Ο κορονοϊός, αν και έχουμε ήδη βρει το εμβόλιο που υπόσχεται την καταπολέμηση του, δεν έχει φτάσει στο τέλος του. Όμως η ιστορία των πανδημιών μπορεί να μας μάθει πολλά για τα αντανακλαστικά των ανθρώπων στην συμφορά του θανάτου και για το πόσο εκτοξεύτηκε η ιατρική επιστημη και η τεχνολογία μέσα στην πάροδο των αιώνων.
Πανώλη του Ιουστινιανού
Η πρώτη καταγεγραμμένη πανδημία της μετά Χριστόν εποχής (541 μ.χ) ξέσπασε στην Κωνσταντινούπολη, πρωτεύουσα τότε, της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το επίκεντρό της ήταν μια έκταση της Αιγύπτου, την οποία ήλεγχε ο στρατός του Ιουστινιανού. Σύμφωνα με τις σχετικές πηγές, το εντεροβακτήριο Yersinia Pestis μεταδόθηκε από έντομα που τσίμπησαν αρουραίους και ύστερα αερογενώς στους στρατιώτες.
Όταν ο στρατός επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, αμέσως σημειώθηκαν οι πρώτοι θάνατοι. Τουλάχιστον 5.000 άτομα σε καθημερινή βάση έβρισκαν τον θάνατο μόνο στην Πόλη, ενώ η πανδημία εξαπλώθηκε προς τις χώρες της δύσης, αλλά και προς τις αραβικές χώρες, την Ασία και τη Βόρεια Αφρική.
Υπολογίζεται πως σκότωσε από 30 ως 50 εκατομμύρια ανθρώπους και δεν έφυγε ποτέ. Ο Thomas Mockaitis, καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο DePaul περιέγραψε αυτή την τρομερή συνθήκη: «Ο κόσμος δεν μπορούσε να καταλάβει τι του συνέβαινε, δεν ήξερε πώς να αποφύγει την αρρώστια. Όταν πέρασε η ασθένεια, η καλύτερη εικασία που μπορούμε να κάνουμε είναι πως αυτοί που με κάποιο τρόπο επέζησαν, απέκτησαν ανοσία». Η πανώλη δεν έφυγε από τον κόσμο των ανθρώπων. Το «δεύτερο κύμα» της, ήρθε 800 χρόνια μετά.
Ο Μαύρος Θάνατος
Οι πρώτες πληροφορίες για την επιστροφή της πανώλης στον αναπτυσσόμενο κόσμο του 14ου αιώνα, αναφέρονται σε γενοβέζικα πλοία που διέσχιζαν την Μαύρη Θάλασσα από το Λιμάνι της Κάφφας προς αυτό της Μεσσήνης (σημερινή Messina) στη Σικελία. Όταν τα πλοία έριξαν άγκυρα, τα αμπάρια τους ήταν ήδη εκατόμβες νεκρών.
Ο ιός της πανώλης, σε μια εποχή γεμάτη από δεισίδαιμονίες, προλήψεις και μη επαρκή τήρηση μέτρων υγιεινής, μεταδόθηκε αστραπιαία σε όλη την Ιταλία, αλλά και στην Γαλλία, την Αγγλία και τις Κάτω Χώρες. Καθώς περνούσαν οι μήνες και κάθε χώρα μετρούσε εκατομμύρια νεκρούς, εκείνη την εποχή, για πρώτη φορά ορίστηκε η έννοια της καραντίνας.
Βενετσιάνοι γιατροί έδωσαν πρόσταγμα στους ανθρώπους που δούλευαν στο λιμάνι της Ragusa να μην έρχονται σε επαφή με ναύτες που αγκυροβολούν τα πλοία τους εκεί. Στη συνέχεια διατάχθηκε η υποχρεωτική παραμονή των ναυτικών εντός των καραβιών τους για 30 ημέρες (trentino), που αυξήθηκε στη συνέχεια, σε 40 μέρες (quarrantino). Η πανώλη έκλεισε – προσωρινά – τον κύκλο της το 1353, με απώλειες ζωών που εκτιμάται ότι έφταναν τις 200 εκατομμύρια παγκοσμίως. Το θρίλερ όμως, δεν είχε τέλος.
Η πανώλη του Λονδίνου
Η πανούκλα συνέχισε να εμφανίζεται, έχοντας ως επίκεντρό της το Λονδίνο. Από το 1348 ως το 1665 εμφανίστηκε 40 φορές (!), σκορπώντας το θάνατο κάθε φορά, στο 20% του συνολικού πληθυσμού της πόλης.
Στις αρχές του 1500, η Αγγλία επέβαλε για πρώτη φορά νόμους που θύμιζαν απόπειρες ιχνηλάτησης ασθενών. Τα σπίτια που είχαν ασθενείς μέσα, υποχρεούνταν να έχουν στην αυλή τους καρφωμένη μια μπάλα από άχυρο. Αν κάποιος είχε αρκετά μέλη της οικογένειας του μολυσμένα, όταν έβγαινε έξω, έπρεπε να κρατάει ένα λευκό κοντάρι.
Οι γάτες και τα σκυλιά ενοχοποιήθηκαν ως κύριοι φορείς της ασθένειας, με αποτέλεσμα να ακολουθήσει μια μαζική θανάτωση χιλιάδων ζώων. Η Μαύρη Πανώλη έγραψε το τελευταίο της κεφάλαιο στο Λονδίνο, το 1665, με 100.000 νεκρούς σε επτά μήνες. Η καραντίνα περιελάμβανε υποχρεωτική παραμονή σε ερμητικά κλειστά σπίτια για όλους. Οι πόρτες των σπιτιών είχαν πάνω τους κόκκινους σταυρούς ζωγραφισμένους, μαζί με το μήνυμα «Θεέ μου, ελέησέ μας».
Ευλογιά
Θα μπορούσε να πει κανείς, πως οι Ευρωπαίοι εξερευνητές που πάτησαν για πρώτη φορά τα πόδια τους στα παρθένα εδάφη της Κεντρικής και Βόρειας Αμερικής (16ος αιώνας), τα «μαγάρισαν» μεμιάς, καθώς προέρχονταν από χώρες που ήδη η ευλογιά υπήρχε σε ενδημική μορφή.
Όταν οι αυτόχθονες του Μεξικού και των ΗΠΑ ήρθαν σε επαφή με τους Ευρωπαίους εν δυνάμει φορείς της ευλογιάς, αυτό που ακολούθησε, θύμισε πραγματικό μακελειό. Οι αυτόχθονες πληθυσμοί του Μεξικού εικάζεται πως μέσα σε διάστημα ενός αιώνα, από 11 εκατομμύρια, μειώθηκαν στα 1.000.000 και ο συνολικός πληθυσμός της Αμερικής εξαϋλώθηκε κατά 90%.
Το εμβόλιο κατά της ευλογιάς ανακαλύφθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα, από τον Βρετανό γιατρό Edward Jenner και μόλις το 1980, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε επίσημα την πλήρη εξάλειψη της ευλογιάς παγκοσμίως.
Χολέρα
Όχι μια, ούτε δυο, αλλά πέντε πανδημίες χολέρας ξέσπασαν κατά τον 19ο αιώνα. Η χολέρα ξεκίνησε το δυσοίωνο ταξίδι της από την Ινδία (1817-1824), εμφανίστηκε σε Βόρεια Αμερική και Ευρώπη (1826-1837), έκανε μια στάση διαρκείας στην Βόρεια Αφρική (1846, με αυξομειώσεις έντασης ως το 1880) και επέστρεψε ξανά στην Ευρωπη (1863-1875), με κύριες εστίες τη Νάπολη και πόλεις της Ισπανίας, για να φύγει ξανά προς Ινδία (1881-1896).
Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι Ευρωπαίοι γιατροί είχαν υποψιαστεί πως το μικρόβιο της χολέρας μπορούσε να μεταδοθεί σε δημόσιους χώρους μέσω του νερού ή και του απλού σάλιου, δίνοντας εντολή ακόμα και για το κλείσιμο πολλών δημοσίων υδραγωγείων. Ο μικροβιολόγος Louis Pasteur μαζί με τους Fillipo Pacini και Robert Koch πέτυχαν την πρώτη νίκη της ανθρωπότητας κόντρα στο βακτήριο Vibrio Cholerae, αναπτύσσοντας το σχετικό εμβόλιο. Αξίζει να τονίσουμε πως η χολέρα επέστρεψε με δυο ακόμα πανδημίες μικρότερης κλίμακας (1899-1923, 1961-1975) μέσα στον 20ο αιώνα.
Του Γιάννη Δημητρέλλου
