Ιερό μνημόσυνο στην μνήμη του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και των υπερασπιστών της Κωνσταντινούπολης, τελέστηκε στον ιερό ναό Παναγίας Μυρτιδιώτισσας Φρουρίου (Κάστρου) Κυθήρων, ανήμερα (29 Μαΐου) της Άλωσης της Πόλης από τους Οθωμανούς Τούρκους.
Στην ομιλία του, ο Δήμαρχος Κυθήρων, Ευστράτιος Χαρχαλάκης, ανέφερε:
«Συνηθίζεται, οι ομιλίες για την Άλωση της Κωνσταντινούπολης να είναι έμφορτες από συγκίνηση και εθνικούς συνειρμούς για τις «αλύτρωτες Πατρίδες», γεμάτες θρήνους αλλά και θρύλους που σπανίως σχετίζονται με πραγματικά ιστορικά γεγονότα. Συνηθίζεται επίσης να ομιλούν περί της Αλώσεως κάθε λογής ομιλητές, ακόμα και όσοι δεν σχετίζονται με την ιστορική επιστήμη, με αποτέλεσμα να είναι εξαιρετικά δύσκολο να διακριθεί το μύθευμα από την πραγματική ιστορική διάσταση, η οποία απαιτεί ενδελεχή έρευνα στις πηγές, με αποκλειστικά επιστημονικές μεθόδους και πλήρως απαλλαγμένη από το συναίσθημα.
Υπό το πρίσμα αυτό, είναι εξαιρετικά χρήσιμο, 569 χρόνια μετά την Άλωση της Πόλης, να σημειώσουμε ορισμένες μόνο ιστορικές διαστάσεις του γεγονότος αυτού.
- Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης συνήθως αντιμετωπίζεται και αναλύεται ως ένα αυτόνομο γεγονός. Αυτό είναι ιστορικό λάθος, καθώς η Άλωση είναι μέρος μόνο μιας σειράς γεγονότων και παραγόντων, που χάνονται μέσα στους αιώνες. Εξάλλου, για την ιστορική επιστήμη, κανένα ιστορικό γεγονός δεν είναι στατικό ή μονοδιάστατο, αλλά προκύπτει ως αποτέλεσμα μιας βαθιάς σχέσης αιτίου και αιτιατού, που πρέπει να αναλύεται.
-
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης δεν προέκυψε τυχαία ή ξαφνικά. Ήταν το φυσικό αποτέλεσμα της σταδιακής μείωσης της ισχύος του Βυζαντινού Κράτους, κυρίως μετά την Άλωση από τους Δυτικούς, το 1204. Το Βυζαντινό Κράτος, ουδέποτε κατάφερε να αποκτήσει την παλαιά του αίγλη, παρά ορισμένες φιλότιμες προσπάθειες. Η Αυτοκρατορία κατά τους 2 αιώνες προ της Αλώσεως, είχε να αντιμετωπίσει αφενός σοβαρές προκλήσεις στα εξωτερικά της σύνορα, αφετέρου τους εμφυλίους πολέμους που είχαν εξασθενήσει το ήδη αδύναμο κράτος και είχαν υποσκάψει τις μικρές δυνάμεις που ακόμη του απέμεναν. Έτσι, οι ηγέτες των γειτονικών χωρών άρχισαν να επωφελούνται, όπως έπραξε ο ηγεμόνας των Σέρβων Στέφανος Ντουσάν που το 1345 κατέλαβε τις Σέρρες και άρχισε να αυτοαποκαλείται «Βασιλεύς Ρωμαίων».
-
Το απομεινάρι στο οποίο είχε καταντήσει η άλλοτε κραταιά Βυζαντινή Αυτοκρατορία μαστιζόταν και από ένα ακόμα σοβαρό πρόβλημα: την οικονομική καχεξία, απότοκο των προνομίων που είχαν χορηγηθεί στους ξένους εμπόρους. Ο Νικηφόρος Γρηγοράς λέει χαρακτηριστικά ότι οι Γενοβέζοι εισέπρατταν από τους φόρους διακόσιες χιλιάδες περίπου νομίσματα, ενώ οι Βυζαντινοί μόλις και μετά βίας τριάντα.
-
Παρά την οικτρή κατάσταση του Κράτους, κοινωνικά και οικονομικά, το Βυζάντιο αναμείχθηκε ενεργά και στον πόλεμο μεταξύ Γένοβας και Βενετίας για το εμπόριο της Μαύρης Θάλασσας, από τον οποίο όχι μόνο προκλήθηκαν νέες απώλειες και ήττες, αλλά προέκυψε ακόμα μια εσωτερική σύρραξη, ανάμεσα στον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο και τον Κατακουζηνό.
-
Όταν ο Κωνσταντίνος ο ΙΑ διαδέχθηκε τον Ιωάννη Η΄, το 1448, η μοίρα του Βυζαντίου ήταν ιστορικά προδιαγεγραμμένη. Ο τελευταίος των Παλαιολόγων, ήταν ικανότατος, αλλά οι ικανότητές του δεν μπορούσαν να ξεπεράσουν ανυπέρβλητα προβλήματα που είχαν σωρευτεί επί σχεδόν 2 αιώνες. Οι προσπάθειές του για εξωτερική βοήθεια απέτυχαν, το Κράτος βρισκόταν σε παντελή διάλυση, τα ταμεία ήταν σχεδόν άδεια, ο στρατός ανοργάνωτος και κουρασμένος. Και επιπλέον, το Κράτος ήταν διπλωματικά απομονωμένο, γεγονός για το οποίο φρόντισε ο σουλτάνος Μωάμεθ Β΄, που το 1451 διαδέχθηκε τον πατέρα του Μουράτ.
Η τελευταία πολιορκία της Πόλης κράτησε μόλις 52 ημέρες. Ξεκίνησε στις αρχές Απριλίου του 1453 και έληξε με την Άλωση της Πόλης, στις 29 Μαΐου. Ο Παλαιολόγος, στην τελευταία του ομιλία προς τους υπηκόους του, την οποία διασώζει ο Φραντζής, τους προετοιμάζει για το τέλος, παρουσιάζοντας το θάνατό τους ως δεδομένο. Και μάλιστα για 4 λόγους όπως ο ίδιος λέει: «πρῶτον μὲν ὑπὲρ τῆς πίστεως ἡμῶν καὶ εὐσεβείας, δεύτερον δὲ ὑπὲρ πατρίδος, τρίτον ὑπὲρ τοῦ βασιλέως ὡς Χριστοῦ Κυρίου, καὶ τέταρτον ὑπὲρ συγγενῶν καὶ φίλων. Λοιπὸν ἀδελφοὶ καὶ συστρατιῶται, κατὰ νοῦν ἐνθυμηθῆτε ἵνα τὸ μνημόσυνον ὑμῶν καὶ ἡ μνήμη καὶ ἡ φήμη καὶ ἡ ἐλευθερία αἰωνίως γενήσηται».
Η Πόλη που για 11 αιώνες υπήρξε το πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο της Οικουμένης, έπεσε. Ελάχιστες εστίες Ελληνισμού απέμεναν ακόμα, αλλά όχι για πολύ. Το 1456 καταλήφθηκε η Αθήνα, το 1460 το Δεσποτάτου του Μυστρά και το 1461 η Τραπεζούντα. Και έτσι ξεκίνησε η ατελείωτη νύχτα της οθωμανικής σκλαβιάς που θα διαρκούσε 368 χρόνια, μέχρι το 1821.
Τα διδάγματα της Αλώσεως δεν πρέπει να εξαντλούνται σε συναισθηματισμούς και ανεφάρμοστους αλυτρωτισμούς. Θα πρέπει να είμαστε προσγειωμένοι στην πραγματικότητα και να μη ζούμε με μύθους. Απέναντι στην άποψη ότι «θα ξαναπάρουμε την Πόλη», να αντιτάξουμε κάτι πιο υλοποιήσιμο: να μην ξαναζήσουμε κανενός είδους Άλωση, είτε πραγματική, είτε νοητή, είτε πολεμική, είτε πνευματική. Και δυστυχώς, στις μέρες μας ειδικά, περισσότερο κινδυνεύουμε από τις πνευματικές αλώσεις. Αλώσεις ηθικές, αλώσεις φρονήματος, αλώσεις πίστεως, αλώσεις πατριδογνωσίας, αλώσεις ένθεν κακείθεν. Στο χέρι μας είναι αν αυτές οι αλώσεις θα μετατραπούν και σε αλλοιώσεις. Μη γένοιτο!»
