Η λέξη πότισμα πρέπει να είναι από τις πρώτες που άκουσα αμέσως μετά τη γέννησή μου, μήνα Ιούνιο, ενός σωτηρίου έτους μακριά από σήμερα. Από τότε, δεν υπήρχε χρονιά που το πότισμα των καλλιεργειών να μην είναι πρόβλημα για το αγροτικού σπίτι που μεγάλωσα. Πότε ήταν οι νέες γεωτρήσεις, πότε οι βλάβες δεκάδες μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης, πότε οι σωλήνες, πότε το κόστος του ρεύματος, κάθε καλοκαίρι το θέμα ερχόταν στο επίκεντρο.
Φέτος, δεν είναι η πρώτη (ούτε φυσικά και η τελευταία) χρονιά εδώ και 50 χρόνια που ζούμε συνθήκες έλλειψης νερού στην Ελλάδα. Η περιοχή μου ειδικότερα, είναι πολύ προικισμένη σε υπόγεια νερά και η παντελής έλλειψη νερού μας είναι άγνωστη. Προβλήματα έχουμε, χωρίς νερό δεν μείναμε ποτέ. Αυτό όμως, δεν είναι λόγος να μην ανησυχούμε και κυρίως να μη θυμώνουμε με όλους όσους σπαταλούν νερό ή δεν φροντίζουν να μη μας λείψει στις διάφορες χρήσεις του. Στο πρώτο αναφέρομαι στους καταναλωτές, νοικοκυριά, επιχειρήσεις και κυρίως τους αγρότες, τους μεγάλους χρήστες του πολύτιμου φυσικού μας πόρου και στους δεύτερους τους πάσης φύσεως αιρετούς ή διοικητικούς άρχοντες.
Στη συνέχεια θα κάνουμε μαζί μια μικρή περιήγηση μέσα από μαρτυρίες, ρεπορτάζ του περιφερειακού τύπου και επιτόπιες επισκέψεις ανά την Ελλάδα εκεί που ποτίζει τα χωράφια της και θα προσπαθήσουμε να δούμε που χωλαίνει το σύστημα και τι είδους περιθώρια βελτίωσης υπάρχουν.
Οι σπατάλες νερού στο πότισμα και οι «ανέμελη» επιλογή καλλιεργιών πέρυσι το φθινόπωρο
Θυμώνω πάρα πολύ όταν βλέπω συναδέλφους αγρότες, ειδικά φέτος που το πρόβλημα ήταν γνωστό ήδη από το φθινόπωρο, να ποτίζουν αγροτικούς δρόμους και ακαλλιέργητα χωράφια σπαταλώντας έως και το 20% (δικιά μας εκτίμηση) των υδάτων που καταναλώνουν. Εάν ήταν στο χέρι μου θα τους αφαιρούσα την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, μη επιτρέποντάς τους να ξανακαλλιεργήσουν τα επόμενα 2 χρόνια!!!. Και δεν αναφέρομαι στο απλό κατάβρεγμα των αγροτικών δρόμων, για να ποτιστούν οι άκρες των χωραφιών, αναφέρομαι στο κανονικό πότισμα των δρόμων, γιατί απλά βαριούνται να ρυθμίσουν το μπεκ!!! Σε όλους θα έχει τύχει να οδηγείτε σε επαρχιακό δρόμο και να δεχθείτε ένα δωρεάν ντουζάκι από το παρακείμενο «κανόνι», το οποίο μεταξύ άλλων μπορεί να αποδειχθεί και ιδιαίτερα επικίνδυνο.
Από την άλλη, δεν είναι δυνατόν η περίφημη Κωπαΐδα, περιοχή τροφοδότης τόσο της Αθήνας όσο και των νησιών με πλήθος απαιτητικών σε νερό προϊόντων (λαχανικά, ζωοτροφές) να αρδεύεται ακόμη και σήμερα με ανοικτά κανάλια! Τα γεμίζουν με άφθονο νερό και στη συνέχεια οι αγρότες αντλούν από αυτά νερό. Ορισμός δηλαδή της σπατάλης νερού και ενέργειας και η απόλυτη πρακτική αντι-βιωσιμότητας! Έπρεπε να φτάσουμε στο σημείο μηδέν για να σκεφτούμε (προσέξτε σκεφτούμε όχι δρομολογήσουμε) έργα εκσυγχρονισμού ενός συστήματος που φτιάχτηκε από τους Άγγλους τον προ-προηγούμενο αιώνα! Εγκαινιάστηκε 1η Ιουλίου 1886!
Στα παραπάνω είμαστε … απολύτως απόλυτοι!!! Ο αντίλογος, ότι κανείς δεν μας είπε να κάνουμε οικονομία, είναι για τους επαγγελματίες αγρότες άνευ περιεχομένου κατά τη γνώμη μας. Οι αγρότες ανά την επικράτεια, είδαν πέρυσι το φθινόπωρο τα πηγάδια τους στεγνά από νερό και δεν χρειαζόταν να μας πει κανένας ότι υπάρχει πρόβλημα. Τελειώνοντας πέρυσι η αρδευτική περίοδος, (Αύγουστος 2023) τα πηγάδια ήταν παντού ξερά. Αμέσως μετά τη νεροποντή του Daniel, τα πηγάδια εκτός των πληγεισών περιοχών, κράτησαν λίγο νερό. Χαράς ευαγγέλια, κάτι θα γίνει, γέμισαν οι υπόγειες δεξαμενές είπαμε όλοι. Αλλά κάθε θαύμα κρατάει μόνο 3 ημέρες. Ως επαγγελματίες, έπρεπε να κινητοποιηθούμε για ένα τόσο σοβαρό θέμα. Αντίθετα, ψάχναμε τον προηγούμενο Μάιο (2024) εν μέσω καλοκαιριού, να βρούμε λύση πως θα ποτιστεί η Κωπαΐδα και πως θα διαχειριστούμε τα λίγα νερά του Πηνειού στην Ηλεία.
Αφού το ξέραμε το πρόβλημα, γιατί δεν κάναμε από πέρυσι διαφορετική κατανομή ξερικών και ανοιξιάτικων καλλιεργειών; Τώρα που τα βαμβάκια (σιγά το εισόδημα μεταξύ μας) στην Βοιωτία είναι να τα… κλαις και τα τριφύλλια τουλάχιστον θλιβερά, είναι καλύτερα; Δεν το ξέραμε; Το ξέραμε. Όπως ήξεραν οι αγρότες στην Ηλεία ότι δεν φτάνει το νερό για να ποτιστούν οι συνήθεις καλλιέργειες κηπευτικών της περιοχής. Τώρα λένε ότι καταστράφηκε η παραγωγή της πιπεριάς και ζητούν αποζημιώσεις. Υπήρχε λόγος να κάνουν οι αγρότες τόσα έξοδα μέχρι να φτάσουν λίγο πριν τη συγκομιδή για να ανακαλύψουν ότι δεν υπάρχει νερό. Για να μην τους αδικούμε εντελώς, εκεί έβαλαν ένα εκ περιτροπής πρόγραμμα άρδευσης, αλλά πάλι δεν έφτασε. Έτσι η βιομηχανική τομάτα έδωσε μεν παραγωγή αλλά με μειωμένες αποδόσεις στην περιοχή.
Πρόβλημα νερού και στην πολύπαθη Θεσσαλία!
Ο Πρόεδρος ενός από τους πλέον γνωστούς ΤΟΕΒ, αυτός του Ταυρωπού Καρδίτσας, δήλωσε ότι μπαίνουμε στην τελευταία φάση της αρδευτικής περιόδου και οι ημερήσιες ανάγκες για πότισμα στον κάμπο της Καρδίτσας είναι 1,5 εκατ. κυβικά μέτρα ημερησίως. Η ΕΥΔΑΠ, για λόγους σύγκρισης για την ύδρευση των περιοχών ευθύνης της, χρησιμοποιεί την εποχή αυτή περίπου 2 εκατ. κυβικά μέτρα την ημέρα. Σύμφωνα με τον ίδιο, δεν κατέστη δυνατό να διατηρηθεί η στάθμη της Λίμνης Πλαστήρα στο προγραμματισμένο ύψος, δηλαδή 1,5 μέτρο πάνω από το οικολογικό όριο των 784 μέτρων. Λίγο πριν τελειώσει η αρδευτική περίοδος, η στάθμη βρίσκεται ακριβώς στο ύψος αυτό και θα υποχωρήσει περαιτέρω τις επόμενες ημέρες.
Εντύπωση πάντως προκαλεί ότι ένας μόνο οργανισμός άρδευση, με απλή δομή και τοπική εμβέλεια, διαχειρίζεται όγκο νερού αντίστοιχο της ΕΥΔΑΠ, η οποία έχει δομή σύγχρονης εταιρείας και πολυσχιδή οργάνωση. Γίνονται άραγε οι φορείς αυτοί άρδευσης κοινωνοί των σύγχρονων προκλήσεων όπως αυτές εκφράζονται με την έννοια της βιωσιμότητας;
Λείπει όμως νερό και στη Βόρεια Ελλάδα …
Αυτό ήταν φέτος κάτι που προκάλεσε μεγάλη στεναχώρια. Ακόμη και στον Έβρο, όπου τα προηγούμενα χρόνια τα καλοκαιρινά μπουρίνια προκαλούσαν μεν ζημιές σε κατοικίες και καλλιέργειες, πότιζαν όμως τα χωράφια. Φέτος οι αγρότες διαμαρτύρονται κι εκεί ότι δεν έχουν νερό να ποτίσουν. Το τοπικό Παράρτημα του ΓΕΩΤΕΕ, από τις αρχές Ιουλίου, επεσήμανε το πρόβλημα, τονίζοντας μάλιστα ότι χρειάζεται να δώσουμε ένα νέο ορισμό στην λέξη «κακοκαιρία». Εκτός από την έλλειψη νερού, οι ακρίτες αγρότες έχουν να αντιμετωπίσουν ένα σωρό άλλα προβλήματα, όπως η κακή γονιμοποίηση στο καλαμπόκι, το πεπόνι, το καρπούζι και το κολοκύθι λόγω μειωμένης ατμοσφαιρικής υγρασίας. Είναι λογικό στις περιοχές αυτές, οι υποδομές άρδευσης να μην είναι αντίστοιχες αυτών της Νότιας Ελλάδας, αφού μέχρι τώρα δεν ήταν αναγκαίες. Αλλά μιας και το τοπικό ΓΕΩΤΕΕ, άνοιξε τη σχετική συζήτηση θα πρέπει κι εμείς να επισημάνουμε την τεράστια ανάγκη να δοθεί στο όλο θέμα απόλυτη προτεραιότητα!!! Ήδη συντελείται μια σημαντική αγροτική έξοδος σε ολόκληρη την Ελλάδα, η Θράκη πρέπει πάση θυσία να μείνει εκτός της τάσης αυτής.
Παρόμοια κατάσταση και στο περίφημο αγροτικό τρίγωνο στην Κεντρική Μακεδονία, Βέροια, Σκύδρα, Έδεσσα. Το νερό δεν φτάνει να ποτιστούν επαρκώς τα τόσα πολλά οπωροφόρα δένδρα, με αποτέλεσμα συχνά οι καρποί να είναι μικροί. Εδώ το πρόβλημα είναι δυσεπίλυτο, αλλά μη ξεχνάτε μιλάμε για την καρδιά των αγροτικών εξαγωγών τη χώρας. Υπάρχουν όμως πολλά περιθώρια βελτίωσης της αποτελεσματικότητας της άρδευσης. Το γειτονικό Ινστιτούτο Σίνδου εκτελεί προγράμματα ορθολογικής άρδευσης με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Δεν αρκεί όμως να τα βλέπουμε στα κοινωνικά δίκτυα, πρέπει κάπως να γίνουν κτήμα των αγροτών αλλά και της κοινωνίας ολόκληρης.
Το τραγικό της ιστορίας είναι ότι εάν ρωτήσεις έναν αγρότη από την περιοχή για την σπατάλη νερού θα σου απαντήσει «δεν κάνουμε σπατάλη, γιατί χρησιμοποιούμε στάγδην άρδευση!». Η συχνότητα ποτίσματος, το πότισμα ανάλογα της φάσης του δένδρου, ανάλογα του εδάφους και του καιρού, η συμβουλευτική των αισθητήρων, είναι κατά τη γνώμη των χρηστών νερού αμελητέα και το μόνο που ισχύει είναι η αντικατάσταση του καταιωνισμού (μπεκ) με τις σταγόνες!!! Κάτι πρέπει να γίνει με την ενημέρωση των συντελεστών παραγωγής στις σύγχρονες προκλήσεις και απόψεις …
Σε μια άλλη βορειοελλαδίτικη περιοχή με σημαντικό αγροτικό βάρος, την ευρύτερη περιοχή της Καβάλας, ο ρυθμιστικός παράγων εκεί είναι το πόσο νερό απελευθερώνει η ΔΕΗ από το Φράγμα του Θησαυρού. Σύμφωνα με τον Δ/ντη Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, φέτος θα διατεθούν για αγροτική χρήση μόλις 70 εκ κυβικά μέτρα νερού, ενώ το 2021 είχαν διατεθεί 168 εκατ.! Εδώ όσο και να περιοριστεί η σπατάλη και να εξορθολογικοποιηθεί η χρήση, το νερό δεν φτάνει. Κρίμα, γιατί η περιοχή έχει έντονα εξαγωγικό χαρακτήρα και μάλιστα σε υψηλής αξίας προϊόντα, με κορυφαίο τα σταφύλια.
Αλλά η «αγροτική σπατάλη νερού» έχει και μία ακόμη πτυχή την οποία δεν μνημονεύουμε. Σε πολλές περιοχές οι αρδευτικές γεωτρήσεις είναι τόσο βαθιές που αναρωτιέται κανείς εάν είναι περιβαλλοντικά και οικονομικά σκόπιμη η λειτουργία τους. Στην Χαλκιδική για παράδειγμα, μας έλεγε καλλιεργητής ότι κάποιες γεωτρήσεις είναι τόσο βαθιές που εδώ και καιρό βγάζουν ακατάλληλο για άρδευση υφάλμυρο νερό. Δυσκολευτήκαμε να πιστέψουμε τα βάθη που μας έλεγε και χρειάστηκε να μας δείξει φωτογραφίες από το αντλητικό συγκρότημα επιφανείας για να πειστούμε! Προφανώς στο περιφερειακό κατάστημα της ΔΕΗ θα υπάρχει η φωτό του εν λόγω αγρότη, ως μεγάλου ευεργέτη…
Νερό για καλλιέργειες ή για τους τουρίστες;
Οι λέξεις χάος και προχειρότητα είναι ίσως λίγες. Ο ανταγωνισμός γεωργίας και τουρισμού σε περιοχές όπως η Χαλκιδική και η Πιερία, την ίδια μάλιστα ποιο κρίσιμη εποχή του χρόνο, το καλοκαίρι αντιμετωπίζεται με το «όποιος προφτάσει». Να μην αφήσουμε τους επισκέπτες μας χωρίς νερό οι μεν, να μην αφήσουμε τα χωράφια μας απότιστα οι δε. Και όλα αυτά τον Αύγουστο μήνα, όταν το πρόβλημα έχει γίνει κατακόκκινο. Ο πρόεδρος των ξενοδόχων Χαλκιδικής, αναφέρει ότι δεν είναι μόνο η ανομβρία των τελευταίων χρόνων, αλλά και το πότισμα στις ελιές ξεκινάει σχεδόν δύο μήνες νωρίτερα από παλαιότερα. Το πάζλ συμπληρώνεται από την ανεξέλεγκτη δόμηση μεμονωμένων σπιτιών αλλά και ολόκληρων οικισμών. Ο ίδιος μιλώντας στο Αθηναϊκό Πρακτορείο χαρακτήρισε την κατάσταση των οικισμών αυτών δαιδαλώδη, διότι προφανώς ο θεσμικός του ρόλος δεν επέτρεπε άλλους χαρακτηρισμούς.
Ξεχωριστή διάσταση έχει το θέμα του νερού για αγροτική χρήση στις τουριστικές περιοχές και φυσικά τα νησιά. Φέτος ο πόλεμος – κυριολεκτικά – μεταξύ αγροτών και τουριστών φαίνεται ότι μπορεί και να αποφευχθεί. Τι θα γίνει όμως εάν τα υδατικά πλεονάσματα του ερχόμενου χειμώνα δεν είναι αρκετά; Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να αποχωρήσει από το αγροτικό επάγγελμα ένας κάτοικος τουριστικής ή νησιώτικης περιοχής. Σκεφτείτε να προστεθεί σε αυτό και το υπαρξιακό πρόβλημα της λειψυδρίας…
Αυτές τις σκέψεις και συναισθήματα κάνει κάποιος (βαρύς) χρήστης αρδευτικού νερού. Σπατάλη, ανορθολογικό πότισμα, επιλογή καλλιεργειών χωρίς να υπολογίζουμε τη διαθεσιμότητα νερού, διαχείριση με βάση το συναίσθημα και κυρίως όλα την τελευταία στιγμή λες και ο καλός θεός δεν θα ξεχάσει την μικρή Ελλάδα και θα βρέξει όταν εμείς το έχουμε ανάγκη …
—
Ο κ. Δημήτρης Αντωνόπουλος είναι Αγροτοοικονομολόγος Msc – Παραγωγός Κελυφωτού Φιστικιού.
