Το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο (MedINA) πραγματοποίησε το καλοκαίρι του 2015 την απογραφή και τεκμηρίωση τεσσάρων σημαντικών υγροτοπικών οικοσυστημάτων στα Κύθηρα.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι, στις δύο κύριες εθνικές απογραφές υγροτόπων, τα Κύθηρα δεν μελετήθηκαν, η επιστημονική ομάδα του MedINA προχώρησε στην ολοκληρωμένη καταγραφή των υγροτόπων, η οποία αποτέλεσε μέρος της γενικότερης ταχείας καταγραφής του φυσικού περιβάλλοντος του νησιού. Στο πλαίσιο των εργασιών αυτών, εντοπίστηκαν και καταγράφηκαν τέσσερις υγροτοπικές περιοχές, στις θέσεις Παραλία Κακιάς Λαγκάδας, Λίμνη Παλαιόπολης, Άγιος Νικόλαος και Σκαφίδι, που στη συνέχεια εντάχθηκαν και στην ηλεκτρονική βάση δεδομένων του WWF Ελλάδος «Υγροτόπιο νήσων».
Όπως σε όλα τα νησιά της Μεσογείου, έτσι και στα Κύθηρα, κάθε χερσαίο σώμα νερού, ανεξαρτήτως μεγέθους, αποτελεί έναν σημαντικό τόπο για τη βιοποικιλότητα, αλλά και για πολλές από τις ανθρώπινες δραστηριότητες που αναπτύσσονται γύρω από αυτό. Παρότι τα Κύθηρα δεν έχουν σημαντικούς, από άποψη μεγέθους, υγρότοπους, περιλαμβάνουν ωστόσο χερσαίες περιοχές όπου το νερό παίζει σημαντικό ρόλο στη μορφή και στα χαρακτηριστικά τους αλλά και στις γύρω δραστηριότητες και χρήσεις. Επιπρόσθετα, οι τέσσερεις υγρότοποι του νησιού έχουν σημαντικότατες αξίες για τον άνθρωπο αφού, μεταξύ άλλων, προσφέρουν αντιπλημμυρική προστασία, τροφοδοτούν και ενισχύουν με τις αποθέσεις τους τις αγροτικές γαίες και τις όμορφες παραλίες που υπάρχουν γύρω και μπροστά από αυτούς, λειτουργούν ως φράγματα ανάσχεσης της εισροής θαλασσινού νερού στους υδροφορείς, ενώ παράλληλα προσφέρουν αισθητικές αξίες, οι οποίες ενισχύουν, τόσο την ευημερία των κατοίκων, όσο και το γενικότερο τουριστικό προϊόν του νησιού. Όσον αφορά την πανίδα και ειδικότερα την ορνιθοπανίδα και λαμβάνοντας υπόψη ότι τα Κύθηρα αποτελούν ενδιάμεσο σταθμό ξεκούρασης και τροφής πολλών μεταναστευτικών πουλιών, η απογραφή και η προστασία κάθε σώματος νερού είναι ιδιαίτερης σημασίας.
Η έκταση των υγροτόπων των Κυθήρων κυμαίνεται από 1,7 ως 45 στρέμματα, ενώ συνολικά καταλαμβάνουν έκταση 58 στρεμμάτων, δηλαδή μόλις το 0,02% της συνολικής έκτασης του νησιού, που είναι 277,28 χλμ2. Με εξαίρεση τον υγρότοπο Εκβολή Σκαφίδι (KTH004), ο οποίος έχει υποστεί κάποιες αλλοιώσεις, όλοι οι υπόλοιποι βρίσκονται σε καλή κατάσταση με το αρχικό φυσικό περιβάλλον/τοπίο να είναι σχεδόν αδιατάραχτο. Οι υγρότοποι των Κυθήρων πληρούν τις προϋποθέσεις που αναφέρονται στο άρθρο 13, παρ. 3 του Ν. 3937/2011 (διατήρηση της βιοποικιλότητας) και άρα προστατεύονται από αυτόν. Επιπρόσθετα, οι υγρότοποι Λίμνη Κακιάς Λαγκάδας (ΚΤΗ001) και Εκβολή Αγίου Νικολάου (ΚΤΗ003) βρίσκονται εντός των ορίων της Ζώνης Ειδικής Προστασίας GR3000013 (Κύθηρα και γύρω νησίδες), ενώ ο πρώτος βρίσκεται και εντός των ορίων του μοναδικού Καταφύγιου Άγριας Ζωής στο νησί (κωδικός: Κ924) αλλά και εντός περιοχής χαρακτηρισμένης ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ) (κωδικός: AT1011005).
Η εργασία απογραφής των τεσσάρων υγροτοπικών οικοσυστημάτων καθώς και η συνολική έκθεση για το φυσικό περιβάλλον του νησιού, πραγματοποιήθηκαν ως μέρος του προγράμματος του MedINA για τα Κύθηρα. Παράλληλα, στο ίδιο πλαίσιο ολοκληρώθηκε και μια έκθεση για το πολιτιστικό περιβάλλον του νησιού – οι δυο αυτές εκθέσεις είναι διαθέσιμες στην ιστοσελίδα του MedINA (www.med-ina.org).
Ορισμός νησιωτικού υγρότοπου όπως ορίστηκε από το WWF Ελλάς στο πλαίσιο του προγράμματος «Απογραφή και προστασία των νησιωτικών υγροτόπων της Ελλάδος»:
Υγρότοπος θεωρείται κάθε σώμα νερού πάνω από ένα στρέμμα που όμως δεν είναι γραμμικό σύστημα (χείμαρροι, ρύακες, ποτάμια), στο οποίο οι υδρολογικές συνθήκες οδηγούν είτε σε κατάκλυση, είτε σε κορεσμό των εδαφών με επιφανειακά ή υπόγεια ύδατα, σε συχνότητα και διάρκεια ικανή να στηρίζει υγροτοπική κυρίως βλάστηση αλλά και εκτάσεις μη υγροτοπικές που όμως γειτνιάζουν με υγρότοπους και είναι καθοριστικές για την ύπαρξη αυτών (π.χ. αμμοθίνες, τμήματα παραλιών ή μεταβατικής βλάστησης).
Καθορισμός μικρών υγροτόπων όπως ορίζεται από τον Ν. 3937/2011 (διατήρηση της βιοποικιλότητας):
…Η ύπαρξη των (μικρών) υγροτόπων … πιστοποιείται με βάση τα ακόλουθα ιδίως κριτήρια:
αα) τις υδρολογικές συνθήκες, εφόσον οδηγούν είτε σε κατάκλυση είτε σε κορεσμό των εδαφών με επιφανειακά ή υπόγεια ύδατα, σε συχνότητα και διάρκεια ικανή να στηρίζει υγροτοπική κυρίως βλάστηση προσαρμοσμένη σε συνθήκες κορεσμένου εδάφους ή,
αβ) την παρουσία υδρομορφικών εδαφών ή,
αγ) την ύπαρξη αλοφυτικής ή υδροφυτικής ή υπερυδατικής ή παρυδάτιας βλάστησης.
Εθνικές απογραφές υγροτόπων:
H πρώτη συστηματική προσπάθεια απογραφής των υγροτόπων της χώρας, πραγματοποιήθηκε από το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) και αφορούσε σε μια πιο λεπτομερή απογραφή των μεγάλων –ηπειρωτικών και νησιωτικών– υγροτόπων της χώρας. Η δεύτερη προσπάθεια, που πραγματοποιήθηκε από το WWF Ελλάς και αφορούσε μόνο στην απογραφή των νησιωτικών υγροτόπων της Ελλάδας, περιέλαβε πολλούς μικρούς υγρότοπους με παρόμοια χαρακτηριστικά όπως αυτών των Κυθήρων. Ωστόσο, τόσο στη βάση δεδομένων του προγράμματος, όσο και στον κατάλογο των μικρών νησιωτικών υγροτόπων, που στηρίχθηκε στην παραπάνω απογραφή και θεωρήθηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (τότε ΥΠΕΚΑ) το 2012, δεν περιλαμβάνεται κανένας εκ των τεσσάρων υγροτόπων των Κυθήρων.
Χρήσιμοι σύνδεσμοι:
Ιστοσελίδα του MedINA http://www.med-ina.org/
Έκθεση για το φυσικό περιβάλλον των Κυθήρων και Αντικυθήρων http://bit.ly/2tQumMO
Έκθεση για το πολιτιστικό περιβάλλον των Κυθήρων και Αντικυθήρων http://bit.ly/2upohnL
Ηλεκτρονική βάση δεδομένων της WWF Ελλάδος «Υγροτόπιο νήσων»
http://www.oikoskopio.gr/ygrotopio/
ΦΕΚ για τον Ν. 3937/2011
