Πριν από έντεκα χρόνια, μια καταγγελία για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων έφτασε στη βρετανική οργάνωση Business & Human Rights Resource Centre (BHRRC), που παρακολουθεί τις δραστηριότητες περισσότερων από 10.000 εταιρειών σε όλο τον κόσμο και λαμβάνει καταγγελίες για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων κάθε μέρα. Αλλά αυτή η καταγγελία ήταν διαφορετική, καθώς για πρώτη φορά αφορούσε ένα έργο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Αμέσως μετά, άρχισαν να καταφτάνουν, χρόνο με τον χρόνο, παρόμοιες καταγγελίες που ανέφεραν ότι οι εταιρείες ηλιακής, αιολικής και υδροηλεκτρικής ενέργειας, καταλαμβάνουν τη γη, περιορίζουν την πρόσβαση στο νερό, παραβιάζουν τα δικαιώματα των αυτόχθονων πληθυσμών δίχως να τους ενημερώνουν και να ζητούν τη συναίνεσή τους και καταπατούν τα δικαιώματα των εργαζομένων για αξιοπρεπή εργασία και μισθούς. Μεταξύ 2010 και 2021, το BHRRC έλαβε περισσότερες από 200 καταγγελίες για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συνδέονται με τον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Πέρυσι, το BHRRC καθιέρωσε έναν τρόπο ανάλυσης και αξιολόγησης των «πολιτικών και πρακτικών για τα ανθρώπινα δικαιώματα» για 15 από τις μεγαλύτερες εταιρείες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στον κόσμο. Oπως διαπιστώθηκε, κατά μέσο όρο, οι εταιρείες βαθμολογήθηκαν με μόλις 22% για τις πρακτικές τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα στις αλυσίδες εφοδιασμού τους.
Την περασμένη εβδομάδα, η ομάδα δημοσίευσε τη δεύτερη ανάλυσή της, λέγοντας ότι τα ευρήματα «θα πρέπει να χτυπήσουν τον κώδωνα του κινδύνου». Αν και υπήρξε μια ελαφρά αύξηση στη μέση βαθμολογία στο 28%, αυτό το ποσοστό εξακολουθεί να «υποδηλώνει μεγάλους κινδύνους για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για τις κοινότητες και τους εργαζόμενους», αναφέρει η έκθεση.
Συνεχείς παραβιάσεις
Οι παραβιάσεις περιλαμβάνουν διενέξεις για τα δικαιώματα της γης σε χώρες όπως η Χιλή και η Αιθιοπία και δολοφονίες αρκετών ιθαγενών ακτιβιστών που εναντιώνονται σε ένα υδροηλεκτρικό εργοστάσιο στη Γουατεμάλα.
Αλλα παραδείγματα, περιλαμβάνουν την παραβίαση του δικαιώματος πραγματοποίησης διαβουλεύσεων με κοινότητες ιθαγενών, μεταξύ άλλων, στην Κένυα, στο Μεξικό και στο Μαρόκο, νομικές παρενοχλήσεις εναντίον αντιπάλων των ανεμογεννητριών στην Ταϊβάν και αναφορές για κακοπληρωμένους μετανάστες υπαλλήλους σε υπεράκτια αιολικά πάρκα στη Σκωτία.
Οι ερευνητές στο BHRRC έθεσαν τρία βασικά ερωτήματα: Αναγνωρίζουν ρητά αυτές οι εταιρείες ότι πρέπει να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα; Προσπαθούν να αντιμετωπίσουν πιθανές συγκρούσεις πριν συμβούν; Εχουν οι τοπικές κοινότητες μηχανισμούς για να ακούγονται από την εταιρεία και θα λάβουν αρωγή σε περίπτωση παραβιάσεων από τις εταιρείες;
Επτά στις 15 εταιρείες βαθμολογήθηκαν με περισσότερο από 50% για τις πολιτικές τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα και 11 βελτίωσαν τις επιδόσεις τους συγκριτικά με την πρώτη έκθεση.
Η Iberdrola, η δεύτερη μεγαλύτερη εταιρεία αιολικής ενέργειας παγκοσμίως μαζί με την εταιρεία παραγωγής υδροηλεκτρικής, βιομάζας, ηλιακής και θερμικής ενέργειας Acciona Energy και την εταιρεία κοινής ωφελείας EDP με έδρα την Πορτογαλία, βαθμολογήθηκαν με περισσότερο από 80% σε αυτούς τους βασικούς δείκτες.
Η NextEra, η μεγαλύτερη εταιρεία αιολικής και ηλιακής ενέργειας στον κόσμο, η κρατική Power China και η εταιρεία κοινής ωφελείας The Southern Company με έδρα τη Γεωργία σημείωσαν τη χαμηλότερη βαθμολογία – όλες με λιγότερο από 5%. Ομως, πέραν αυτών των βασικών δεικτών, οι βαθμολογίες έπεσαν κατακόρυφα.
Οι ερευνητές κοίταξαν βαθύτερα, εξετάζοντας παράγοντες που περιλαμβάνουν τα εργασιακά δικαιώματα των εργαζομένων που εξορύσσουν σπάνια ορυκτά και κατασκευάζουν τις τεχνολογίες στα εργοστάσια, τα δικαιώματα γης όσων επηρεάζονται από τα έργα, τα δικαιώματα υπερασπιστών του περιβάλλοντος που ζουν στις περιοχές των έργων, τα απόβλητα από τους ηλιακούς συλλέκτες και τις τουρμπίνες των ανεμογεννητριών, που θα δημιουργηθούν μόλις παροπλιστούν.
Κι ακόμη, ζητήματα όπως η μετάβαση στις καθαρές, μηδενικές εκπομπές άνθρακα των ίδιων των εταιρειών. Η ανάλυση διαπίστωσε ότι καμία από τις 15 μεγαλύτερες εταιρείες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας δεν έχει επίσημη πολιτική που να αναγνωρίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των υπερασπιστών του περιβάλλοντος.
Ίδιο μοντέλο
Η έλλειψη αναγνώρισης δικαιωμάτων γης, είναι επίσης ανησυχητική. Καμία από τις εταιρείες δεν έχει εφαρμόσει πολιτικές που να διευκρινίζουν ρητά πως θα σέβονται τα δικαιώματα γης.
Ομοίως ανησυχητική, επισημαίνει η έκθεση, είναι η έλλειψη αναγνώρισης των δικαιωμάτων των αυτόχθονων πληθυσμών στη διαβούλευση όταν τα έργα πραγματοποιούνται στα εδάφη τους. Συγκρούσεις γύρω από αυτά τα ζητήματα έχουν αναφερθεί ευρέως στον Ισθμό Τεχουαντεπέκ του Μεξικού και στη χερσόνησο Γουαχίρα της Κολομβίας, μεταξύ άλλων τοποθεσιών.
Οι ομοιότητες των παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων μεταξύ των εταιρειών ορυκτών καυσίμων και των εταιρειών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας δεν είναι καινούργιες για τους ερευνητές, λέει η Σουζάνα Μπατέλ, ερευνήτρια σε θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης στην ενεργειακή μετάβαση στο Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας.
«Το βασικό πρόβλημα είναι ότι η μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας εκτελείται με το ίδιο μοντέλο που προκάλεσε την κλιματική κρίση, το οποίο συνδέει την αέναη οικονομική ανάπτυξη και την παραγωγή αγαθών με την πρόοδο», εξήγησε.
«Η έξοδος από αυτό το μοντέλο θα σημαίνει μια οικονομία που θα σταματήσει να δίνει προτεραιότητα στην ανάπτυξη και την κατανάλωση και θα επικεντρωθεί εκ νέου στην ανθρώπινη ευημερία», αναφέρει ο Αλεξάντερ Ντάνλαπ, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Κέντρο Ανάπτυξης για το Περιβάλλον στο Πανεπιστήμιο του Οσλο.
«Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δημιουργεί και αναπαράγει αδικίες. Η εστίαση στην αλλαγή της τεχνολογίας και των πηγών ενέργειας δεν θα φέρει μια δίκαιη μετάβαση», επισημαίνει η Μπατέλ.
