Η Ουκρανία μονοπωλεί τις τελευταίες ώρες το παγκόσμιο ενδιαφέρον, με τον Βλαντίμιρ Πούτιν, μετά την απόφαση για εισβολή, να έχει μπει στο “στόχαστρο” της διεθνους κοινότητας, καθώς εκτός των άλλων, υπάρχουν φόβοι ότι ίσως να ανοίξει τον δρόμο και για άλλες παρόμοιες κινήσεις. Το “καμπανάκι” εκτιμάται ότι χτυπάει για την Ταϊβάν, με μια πιο βίαιη προσπάθεια από πλευράς Κίνας να την διεκδικήσει, να φαντάζει πλέον πιο πιθανή.
Αυτό δεν οφείλεται απαραίτητα στο ότι υπάρχει άμεση σύνδεση μεταξύ της εισβολής του Πούτιν στην Ουκρανία και της απειλής του Πεκίνου στην Ταϊβάν, αλλά επειδή ο πόλεμος για την Ουκρανία είναι η πιο ατυχής ένδειξη μέχρι τώρα για την τρομακτική κατεύθυνση της παγκόσμιας γεωπολιτικής: Οι αυτοκράτορες αντεπιτίθενται.
Με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, ο μακρύς αμερικανικός αγώνας ενάντια στις παγκόσμιες αυταρχικές απειλές φαινόταν να έχει κερδηθεί. Σχεδόν παντού, δικτάτορες ήταν σε φυγή — Ινδονησία, Μιανμάρ, Βραζιλία, Νότια Κορέα, Φιλιππίνες, Χιλή, ακόμη και στη Ρωσία, όπως αναλύει ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Michael Schuman στο Atlantic. Η παγκοσμιοποίηση έκανε τα “μαγικά” της, διαδίδοντας φιλελεύθερα πολιτικά και οικονομικά ιδανικά, ευημερία και ένα τέλος στην αντιπαράθεση μεγάλων δυνάμεων. Το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα είχε εδραιωθεί στο Πεκίνο, αλλά τα στελέχη του έμοιαζαν να είναι εταίροι στην παγκόσμια τάξη, πλουτίζοντας από τα εμπορικά δίκτυα και τους διεθνείς θεσμούς που δημιούργησαν οι δημοκρατικές δυνάμεις.
Εποχή απολυταρχικής επιθετικότητας
Ο πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία αποκαλύπτει πόσο λάθος ήταν αυτή η γραμμή σκέψης. Αυτό που πέτυχαν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους τη δεκαετία του 1990 δεν ήταν μια τελική νίκη επί του αυταρχισμού, αλλά μια απλή ανάπαυλα. Για χρόνια, η αμερικανική φιλελεύθερη δημοκρατική συναίνεση διαβρώνεται: Η ανελεύθερη δημοκρατία του Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία, η υπονόμευση των ελευθεριών στην Τουρκία από τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ή η επίθεση του Ναρέντρα Μόντι στις κοσμικές παραδόσεις της Ινδίας. Στη Μιανμάρ, οι στρατηγοί έχουν ανακτήσει τον έλεγχο. Ο Ζαϊχ Μπολσονάρο υποστηρίζει την αντιδημοκρατική ρητορική στη Βραζιλία και ο Ροντρίγκο Ντουτέρτε έχει εξαπολύσει με περισσή περηφάνια έναν βίαιο και παράνομο πόλεμο ναρκωτικών στις Φιλιππίνες. Ωστόσο, η εισβολή του Πούτιν προαναγγέλλει μια νέα εποχή – μια εποχή απολυταρχικής επιθετικότητας.
Καμία χώρα, ωστόσο, συνεχίζει ο Schuman, δεν αποτελεί τόσο μεγάλη απειλή για τη φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη πραγμάτων όσο η Κίνα. Η Ρωσία, από πολλές απόψεις, είναι μια φθίνουσα δύναμη, χωρίς τον οικονομικό δυναμισμό για να διατηρήσει την πολιτική της γροθιά. Η επίθεση στην Ουκρανία μπορεί να γίνεται για να πάρει ο Πούτιν αυτό που θέλει όσο ακόμα μπορεί. Η ιστορία είναι διαφορετική με την Κίνα – μια δύναμη με αυξανόμενη οικονομική, διπλωματική και στρατιωτική ισχύ. Η εθνικιστική ζέση του προέδρου Σι Τζινπίνγκ, η δέσμευση για την αποκατάσταση της κινεζικής ισχύος και η πιο επιθετική προσέγγιση σε σύγκριση με τους προκατόχους του όσον αφορά εδαφικές και θαλάσσιες διαφορές, οι σχέσεις με τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους, καθώς και το διεθνές σύστημα, τείνουν να κάνουν την χώρα αποσταθεροποιητική δύναμη στην Ασία.
Η Ταϊβάν βρίσκεται σε αυτή την αδύναμη πρώτη γραμμή. Ακριβώς όπως ο Πούτιν δεν μπορεί να ανεχθεί την ουκρανική κυριαρχία, το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα δεν θα αποδεχθεί ποτέ τον διαχωρισμό της Ταϊβάν, την οποία το Πεκίνο θεωρεί βασικό τμήμα της Κίνας κατεχόμενο από μια παράνομη (δημοκρατική) κυβέρνηση. Η απόκτηση του ελέγχου της Ταϊβάν, ή όπως προτιμά να την αποκαλεί το κόμμα, “επανένωση”, είναι πρωταρχικός στόχος της κινεζικής εξωτερικής πολιτικής. Σε μια παγκόσμια τάξη πραγμάτων όπου τα απολυταρχικά κράτη είναι πιο διεκδικητικά και οι δημοκρατικοί σύμμαχοι είναι πίσω, οι πιθανότητες πολέμου για την Ταϊβάν αυξάνονται. Ο Σι έχει ήδη εκφοβίσει την κυβέρνηση στην Ταϊπέι στέλνοντας πολεμικά αεροσκάφη για να ενοχλούν το νησί.
Αυτό δεν σημαίνει ότι επίκειται μια κινεζική επίθεση στην Ταϊβάν. Είναι αδύνατο να προβλέψουμε με βεβαιότητα τι μπορεί να σκέφτεται ο Σι για την Ταϊβάν στον απόηχο του πολέμου του Πούτιν στην Ουκρανία. Ωστόσο, σε αντίθεση με τον Πούτιν όταν πρόκειται για την Ουκρανία, ο Σι δεν συγκεντρώνει δύναμη εισβολής στο στενό που χωρίζει την Ταϊβάν από την ηπειρωτική Κίνα. Επίσης, ο Σι δεν είναι επικίνδυνος. Κατά την αντίληψή του, η άνοδος της Κίνας είναι αναπόφευκτη. Δεν χρειάζεται να ακολουθήσει τον Πούτιν στον δρόμο του πολέμου.
Αναδιαμόρφωση του κόσμου
Αλλά η στρατιωτική επιθετικότητα του Πούτιν είναι ένα σημάδι του τι μπορεί να έρθει, όπως αναφέρει ο Schuman. Οι απολυταρχικές δυνάμεις πιστεύουν ότι έχει φτάσει η στιγμή να απωθήσουν τις ΗΠΑ και να αναδιαμορφώσουν τον κόσμο. Και ποιος μπορεί να πει ότι κάνουν λάθος: Δεν είναι καθόλου σαφές εάν οι δημοκρατικοί σύμμαχοι έχουν τη θέληση, τους πόρους ή την ενότητα για να δώσουν άλλη μια μάχη με την απολυταρχία. Η κρίση στην Ουκρανία έχει δείξει και τον τρόπο με τον οποίο οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους στην Ευρώπη αγωνίζονται για κοινούς σκοπούς, ενώ παρ’ όλα αυτά υπολείπονται όσον αφορά τα αποτελέσματα. Οι ηγέτες της Ευρώπης θέλουν να χαράξουν τη δική τους πορεία, αλλά η πολυδιαφημισμένη «στρατηγική αυτονομία» τους μοιάζει όλο και περισσότερο με «στρατηγική αναποφασιστικότητα», στην οποία τα βραχυπρόθεσμα οικονομικά και πολιτικά κέρδη υπερισχύουν των μακροπρόθεσμων στρατηγικών συμφερόντων. Στην Ουάσιγκτον, εν τω μεταξύ, οι λυσσασμένες πολιτικές διαιρέσεις εγείρουν σοβαρές αμφιβολίες για τη συνεχιζόμενη αμερικανική αποφασιστικότητα.
Εάν αυτές οι τάσεις συνεχίσουν να ξεδιπλώνονται, η μέρα που η Κίνα θα εισβάλλει στην Ταϊβάν θα πλησιάζει. Οι Κινέζοι ηγέτες έρχονται να δουν την αμερικανική παρακμή ως αναπόφευκτη, όσο και τη δική τους άνοδο. Η κρίση στην Ουκρανία μπορεί να φαίνεται ότι προσθέτει ακόμα περισσότερα στοιχεία στην υπόθεσή τους. Μια μέρα, μπορεί να υπολογίσουν (ή ακόμα χειρότερα, να υπολογίσουν λάθος) ότι οι ΗΠΑ και οι εταίροι τους δεν θα παλέψουν ο ένας για τον άλλον, τα ιδανικά τους ή την παγκόσμια τάξη τους.
Τίποτα, όμως, δεν είναι αναπόφευκτο. Οι επικριτές της Ουάσιγκτον θα παραπονεθούν ότι η αποτυχία να αποτραπεί η εισβολή του Πούτιν είναι ήδη σημάδι υφέρπουσας αμερικανικής αδυναμίας. Αλλά οι ΗΠΑ δεν ήταν ποτέ και δεν θα είναι ποτέ παντοδύναμες. Γεγονός είναι ότι το παιχνίδι της Ουκρανίας δεν έχει τελειώσει. Τώρα ο κόσμος – και ειδικά ο Σι Τζινπίνγκ – θα παρακολουθεί για να δει πόσο πόνο και πόσο κόστος μπορούν και θα προκαλέσουν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους στη Ρωσία. Οι ΗΠΑ έχουν προβάλει τη δύναμή τους όχι μόνο με αεροπλανοφόρα, αλλά με την τεχνολογία, το νόμισμά τους και το ταλέντο τους στην οργάνωση συλλογικής δράσης. Η επίθεση του Πούτιν στην Ουκρανία είναι μια δοκιμασία για όλα αυτά.
Η Κίνα και η Ρωσία είναι βέβαιο ότι θα διατηρήσουν την πίεση. Θα πυροδοτήσουν νέες κρίσεις για να πιέσουν τις ΗΠΑ και τους εταίρους τους. Ίσως οι συμμαχίες να σπάσουν και να διαβρωθεί η αμερικανική πρωτοκαθεδρία.
Και ο Schuman καταλήγει: Ο σύγχρονος κόσμος, με τους ολοκληρωμένους δεσμούς οικονομικών συμφερόντων και ασφάλειας, είναι πολύ περίπλοκος για να οριστεί ως ένας απλός διαγωνισμός μεταξύ δημοκρατίας και απολυταρχίας. Αλλά μπορεί να χωριστεί μεταξύ εκείνων των κρατών που ωφελούνται στρατηγικά από τη διαιώνιση της τρέχουσας παγκόσμιας τάξης και εκείνων που κερδίζουν από την ανατροπή της. Η εισβολή στην Ουκρανία θα μπορούσε να είναι μόνο ένα στάδιο σε μια εκστρατεία για την καταστροφή της. Το επόμενο μπορεί κάλλιστα να αφορά την Κίνα.
