Από την προηγούμενη Πέμπτη παίζεται στις αίθουσες ο Mετρητής Καρτών του Πολ Σρέιντερ και συνεχίζεται κι αυτή την εβδομάδα.
Ο Πολ Σρέιντερ είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο στον κινηματογράφο, από αυτούς που επιμένουν πως μια ταινία θέλει πρώτα και κύρια να πατάει πάνω σε ένα σενάριο. Μετά θα έρθει η σκηνοθετική βιρτουοζιτέ, το χρώμα, ο ήχος. Χωρίς σενάριο δεν πας πουθενά. Γι’ αυτό και ξεκίνησε ως σεναριογράφος με τη Μυστική Οργάνωση Γιακούζα το 1974, για να περάσει τέσσερα χρόνια μετά πίσω από την κάμερα με τη Θανάσιμη Απειλή, μία από τις ελάχιστες και καλύτερες ταινίες για την εργασιακή ζούγκλα στα εργοστάσια των ΗΠΑ. Κι ενώ πάντα αναφέρεται με άμεσο και δηλωτικό τρόπο στην κοινωνία γύρω του, το κάνει χωρίς κανένα ίχνος διδακτισμού. Η ματιά του είναι κοφτερή σαν ξυράφι κι αυτό αρκεί.
Μετά από μια βουτιά δεκαετιών, με ταινίες που δεν ακούστηκαν και ξεχάστηκαν, επανήλθε πριν από πέντε χρόνια με τις Ακρότητες να μιλήσει για τις new age θρησκείες και εμμονές στις ΗΠΑ του 21oυ αιώνα. Σμίλεψε στο πρόσωπο του Ίθαν Χοκ έναν τραγικό ήρωα διαμετρήματος Τρέιβις Μπικλ και η ταινία θεωρήθηκε από πολλούς η καλύτερη της χρονιάς. Κι έτσι όπως φαίνεται να έχει πάρει πάλι φόρα, αυτή τη φορά βρήκε στόχο. Και δεν χαρίστηκε σε κανένα.
Άμπου Γκάιμπ, Ιράκ, 2004. Η φυλακή-κολαστήριο. Φριχτά βασανιστήρια, ένας νεκρός. Ορισμένοι Αμερικανοί στρατιώτες -και μια γυναίκα μεταξύ τους- θεωρούν μεγάλη μαγκιά τους να βασανίζουν ανυπεράσπιστους ανθρώπους, βγάζουν σέλφι δίπλα στα θύματά τους και τις στέλνουν στην Αμερική για να τους καμαρώσουν φίλοι και συγγενείς. Οι φωτογραφίες κάνουν τον γύρο του κόσμου και προκαλούν αποτροπιασμό. Το Πεντάγωνο αναγκάζεται να στήσει μια δίκη, όπου καταδικάζονται όσοι εμφανίστηκαν στις φωτογραφίες. Στους ανώτερους αξιωματούχους δεν απαγγέλλονται καν κατηγορίες και η υπόθεση θεωρείται μεμονωμένο περιστατικό.
Ο Γουίλιαμ Τελ του Μετρητή Καρτών είναι ένας από αυτούς που καταδικάστηκαν. Ένα φανταστικό πρόσωπο που γέννησε πρώτα η φρικαλέα πραγματικότητα και στη συνέχεια η γόνιμη φαντασία του Σρέιντερ, ένας τραγικός ήρωας που ζει μια ασηπτική ζωή, αποξενωμένος όσο μπορεί από το περιβάλλον του. Ο Τελ είναι ένας άνθρωπος επίπεδος, με άδειο βλέμμα, μικρές και προσεκτικές κινήσεις, που κινείται σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα. Όπως οι περισσότεροι, έχει τη ρουτίνα του και την αγαπάει, όπως εξηγεί σε ένα υποβλητικό voice over. Με τον χώρο γύρω του θέλει να έχει την ελάχιστη επαφή: κινείται μέσα σε απρόσωπα καζίνα και χαρτοπαικτικές λέσχες και μένει σε μικρά μοτέλ, όπου καλύπτει όλα τα έπιπλα με άσπρα πανιά, που κουβαλάει στη μυστηριώδη βαλίτσα του.
Ο Γουίλιαμ Τελ έχει εξασκηθεί στο να μετράει τα τραπουλόχαρτα και με νοητικές ασκήσεις στατιστικής ξέρει πώς να κερδίζει. Μικροποσά. Γιατί δεν πάει για τη μεγάλη μπάζα, ούτε για τίποτε μεγάλο. Δεν θέλει να φαίνεται αλλά να κρύβεται. Από το παρελθόν του.
Μέχρι που θα βρεθεί στο διάβα του, καθόλου τυχαία, ο νεαρός Κερκ (Τάι Σέρινταν). Η απελπισία και τα αδιέξοδα του Κερκ είναι καρπός του παρελθόντος του Γουίλιαμ. Ο Κερκ ζητάει την εκδίκηση. Ο Γουίλιαμ πιστεύει πως αν τον βοηθήσει να βρει το δρόμο του, θα λυτρωθεί κι αυτός από τα δεσμά του παρελθόντος του που συνεχίζουν να τον στοιχειώνουν. Και, ίσως, η ζωή να είναι αρκετά καλή μαζί του για να του χαρίσει στο τέλος μια ζωή με τη Λα Λίντα (Τίφανι Χάντις), την όμορφη κυνηγό ταλέντων της πράσινης τσόχας, που κι αυτή βρέθηκε μπροστά του για να του αλλάξει τη διαδρομή.
Ο ταξιτζής Μπικλ είναι μόλις πενήντα χρόνια μακριά από τον επαγγελματία χαρτοπαίκτη Τελ, αλλά η κόλαση του Βιετνάμ είναι πολλές χιλιάδες μίλια μακριά από την κόλαση του Άμπου Γκάιμπ. Οι στρατιώτες που γύρισαν από το Βιετνάμ, όπου είχαν σκοτώσει αμάχους και κάψει χωριά, είχαν το χρόνο μέσα στην απόγνωση τους να πάρουν τις αποστάσεις τους. Αρκετοί μίλησαν για αυτά που έζησαν. Τα μοιράστηκαν μαζί με άλλους. Τα έκαναν συλλογική ενοχή και συλλογικό τραύμα. Η κινηματογραφική βιομηχανία προθυμοποιήθηκε να κάνει εικόνες το δράμα τους.
Οι βασανιστές του Άμπου Γκάιμπ δεν είχαν αυτή την πολυτέλεια. Κανείς δεν ήθελε να τους ξέρει. Ήταν τόσο χωμένοι μέσα στον βόθρο, τόσο αντιμέτωποι με τον αποκτηνωμένο εαυτό τους, που δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτε άλλο πέρα από το να χωθούν στην τρύπα τους και να προσπαθήσουν να μην φαίνονται. Να τους ξεχάσουν. Γιατί οι ίδιοι δεν μπορούν να ξεχάσουν τι έκαναν.
Η ταινία είναι χωρισμένη σε χρωματικές ομάδες πλάνων που διαδέχονται το ένα το άλλο: οι πολύχρωμες και λαμπερές σάλες των καζίνο, το οιωνεί ασπρόμαυρο περιβάλλον της φυλακής, η εφιαλτική ώxρα στα υπόγεια του Άμπου Γκάιμπ –για την τολμηρή κινηματογράφηση αυτών των σκηνών και μόνο αξίζει να δει κανείς την ταινία– και ξανά το οιωνεί ασπρόμαυρο στο δωμάτιο του μοτέλ. Η ζωή του Τελ έξω από τη φυλακή είναι συνέχεια της ζωής του μέσα σε αυτήν. Στην πραγματικότητα, δεν βγήκε ποτέ από τη φυλακή. Κι όταν θα έρθει η ώρα να κόψει τον γόρδιο δεσμό, θα γυρίσει και πάλι εκεί. Γιατί ξέρει πως πρέπει να τιμωρηθεί. Όπως κάθε τραγικός ήρωας, ξέρει πως μετά την ύβρι έρχεται η νέμεση.
Αφήνοντας το αμαρτωλό παρελθόν του αμερικανικού επεκτατισμού να ρυθμίζει από το βάθος κάθε κίνηση των ηρώων, η κυρίως δράση μας φέρνει σε πρώτο πλάνο τον κόσμο της χαρτοπαιξίας, με τον εθισμό στον τζόγο. Η κάμερα που κυλάει πάνω από όλα τα πρόσωπα γύρω από το τραπέζι με την πράσινη τσόχα αποδεικνύει τη δύναμη της εικόνας στο να περιγράφει με τόση σαφήνεια όση και ο λόγος, αλλά και την ικανότητα του Σρέιντερ να τη χειρίζεται. Απ’ όλους τους κομπάρσους χαρτοπαίκτες φυσικά και ξεχωρίζει ο πρωταθλητής ‘U.S.A.!!! U.S.A.!!!’ που είναι από την Ουκρανία. Σκέψη τόσο βαθιά που μπορεί να προβάλλεται στο μέλλον;
Οι τέσσερις χαρακτήρες γύρω από τους οποίους στήνεται το σενάριο είναι πολύ γειωμένοι στην πραγματικότητα, όπως όλοι οι ήρωες του Σρέιντερ. Και οι ερμηνείες είναι αξιόλογες, με αιχμή του δόρατος τον Γουίλεμ Νταφόε, που φοράει σαν το αγαπημένο του κοστούμι όλους τους ρόλους του, από τον Χριστό μέχρι τον Σατανά.
Ιδιαίτερη μνεία αξίζει ο Όσκαρ Άιζακ, ο οποίος δίνει μια ερμηνεία ζωής. Μακριά από τους ρόλους του συμπαθητικούλη, γλυκούλη και τρελά σέξι νεαρού άντρα, πιάνει τον παλμό του ήρωα του, βυθίζεται στην άβυσσό του και τον ακολουθεί στο Γολγοθά του μαρτυρίου, μέχρι την εξιλέωση που έρχεται με έναν διόλου χριστιανικό τρόπο.
Ο Σρέιντερ επιστρέφει στα μεγάλα αφηγήματα, με μια ταινία που προσπαθεί να πει τα πάντα, να καταγράψει την ιστορία της αμερικανικής κοινωνίας. Και σε μεγάλο βαθμό το καταφέρνει. Μισό αιώνα μετά από τον τραγικά ατίθασο ταξιτζή στον τραγικά πειθαρχημένο τζογαδόρο, η κατιούσα πορεία της αυτοκρατορίας γράφεται και στις κινηματογραφικές οθόνες.
Ρεγγίνα Ζερβού
