Η επίσκεψη του πρωθυπουργού και του επιτελείου του στην Ουάσιγκτον ήταν αναμφισβήτητα μια σημαντική θετική καμπή στις ελληνο-αμερικανικές σχέσεις, ιδίως από άποψη μηνυμάτων και συμβολισμών, με κυρίαρχη την ιστορική τιμή της ομιλίας στο Κογκρέσο. Δεδομένης όμως της αυξανόμενης ρευστότητας του τριγώνου Αθήνας-Ουάσιγκτον-Άγκυρας, το αν επί της ουσίας η Ελλάδα πράγματι απέσπασε μια ισχυρότερη δέσμευση των ΗΠΑ ή έστω μια μετατόπισή τους υπέρ των ελληνικών θέσεων θα φανεί στο προσεχές διάστημα.
Σε επίπεδο συμβολισμών και των αναπόφευκτων παραδοσιακών συγκρίσεων με την Τουρκία, η Ελλάδα «βγήκε μπροστά». Επισκεπτόμενος πρώτος την Ουάσιγκτον ο Έλληνας πρωθυπουργός προηγείται στις εντυπώσεις του Ερντογάν που ακόμη επιζητεί να προσκληθεί από τον «Μπαϊντενάκη», ενώ η ομιλία στο Κογκρέσο αποτελεί μια ασύγκριτη ιστορική τιμή.
Ο Κ.Μητσοτάκης πέτυχε πράγματι με ένα εξαίρετα υπαινικτικό λόγο και κατάλληλα στοχευμένα μηνύματα να αποσπάσει την προσοχή και το θερμό χειροκρότημα των Αμερικανών νομοθετών -αυτών που μεταξύ άλλων αποφασίζουν και κρατούν στα χέρια τους το σύστημα κυρώσεων κατά της Τουρκίας στους στρατιωτικούς εξοπλισμούς.
Το ίδιο σημαντική συγκριτικά είναι στο επικοινωνιακό πεδίο η δρομολόγηση της απόκτησης από την Ελλάδα των F-35, την ώρα που η Τουρκία «ιδρώνει» πιέζοντας τις ΗΠΑ για να εκσυγχρονίσει και διευρύνει τον στόλο της των F-16.
Τέλος, η εικόνα της χώρας μας ως αξιόπιστου (αποφεύγω σκόπιμα τον χαρακτηρισμό του «δεδομένου») στρατηγικού εταίρου και μιας σύγχρονης οικονομίας φαίνεται να εμπεδώθηκε στα κέντρα αποφάσεων στην Ουάσιγκτον και ασφαλώς εκτιμάται περισσότερο από την αντίστοιχη ενός αυταρχικού και εμμονικού Ερντογάν που παζαρεύει χοντροκομμένα.
Οι συμβολισμοί και οι εντυπώσεις παράγουν βέβαια από μόνοι τους αποτελέσματα. Η τουρκική οργή είναι πλέον εμφανής και ποτίζει ακόμη περισσότερο το αντιδυτικό και ανθελληνικό αφήγημα που έντεχνα και εμμονικά εξυφαίνει εδώ και χρόνια ο Τούρκος πρόεδρος περί «περικύκλωσης» της γειτονικής μας χώρας από τις ΗΠΑ και τους «φίλους» της. Από τη στιγμή που γαλουχείται με τις θεωρίες αυτές η πλειοψηφία των γειτόνων μας, κακώς αυτές υποτιμώνται από μέρους μας ως γελοίες (αν και προφανώς είναι).
Το σκέλος μάλιστα του αφηγήματος που βλέπει την Ελλάδα ως το «μακρύ χέρι» της Ουάσιγκτον στην περιοχή (με αναφορά στις βάσεις και ειδικά στην Αλεξανδρούπολη, στα προηγμένα οπλικά συστήματα κ.λπ.) φανατίζει επικίνδυνα την τουρκική κοινή γνώμη εναντίον μας. Κρίσιμο είναι εξάλλου για την συνολική αποτίμηση να αναλογιστούμε ότι, ουχί τυχαία, θυμίζει τα ανάλογα διαστρεβλωτικά προσχήματα του Πούτιν περί Ουκρανίας, που δήθεν λειτουργούσε ως απειλή και πολιορκητικός κριός του ΝΑΤΟ κατά της Ρωσίας «αναγκάζοντας» την τελευταία να «αμυνθεί» (δια …της εισβολής). Θα είναι λάθος να υποτιμηθεί το τουρκικό αυτό υστερικό αφήγημα με τις επικίνδυνες προεκτάσεις που πυροδοτεί για τα σχέδια της γείτονος και την εθνική μας ασφάλεια.
Πέρα από τους συμβολισμούς και τα αφηγήματα, οι επόμενες εβδομάδες και μήνες θα δείξουν τα πραγματικά επιτεύγματα της επίσκεψης. Με ρεαλιστική εκτίμηση παραμένει αμφίβολο το αν οι ΗΠΑ θα μετακινηθούν από την παραδοσιακή τακτική των ίσων αποστάσεων στα ελληνοτουρκικά που συνήθως καταλήγει υπέρ του θύτη κι όχι του θύματος. Άλλωστε κατά τη χθεσινή δήλωση Τσαβούσογλου η Ουάσιγκτον μετέβαλε δήθεν τις ίσες αποστάσεις και η «ισορροπία» πρέπει να αποκατασταθεί.
Ρεαλιστικά λοιπόν, θα αποτελέσει πραγματική έκπληξη αν ο «Μπαϊντενάκης» στηρίξει έμπρακτα τις αυστηρές προειδοποιήσεις του πρωθυπουργού σχετικά με τις τουρκικές παραβιάσεις της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων μας με ιδιαίτερη έμφαση στις υπερπτήσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν υπήρξαν στα θέματα αυτά δημόσιες τοποθετήσεις των Αμερικανών συνομιλητών και δεν γνωρίζουμε τα σχόλια του Λευκού Οίκου στα παραπάνω ζητήματα ή όταν επιδείχθηκε ο χάρτης της «Γαλάζιας Πατρίδας». Πρέπει όμως να συνυπολογίσουμε τη σφοδρή αντεπίθεση της Τουρκίας που ξεκίνησε με την επίσκεψη Τσαβούσογλου, αλλά και τη σημασία που της αποδίδουν πολλοί στην Ουάσιγκτον αναλογιζόμενοι το βέτο της για τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ και το «χειρότερο» σενάριο της πλήρους απομάκρυνσης από τη Δύση.
Ως προς τα F-35, απαιτείται περισσότερος στρατηγικός και οικονομικός ρεαλισμός. Ως αεροσκάφος πέμπτης γενιάς αποτελεί ό,τι πιο σύγχρονο σε πολεμικά αεροσκάφη αλλά και τον πέμπτο τύπο μαχητικού που θα ενταχθεί στις τάξεις της αεροπορίας μας. Αν στο πλαίσιο του εθνικού στρατηγικού σχεδιασμού και κατά την κρίση του ΓΕΕΘΑ αποτελούν και την καλύτερη επένδυση κόστους-οφέλους για τα 4 δις που διατίθενται από την πολιτεία, τότε ορθά έπραξε ο πρωθυπουργός. Στην ουσία βέβαια πρόκειται για μια κλασική εμπορική συναλλαγή και δεν φαίνεται να έτυχε κάποιας ευνοϊκότερης αντιμετώπισης πέραν της υπόσχεσης της εταιρείας να επενδύσει στην ΕΑΒ.
Θα υλοποιηθεί εξάλλου μόνο στο τέλος της δεκαετίας -άρα δεν εισφέρει στην άμεση ενίσχυση της εθνικής μαχητικής ικανότητας που όμως είναι και το κύριο ζητούμενο. Αντίστροφα, στην ουχί αδιανόητη όπως φαίνεται περίπτωση που η Ουάσιγκτον εγκρίνει προσεχώς τα τουρκικά αιτήματα για τα F-16, θα ενισχύσει πολύ πιο γρήγορα την πολεμική αεροπορία της γείτονος. Επιπλέον, ως θέμα αρχής, στο τελευταίο αυτό σενάριο οι ΗΠΑ θα έχουν υποχωρήσει παρακάμπτοντας τον αμερικανικό νόμο CAATSA, χωρίς η Άγκυρα να έχει μετακινηθεί στο ζήτημα των S-400.
Οι αναφορές στην αύξηση της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης και του σχετικού ρόλου της Ελλάδας ως κόμβου στην ταχύτερη δυνατή ανάπτυξη των θαλάσσιων μεταφορών και τερματικών LNG/ FRSU είναι αναμφίβολα στην ορθή κατεύθυνση. Σε σχέση όμως με τα ενεργειακά της Ανατολικής Μεσογείου γεννάται ένας προβληματισμός. Τα ηλεκτρικά καλώδια (interconnectors) Ελλάδας-Αιγύπτου και Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ αφορούν σε θαλάσσιες περιοχές που η Τουρκία θεωρεί «Γαλάζια Πατρίδα».
Στο ίδιο πλαίσιο η Άγκυρα προωθεί μεθοδικά εδώ και καιρό την οριστική κατάρρευση του ελληνικού σχεδίου για αγωγό EastMed και την αντικατάστασή του από έναν φθηνότερο σε κόστος αγωγό Τουρκίας-Ισαραήλ μέσω της ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας. Την ίδια λογική ασπάζεται όμως και ο αρμόδιος Αμερικανός αξιωματούχος για τα ενεργειακά της Ανατολικής Μεσογείου Α. Χόκστιν (συμμετείχε μάλιστα στις συνομιλίες Μπάιντεν – Μητσοτάκη), «πατέρας» του non-paper με το οποίο οι ΗΠΑ τορπίλισαν πρόσφατα τον EastMed. Ο ίδιος ορίστηκε να διεξαγάγει συνομιλίες ενεργειακού περιεχομένου με τον νέο σύμβουλο του πρωθυπουργού Ν.Τσάφο.
Να προσθέσουμε κι ότι πρόσφατες (έμμεσες) δηλώσεις αρμοδίων παραγόντων δεν αποκλείουν πλέον τη συμμετοχή της Τουρκίας στα ενεργειακά της Ανατολικής Μεσογείου (αντίθετα από παλαιότερες θέσεις μας). Επιπλέον, το νεότευκτο τέταρτο γεωτρύπανο ετοιμάζεται για την Ανατολική Μεσόγειο. Η Άγκυρα ίσως σχεδιάζει (αν συμφωνήσει και το Ισραήλ) να εκβιάσει την όδευση μέσω της κυπριακής ΑΟΖ είτε «επί του πεδίου»(δια τετελεσμένων ή και δια της βίας), είτε με «λύση» (στα μέτρα της) του Κυπριακού. Σημειωτέον εδώ ότι ο Ερντογάν δεν εννοεί ως «λύση των δυο κρατών» αυτή που εμείς αντιλαμβανόμαστε. Και πάντως σε κάθε περίπτωση ο στόχος του είναι να υποτάξει άμεσα ή έμμεσα ολόκληρο το νησί και να εξουδετερώσει τα νόμιμα δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας για θαλάσσιες ζώνες μαζί με κάθε ελληνικό στοιχείο του.
Συμπερασματικά, η επίσκεψη του Κυριάκου Μητσοτάκη στις ΗΠΑ πρέπει να αξιολογηθεί συνολικά συνεκτιμώντας και το γενικότερο πλαίσιο των μεγάλων διεθνών ανακατατάξεων που πυροδοτήθηκαν με τη χρήση αναθεωρητικής βίας από τη Ρωσία. Η Τουρκία εκτιμά ότι ευνοούνται (και δεν αποθαρρύνονται όπως εμείς πιστεύουμε) τα σχέδιά της για σταδιακά αυτόνομη πορεία και επιβολή (με όποιο τρόπο απαιτηθεί!) της «Γαλάζιας Πατρίδας». Με το βέτο στη διεύρυνση της Συμμαχίας και σειρά άλλων εκβιασμών άρχισε ήδη να πιέζει για ανταλλάγματα (με κύριο την άρση όλων των εναντίον της εμπάργκο όπλων) πολλά μέλη, με πρώτες τις ΗΠΑ. Το αν λοιπόν οι ελληνικές ενημερώσεις εξασφάλισαν αμερικανική στήριξη για την εθνική ασφάλεια και θα υπερισχύσουν των τουρκικών εκβιασμών μένει να κριθεί στην πορεία. Συνήθως όμως ο άσωτος εξασφαλίζει και τον «μόσχο τον σιτευτό».
Ο Γιάννης Βαληνάκης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και πρώην υφυπουργός Εξωτερικών επί κυβερνήσεων Κώστα Καραμανλή.
