκλωση. Προκαλεί εντύπωση που το σχέδιο δεν αναφέρεται στην ανάγκη για ΕΕΛ στο βόρειο τμήμα του νησιού . Ενώ θα έπρεπε να είναι κύρια κατεύθυνση
- Τέλος όφειλε να υπάρξει πρόβλεψη για την ανάπτυξη υποδομών σύγχρονων επικοινωνιών π.χ. Internet Υπερύψηλης Ταχύτητας (Fiber optics) που πέρα από την διευκόλυνση της ζωής και της επιχειρηματικής δραστηριότητας θε επιτρέψει και την αύξηση (ήδη παρούσα) των εκ του μακρόθεν εργαζομένων (Digital Nomads) με προφανείς θετικές επιπτώσεις για τον πληθυσμό και την ποιότητα του
- Σχολιάζοντας τις προτάσεις και τα σενάρια
Κατ αρχήν υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις στις βασικές κατευθύνσεις (βλ. διαφάνεια 23 της παρουσίασης της μελέτης) για τον άξονα «Τοπική Οικονομία και απασχόληση». Λείπουν πραγματικές αναφορές για παραγωγικές ευκαιρίες. Για παράδειγμα αγνοείται ότι πριν χρονιά τα Κύθηρα είχαν ισχυρή «εξαγωγική» δραστηριότηατ αμνοεριφίων και βοοειδών. Και που με τη δημιουργία των σφαγείων μπορούν να ξαναγεννηθούν και σε αλλαγή διάσταση, καλύπτοντας τουλάχιστον σε πρώτη φάση την εσωτερική αγορά. Ίσως αποτέλεσμα της πλημμελούς διαβούλευσης που ενδεχομένως επικεντρώθηκε στην χωροταξική διάσταση και όχι όσο θα επετρεπε στην παραγωγική. Με εξαίρεση την αναφορά στα σχεδιαζόμενα σφαγεία (σωστα μια που αυτό θα έχει πολλαπλασιαστή επίδραση στον αγροδιατροφικό τομέα) λείπουν οποιεσδήποτέ αναφορές στην παραγωγική ανασυγκρότηση. Καμμιά αναφορά στις δυνατότητες ανάπτυξης, καμμιά αναφορά στην ιστορική παραγωγική δυνατότητα του νησιού. Για παράδειγμα, η ισχυρή παραγωγική θέση (και «εξαγωγές σε όλο τον κόσμο) προϊόντων αρτοποιείου κάτι λέει.
Στη διαφάνεια 25 (SWOT analysis) στα ισχυρά σημεία, δεν αναφέρετε πουθενά η μοναδικότητά των Κυθήρων με την (μοναδική για την Ελλάδα) ιδιοκτησία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης όλων των μη ιδιωτικών εκτάσεων (διαχειριζόμενη από την ΕΕΠΚΑ). Τα Κύθηρα και Αντικύθηρα έχουν στη διάθεση τους ένα μοναδικό πλεονέκτημα και εργαλείο, διαθέτοντας σχεδόν τοπ 80% της επιφάνειας των ΚΥΘΗΡΩΝ, να κινητοποιήσουν πόρους) για ένα πραγματικά δυναμικό αναπτυξιακό σχέδιο. Το ΤΠΣ πρεπει να επιτρέπει αυτή τη δυνατότητα . Είναι μεγάλο ερώτημα αν υπηρξε συνεννόηση με την ΕΕΠΚΑ για το σχέδιο. Σε κάθε περίπτωση πρεπει να γίνει
Ενδεχομένως αναμενόμενα, το σενάριο που προτείνεται είναι το σενάριο 2 , χαρακτηρισμένο σαν σενάριο ήπιας ανάπτυξης. Που φοβάμαι ουσιαστικά προσανατολίζει τα Κύθηρα στην κατεύθυνση ενός τουριστικού βασικά προορισμού (ενισχύοντας περαιτέρω την σχεδόν μονοκαλλιέργεια του Τουρισμού) με προφανείς επιπτώσεις (περιοδικότητα απασχόλησης, πολύ χαμηλής ειδίκευσης εργασία, ευαισθησία σε εξωτερικές συνθήκες, χαμηλή προστιθέμενη αξία)
Κατά γνώμη μου το ΤΠΣ πρεπει να υιοθετήσει το πιο έντονα αναπτυξιακό σενάριο (3) που και αυτό είναι ανεπαρκές, αλλά σε κάθε περίπτωση πολύ καλύτερο από το 2. Αλλά πρεπει να ενισχύσει την αναπτυξιακή του κατεύθυνση
Συγκεκριμένα πρεπει να προβλέψει (και να αναδιαμορφώσει όλες τις προβλέψεις ειδικών ζωνών κλπ – που είναι ιδιαίτερα δύσκολο για ένα μη ειδικό όπως εγώ να παρακολουθήσει) ώστε :
- Βασικές σκέψεις για αναγκαίες προβλέψεις του ΤΠΣ Κυθήρων
Α. Να υπάρχει πρόβλεψη για γενικότερη μεταποιητική δραστηριότητα (η διάκριση «ήπια» με φοβίζει γιατί αφήνει περιθώρια ερμηνειών. Για παράδειγμα ένα πυρηνελαιουργείο ή pellets, που θα μπορούσε να είναι μια πιθανή επιλογή, θα ήταν ανεκτό?
Προσωπικά βλέπω μάλλον αρνητικά την αποκλειστική χωροθέτηση σε ένα χώρο, πιστεύω οτι είναι ρεαλιστικότερο και προτιμότερο από κάθε άποψη να προβλεφθεί η ανάπτυξη κατά μήκος του κεντρικού άξονα , τουλάχιστον Ποταμού – Χώρας έτσι ώστε και να χρησιμοποιηθούν υπάρχουσες υποδομές και να διατηρηθεί το κόστος σε λογικά επίπεδα. Από την άλλη πλευρά βέβαια, πιστεύω ότι οι «επαγγελματικές» κατασκευές, πρέπει να υπόκεινται σε αυστηρούς κανόνες τόσο από άποψη μεγέθους (συντελεστές δόμησης / κάλυψης) αλλά και αισθητικούς ώστε να «δένουν» με το οικιστικό περιβάλλον. Και να μην βλέπουμε εκτρώματα όπως έχουμε δει δυστυχώς σε μερικές περιπτώσεις. Ίσως να πρεπει να απαιτείται έγκριση Αρχιτεκτονικού Συμβουλίου
Β. Να προβλεφθεί η ανάπτυξη με τον ίδιο τρόπο μεγαλύτερων εμπορικών δραστηριοτήτων. Κατά την ταπεινή μου γνώμη τα μεγάλα εμπορικά κέντρα πρεπει να αναπτύσσονται στους κεντρικούς άξονες και όχι μέσα στα χωριά
Γ. Να χωροθετηθούν (όπως προβλέπεται) χώροι για την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας αλλά να διευθυνθούν τα όρια ειδικά σε συνεννόηση με την ΕΕΠΚΑ που θα μπορούσε να διαθέσει, ακόμα και μέσω ΣΔΙΤ κατάλληλες εκτάσεις
Δ. Πιστεύω απαιτείται να διαμορφωθούν όρια οικισμών, με πρόβλεψη για ρυμοτομικά σχέδια σε ολους του οικισμούς, αρχίζοντας από τους μεγαλύτερους. Μου προξενεί μεγάλη εντύπωση που δεν αναφέρεται στις προτεραιότητες η διαμόρφωση ορίων οικισμού στον Ποταμό, το μεγαλύτερο χωριό του νησιού που ασφυκτιά μέσα στο απαρχαιωμένο πλαίσιο της δόμησης με την ζώνη των 800 μέτρων και υπάρχει μόνο η ανεπαρκέστατή αναφορά για το κέντρο του . Φυσικά και πρέπει να αναμορφωθεί το κέντρο του αλλά στα πλαίσια ολοκληρωμένης ανάπλασης του χωριού παίρνοντάς υπόψη και το ΣΒΑΚ . Σε αυτή την κατεύθυνση πρεπει σε βάθος χρόνου να γίνουν μελέτες ανάπλασης σε όλα τα μεγάλα χωριά τουλάχιστον
Ε. Πιστεύω ο περιορισμός του συντελεστή δόμησης στις «ζώνες εκτόνωσης» όπως αναφέρεται είναι πολύ περιοριστικός. Στις επικρατούσες συνθήκες κατακερματισμού γεωτεμαχίων, υπάρχει περίπτωση να αποκλείσει ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού από επαρκή κατοικία (ή / και σε συγκεντροποίηση της ιδιοκτησίας σε λιγότερους και ευπορότερους). Μάλλον θα πρεπει να είναι λίγο μεγαλύτερος π.χ. 0,40
ΣΔ. Η αναδιαμόρφωση του οδικού δικτύου, τόσο στο κεντρικό όσο και στα συμπληρωματικά περιφερικά δίκτυα πρεπει να προβλεφθεί στο ΤΠΣ με μια προοπτική τουλάχιστον 10 ετών . Στα πλαίσια του η διαμόρφωση / βελτίωση περιφερειακών δρόμων σε κρίσιμα χωριά όπως Λιβάδι, Ποταμός, Καρβουνάδες, κλπ που θα ανακουφίσουν από τη διερχομένη κίνηση και θα δώσουν άλλη ζωή τοπικά. Αυτό βέβαια περιλαμβάνει και δίκτυα στάθμευσης, σταθμούς φόρτισης κλπ
Τέλος μια παρατήρησή για την αξιολόγηση των σεναρίων. Πολύ καλώς η μελετητική ομάδα διαμόρφωσης μια μεθοδολογία αξιολόγησης των σεναρίων. Σε αυτές τις περιπτώσεις πάντα υπάρχει ένας μεγάλος βαθμός υποκειμενισμού και η πραγματικότητά μπορεί να είναι πολύ διαφορετική. Για παράδειγμα αν η βαρύτητα των κριτήριων αλλάξει με μεγαλύτερη βαρύτητα στον άξονα «Οικονομική Ανάπτυξη και Κοινωνική Συνοχή» και «Οργάνωση Υποδοχέων Παραγωγικών Δραστηριοτήτων» και η βαθμολόγηση είναι ρεαλιστικότερη (π.χ. η μεγαλύτερη ανάπτυξη πιστεύω είναι απολυτά αποδεκτή από τον πληθυσμό και είναι απαράδεκτο που βαθμολογήθηκε με 5 από 10) τότε το σενάριο 3 είναι σαφώς το καλύτερο.
Να σημειώσω επίσης, ότι και η δυνατότητα χρηματοδότησης είναι δυναμικό θέμα. Δεν σταματάει το μέλλον με το ΤΑΑ. Και οι διεκδικήσεις των πολιτών μπορούν να αλλάξουν τα δεδομένα
Θα άξιζε τον κόπο λοιπόν να συζητηθούν και διαφορετικές προσεγγίσεις στην αξιολόγηση . Ένα παράδειγμα φαίνεται στον παρακατω πίνακα που αλλάζει την τελική εκτίμηση:
Σημείωση: Η αναφορά στα ανεμογεννήτριες στο σενάριο 3 είναι αδόκιμη και αχρείαστη. Τα Κύθηρα και Αντικύθηρα έχουν αρκετό δυναμικό για την ανάπτυξη τους, περιλαμβανομένων των μελλοντικών ενεργειακών αναγκών (μέχρι και τριπλασιασμού τους) χωρίς την ανάγκη αιολικών μέσα από φωτοβολταικά (βλ. μελέτη Δήμου που οδήγησε στην δημιουργία της ΕνΚοιν Κυθήρων)
Για αυτό το λόγο είναι σημαντικό η πρόβλεψη για Φ/Β πάρκα να αφήνει σημαντικούς βαθμούς ελευθέριας στα πλαίσια του ειδικού χωροταξικού για ΑΠΕ και να επιτρέπονται και άλλες περιοχές και όχι μόνο η αναφερομένη στα Φράτσια
Ελπίζω, άλλοι, πιο ειδικοί, να φωτίσουν περισσότερες λεπτομέρειες
Ευχαριστώ
Σπύρος Μιχαλακάκης
Φεβρουάριος 2025
Δημιουργός του άρθρου:
