Διαβάστε εδώ την εργασία των Ευάγγελου Κυριαζόπουλου και Νικόλα Λουράντου για την ατμοπλοϊκή σύνδεση μεταξύ Κυθήρων-Σμύρνης τον 19ο αιώνα.
Κύθηρα – Σμύρνη: Η ατμοπλοϊκή ένωση δύο τόπων τον 19ο αιώνα και οι άγνωστες πτυχές της
Πρακτικά Ι’ Διεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου, τ. Α΄, Κέρκυρα, 30 Απριλίου – 4 Μαϊου 2014, σσ.249-263.
Περίληψη/Summary
Η ατμοπλοϊκή σύνδεση μεταξύ Κυθήρων-Σμύρνης τον 19ο αι. είναι σχετικά άγνωστη. Λόγω της αγροτικής καταστροφής 1850-60 έχουμε μεταναστευτικό ρεύμα προς Μικρά Ασία, κυρίως με το Αυστριακό Lloyd. Ως πρακτορείο χρησιμοποιήθηκε ένα κτίριο που διατηρείται ενώ η οικογένεια που το λειτουργούσε έχει σχέση με τον Λευκάδιο Χερν.
The steamboat connection between Kythera and Smyrna (Izmir) in the 19th century is relatively unknown Due to agricultural disasters (1850-60) immigration to Asia Minor started, mainly by the Austrian Lloyd. The agency used a still standing building and has a connection with Lafcadio Hearn.
Το αρχοντικό με το ηλιακό ρολόι
Το αρχοντικό Cavallini στον Αβλέμονα Κυθήρων είναι ένα ιδιαίτερο κτίριο. Περιλαμβάνει το ένα από τα δύο, διασωζόμενα, ηλιακά ρολόγια των Κυθήρων. Υφίσταται από τις αρχές του 19ου αιώνα. Αναφέρεται αρχικά ως οικία Δαρμάρου, άρα χτίστηκε πριν το 1800 από την ομώνυμη Κυθηραϊκή οικογένεια. Υπάρχουν στοιχεία πως αγοράστηκε αργότερα από τους αδελφούς Λάζαρο και Γεώργιο Κουντουριώτη. Το κτίριο πουλήθηκε τελικά στον Angelo Cavallini (1800-1886).
Ο Angelo, γόνος αριστοκρατικής οικογενείας από την Γένοβα της Ιταλίας υπήρξε καπετάνιος πλοίου της οικογενειακής επιχείρησης. Στην διάρκεια ανάρρωσης αποβιβάστηκε στο Καψάλι. Εκεί γνωρίστηκε με την Ρόζα Βίδη, που τον περιέθαλψε. Παντρεύτηκαν και απέκτησαν πέντε αγόρια και πέντε κορίτσια. Μετά το γάμο του ο Angelo αγόρασε την οικία, που αποφάσισε να ανακαινίσει και επεκτείνει. Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το 1827. Το ηλιακό ρολόι κατασκευάστηκε την ίδια εποχή. Το ισόγειο της οικίας λειτουργούσε ως επαγγελματικός χώρος: πρακτορείο του Αυστριακού Lloyd, Τελωνείο, προξενείο της Αυστροουγγαρίας, και προξενείο του Ελληνικού κράτους. Επίσης ο Angelo λειτουργούσε ως τροφοδότης.
Η θέση του κτιρίου του δίνει μια αύρα επιβλητικότητας. Χαρακτηρίζεται από αδρές γραμμές, δημιουργώντας ένα αποτέλεσμα μνημειακό. Αποτελείται από ισόγειο, πατάρι και όροφο, με μέτωπο προς Νότο, ενσωματώνοντας τον βράχο στο πίσω τμήμα του, προς Βορρά. Η λιθοδομή είναι προσεγμένη και οι τοίχοι δεν έχουν μείωση καθ’ ύψος. Η κεντρική είσοδος έχει πώρινο τοξωτό υπέρθυρο, ελαφρά διακοσμημένο, στηριζόμενο σε παραστάδες, τύπος που συναντάται από τα 1700 στις «αστικές» ή λαϊκές οικίες των Κυθήρων. Το ηλιακό ρολόι ενσωματώθηκε χρησιμοποιώντας το τόξο του υπέρθυρου. Τα παράθυρα έχουν πώρινα πλαίσια πάνω στα οποία έχουν τοποθετηθεί οι μηχανισμοί των παραθυρόφυλλων. Περιλαμβάνει εσωτερικό σύστημα φούρνου – εστίας/τζακιού και σύστημα συλλογής όμβριων, που καταλήγουν σε δεξαμενή. Μικρός αύλειος χώρος υπάρχει στο πίσω τμήμα του, εκμεταλλευόμενο το κενό μεταξύ οικίας και βράχου. Το πατάρι και ο όροφος έχουν ξύλινο πάτωμα και επικοινωνούν εσωτερικά με σκάλες. Θεωρούμε πως ανήκει περισσότερο στα «αστικά» οικήματα της ύστερης Ενετοκρατίας, αν και θυμίζει τα «εξοχικά» αρχοντικά, από μορφολογική άποψη.
Μετά τον θάνατο του Angelo, το 1886, η ιδιοκτησία της οικίας πέρασε στον πρωτότοκο υιό Σπύρο. Ο έτερος υιός Ιωάννης είχε μερίδιο στην επιχείρηση αλλά όχι στην οικία. Ο Giovanni Cavallini ήταν δικηγόρος, πράκτορας του Lloyd και υποπρόξενος της Αυστροουγγαρίας και εγκαταστάθηκε στο Καψάλι. Αυτό είχε να κάνει τόσο με τα συμφέροντα της εταιρείας, αφού το λιμάνι λειτουργούσε ως χειμερινός προορισμός, όσο και με το γεγονός ότι η επαγγελματική του ιδιότητα ως δικηγόρου επέβαλλε την παρουσία του πλησίον του διοικητικού κέντρου. Ο Giovanni υπήρξε δεύτερος σύζυγος της Ρόζας Κασιμάτη, μητέρας του Λευκάδιου Χέρν. Σήμερα το κτήριο αποτελείται από δύο ανεξάρτητες ιδιοκτησίες. Η ιδιοκτησία που φιλοξενεί το γνωστό ηλιακό ρολόι ανήκει στον Ιωάννη Κλαυδιανό, απόγονο της οικογένειας Καβαλλίνη.
Ο Λευκάδιος Χέρν και η μητέρα του Ρόζα
Η Ρόζα Κασιμάτη (1823-1882) ήταν θυγατέρα του ευγενούς Αντωνίου Κασιμάτη. Υπήρξε θυελλώδης ως χαρακτήρας, και καλλονή. Η μορφή της δεν έχει διασωθεί, αν και υπήρχαν φωτογραφίες της. Πρόσφατα εμφανίστηκε ζωγραφική απεικόνιση Ιάπωνα καλλιτέχνη, στηριγμένη σε προφορικές μαρτυρίες. Η σχέση της με τον Charles Bush Hearn ήταν αρκετά ασυνήθιστη. Το ζευγάρι φεύγει κρυφά, από τα Κύθηρα τον Ιούνιο του 1849, λόγω μετάθεσης του Charles στην Λευκάδα. Τον Ιούλιο γεννιέται το πρώτο τους παιδί, ο George Robert, και ακολουθεί ο γάμος στις 25 Νοέμβριου. Το δεύτερο παιδί τους, ο Λευκάδιος (1850-1903), γεννιέται στις 27 Ιουνίου 1850, τέσσερις μήνες αφού ο πατέρας του είχε επιστρέψει στην Αγγλία όπου θα λάμβανε εντολές για την επόμενη μετάθεσή του στις Δυτικές Ινδίες. Τον Αύγουστο όμως το πρώτο παιδί πέθανε ξαφνικά. Ο Charles επέστρεψε προς το τέλος του 1850 από την Αγγλία. Στις 12 Αυγούστου 1853 απέκτησαν το τρίτο τους παιδί, τον Charles. Η επικείμενη μετάθεση του Charles στις
Δυτικές Ινδίες ανάγκασε την οικογένεια να μετακομίσει στο Δουβλίνο. Η καταπίεση της Ρόζας από την πεθερά της, το κλίμα, καθώς και η μακρά απουσία του συζύγου από το σπίτι ανάγκασαν τη Ρόζα ζητήσει διαζύγιο. Η Ρόζα επέστρεψε στα Κύθηρα το 1854, με τον γιό της Charles, αφήνοντας τον Λευκάδιο, βοηθούμενη και συνοδευόμενη από τον Giovanni Cavallini. Το διαζύγιο βγήκε το 1856. Όταν παντρεύτηκε τον Giovanni Cavallini (1857) απέστειλε στο Δουβλίνο τον Charles. Εκεί άλλαξαν το όνομα του σε James Daniel και τον έστειλαν εσώκλειστο σε σχολείο στην Σκωτία. Ο πρώην άνδρας της παντρεύτηκε το 1857 την Alicia Goslin Crawford, μια εύπορη χήρα και παλαιά του γνώριμη, την οποία και πήρε, μαζί με τα παιδιά της, στις Δυτικές Ινδίες. Ο Λευκάδιος και ο Τζέημς μεγάλωσαν σε αυταρχικό περιβάλλον. Για να τον «θεραπεύσουν» από τις φοβίες του τον κλείδωναν σε σκοτεινά δωμάτια. Ο Λευκάδιος δεν ξεπέρασε ποτέ τον αποχωρισμό του από τη μάνα του.
Από τον δεύτερο γάμο της, με τον Giovanni Cavallini, η Ρόζα απέκτησε τέσσερα παιδιά: Ζίζα, Αικατερίνη, Γεώργιο, Άγγελο. Μη μπορώντας να ξεπεράσει τον αποχωρισμό των δύο τέκνων της κατέληξε να έχει έντονα ψυχολογικά προβλήματα. Λέγεται πως είχε κάνει άλλο ένα ταξίδι στο Δουβλίνο, χωρίς αποτέλεσμα. Το 1882, 59 ετών, πέθανε στο Ψυχιατρείο της Κέρκυρας.
Ο τάφος του Giovani Cavallini βρίσκεται στο νεκροταφείο του Καψαλιού. Δεν είναι σίγουρο πως είναι και τάφος της Ρόζας. Η επιτύμβια επιγραφή δεν την αναφέρει, αλλά ούτε αναφέρει πως πρόκειται για οικογενειακό τάφο. Γενικά είναι παραδεκτό πως είναι ο χώρος ταφής της. Η παντελής έλλειψη αναφοράς μας οδηγεί στην υπόθεση πως υφίσταται η πιθανότητα η Ρόζα να μην έχει θαφτεί στα Κύθηρα αλλά στην Κέρκυρα. Την υπόθεση μας υποστηρίζει το γεγονός πως ο Giovanni απεβίωσε το 1905, πολύ αργότερα, οπότε θα είχε χρόνο να επιβλέψει τα της ταφής της.
Η Ναυτιλιακή Εταιρεία
Η εταιρεία Österreichischer Lloyd (Αυστριακό Λλόυδ) υπήρξε μια από τις σημαντικότερες ναυτιλιακές εταιρίες. Το 1833 ναυτιλιακές ασφαλιστικές εταιρείες, τράπεζες, ανεξάρτητοι κεφαλαιούχοι και ο πολιτικός Karl Ludwig von Bruck δημιούργησαν την Austrian Lloyd Trieste. Αρχικά λειτουργούσε ως «τράπεζα πληροφοριών», βασισμένη στο μοντέλο των Lloyd’s του Λονδίνου. Σύντομα η εταιρεία έκανε αίτηση προς τον Αυτοκράτορα της Αυστρίας για το προνόμιο της εκμετάλλευσης της ατμοπλοϊκής σύνδεσης της Τεργέστης με την Ανατολή. Στις 20 Απριλίου 1836 δημιουργήθηκε το τμήμα της ατμοπλοΐας και στις 2 Αυγούστου αποφασίστηκε η ναυπήγηση έξι ατμόπλοιων. Αρχικά δραστηριοποιήθηκαν οι γραμμές της Αδριατικής αλλά σύντομα επεκτάθηκαν εξαγοράζοντας την γραμμή Κωνσταντινούπολη-Σμύρνη(1844). Με το άνοιγμα της Διώρυγας του Σουέζ το 1869 επεκτείνονται προς Ινδία. Το όνομα άλλαξε σε Αυστροουγγρικό Λλόυδ, το 1872, αλλά το 1891 επαναχρησιμοποιήθηκε η επωνυμία Αυστριακό. Το 1881 ανακοινώθηκε η ακτοπλοϊκή σύνδεση με Νέα Υόρκη, Βραζιλία και Αργεντινή. Το 1886 παρατάσσει 86 πλοία. Στον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο τα δρομολόγια σταμάτησαν. Το 1919, μετονομάστηκε σε Lloyd Triestino, υπό ιταλική σημαία, αφού η Τεργέστη περιήλθε στην Ιταλική επικράτεια. Κατάφερε να αναγεννηθεί μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1930. Ο στόλος της έφθασε να αριθμεί 85 σκάφη, σε 17 γραμμές. Ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος δημιούργησε νέες απώλειες. Το 1955 ο στόλος της είχε σύνολο 31 πλοία, εξυπηρετώντας υπερπόντια ταξίδια αλλά και κρουαζιέρες. Το 1993 συνεταιρίστηκε με την Evergreen Marine, Corp., μπαίνοντας δυναμικά στον χώρο της μεταφοράς εμπορευμάτων. Την 1η Μαρτίου 2006 η ονομασία Lloyd Triestino άλλαξε σε Italia Marittima. Το 1991 εμφανίστηκε εταιρεία με τίτλο Austrian Lloyd Ship Management (Österreichischer Lloyd), έδρας Κύπρου. Επίσημα όμως δεν υφίσταται νομική ή άλλου είδους σύνδεση με την αρχική.
Η πρώτη επαφή του Lloyd με την Ελλάδα, έγινε στις 16 Μαΐου του 1837. Το τροχήλατο ατμόπλοιο Arciduca Lodovico αποπλέει από την Τεργέστη για την Κωνσταντινούπολη, όπου καταφθάνει στις 30 Μαΐου. Το δρομολόγιο είναι: Τεργέστη–Ανκόνα–Κέρκυρα–Πάτρα–Πειραιάς–Σύρος–Σμύρνη–Κων/πολη, ανά δεκαπενθήμερο. Η γραμμή εξυπηρετούσε την μεταφορά όχι μόνον επιβατών αλλά και την μεταφορά ταχυδρομείου. Στις 10 Μαΐου του 1848 εγκαινιάζεται το δρομολόγιο Τεργέστης – Αλεξάνδρειας, με μοναδικό σταθμό την Κέρκυρα. Από το 1840 υπάρχει εβδομαδιαίο δρομολόγιο μεταξύ Τεργέστης–Κέρκυρας–Παξών–Λευκάδος. Το 1858 προστίθενται ως σταθμοί η Πρέβεζα και η Σαγιάδα Θεσπρωτίας. Το 1853 αρχίζει να λειτουργεί η Ελλαδίτικη γραμμή για Λουτράκι–Πειραιά. Λόγω μη ύπαρξης του ισθμού της Κορίνθου η εταιρεία δημιούργησε την μεταφορά από ξηράς, με άμαξα, ώστε να συνεχιστεί το ταξίδι, έως το 1893 οπότε και τελείωσε η κατασκευή της διώρυγας. Ενδεικτικά το δρομολόγιο Τεργέστη–Πειραιάς, διαρκούσε 6 ημέρες, αλλά δεν ήταν πάντα εύκολο. Δημοσίευμα της εφημερίδας Αθηνά (12/8/1844) περιγράφει περιστατικό ληστείας. Από το 1854 καθιερώνεται η Αλβανική γραμμή, από Τεργέστη μέσω Δαλματικών λιμανιών μέχρι τη Ζάκυνθο.
Άλλα δρομολόγια της εταιρείας την εποχή αυτή ήταν: Τεργέστη–Κωνσταντινούπολη, Τεργέστη–Σμύρνη, μέσω Ανκόνας–Κέρκυρας–Ιθάκης–Ζακύνθου ––Κυθήρων–Σύρου–Χίου, Κωνσταντινούπολη–Στυλίδα κ.ά., ενώ υπήρχαν τοπικά δρομολόγια: Σύρος–Ρόδος, Σύρος–Χανιά–Ρέθυμνο –Ηράκλειο, κ.ά.
Απέναντί της αντιπαρατίθενται οι ελληνικές εταιρείες της εποχής:
- η Ελληνική Ατμοπλοΐα (ή Συριανή) (1857),
- η Ατμοπλοΐα Γουδή (1879), και
- η Πανελλήνιος Ατμοπλοΐα (1883).
Ειδικά για τα Επτάνησα πρέπει να αναφερθούμε στην τοπική διασύνδεση με τα «Ιόνια πυρόσκαφα», με κυβερνητική επιδότηση από την Ιόνιο Πολιτεία, τα οποία δραστηριοποιήθηκαν από το 1826 ως το 1863.
Οι ξένες εταιρείες που δραστηριοποιούνταν περιλάμβαναν τις: Mahsousse, P&O Company, Cunard, ROPIT, Norddeutsche Lloyd, Deutsche Levante Linie, Ατμοπλοΐα Αιγαίου Κουρτζή, Κεδιβιέ, Fraissinet & Cie, Societa Anonima Italiana de Navigazione Adriatico Orientale αλλά και άλλες, σε τοπικά κυρίως δρομολόγια, όπως η Joly, Viktoras & Co., η Hamidiye, η Φώσκολου−Μάγκου, την Καραβά Λημνιού, η Μικρασιατική Ατμοπλοΐα Π. Μακρή, η εταιρεία Παπαγιάννη του Λονδίνου κ.ά.
Ο σημαντικότερος όμως διεθνής ανταγωνιστής ήταν η γαλλική Compagnie des Messageries Nationales. Το 1851 η Γαλλική κυβέρνηση υπέγραψε συμβόλαιο με την εταιρεία για την δημιουργία τεσσάρων γραμμών προς Ιταλία, Αίγυπτο, Ελλάδα και Τουρκία. To 1852 η εταιρεία αποκτά την επωνυμία Companie des Services Maritimes des Messageries Nationales ενώ το 1863 αλλάζει σε Companie des Messageries Imperiales, αποκτώντας το πρώτο της ναυπηγείο. Το 1871 μετονομάζεται σε Companie des Messageries Maritimes. Απανωτές συγχωνεύσεις οδήγησαν στην εξαφάνιση της εταιρείας το 1977.
Το σημαντικό είναι η ύπαρξη μόνιμης ατμοπλοϊκής σύνδεσης των Κυθήρων όχι μόνον με τον Πειραιά αλλά και με την Σμύρνη, προορισμός μεγάλου ποσοστού των μεταναστών των αρχών του 19ου αι. Τα Κύθηρα χρησιμοποιούνταν από αρκετές εταιρείες ως σταθμός ανθράκευσης, μέχρι τουλάχιστον τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο, με υλικό που είχε εξορυχθεί τοπικά.
Η Κυθηραϊκή παροικία της Σμύρνης υφίσταται πριν από 1776. Η ενασχόληση
με το εμπόριο φαρμακευτικών φυτών από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας υπήρξε λόγος μετακίνησης των εποχικών, αρχικά, μεταναστών. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και το γεγονός της έκρυθμης πολιτικής κατάστασης της περιόδου 1780-1817. Η εγκατάσταση μονίμων μεταναστών στην Σμύρνη μπορεί να τεκμηριωθεί το 1806. Η γεωργική καταστροφή που υπέστη η νήσος, αρχικά των αμπελιών και κατόπιν άλλων καλλιεργειών, δημιούργησε φαινόμενα έλλειψης πόρων οδήγησε σε μεγάλη έξοδο (1850). Ο Κριμαϊκός πόλεμος (1853-1856) που ακολούθησε δημιούργησε επιπρόσθετα προβλήματα. Η ύπαρξη τακτικής γραμμής συγκοινωνίας επέτρεψε την εποχική εργασία αλλά και την μονιμότερη εγκατάσταση, αν και αυτή δεν ανιχνεύεται εύκολα στις απογραφές, οι οποίες δείχνουν αύξηση πληθυσμού. Αυτό γίνεται αντιληπτό όταν δούμε την αλματώδη αύξηση των καλλιεργούμενων γαιών. Τα δύο αυτά στοιχεία δείχνουν ανάπτυξη που οφείλεται τόσο στην αλλαγή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος, μέσα από την αθρόα εισροή εμβασμάτων, όσο και στην αλλαγή του τύπου και τρόπου των καλλιεργειών μετά το 1820. Μεγαλύτεροι οικογενειακοί κλήροι σημαίνει ότι οι οικογένειες μεγαλώνουν, αφού χρειάζονται περισσότερα εργατικά χέρια.
Η χρησιμοποίηση της Ελληνικής, αλλά και ευρωπαϊκών γλωσσών, βοηθά τους Κυθηρίους δίνοντας την δυνατότητα της εύκολης προσαρμογής. Η χρήση δε του Ιόνιου, Αγγλικού, διαβατηρίου ήταν σημαντική αφού προστάτευε τον κάτοχο από τις Οθωμανικές αυθαιρεσίες, λόγω Διομολογήσεων. Τέλος το κόστος μετακίνησης σίγουρα ήταν φθηνότερο των αντίστοιχων υπερπόντιων. Ο Πειραιάς ήταν οικονομικότερη λύση αλλά η Σμύρνη προσέφερε περισσότερες επαγγελματικές ευκαιρίες. Ενδιαφέρον είναι πως η μετανάστευση αρχίζει να φθίνει περί το 1890. Το 1897 δείχνει να έχει πάψει σχεδόν εντελώς, για άγνωστους λόγους.
Η δημιουργία σωματείων είναι το αποτέλεσμα του μεγάλου αριθμού μονίμων μεταναστών. Η Κυθηραϊκή Αδελφότητα Σμύρνης δραστηριοποιείται «επίσημα» από το 1806. Έφερε τον τίτλο «Σύναξις των Τσιριγωτών Παναγίας της Μυρτιδιωτίσσης», αργότερα δε «Ιονική Αδελφότητα των Μυρτιδίων». Το 1887 επανιδρύεται ως «Κυθηραϊκή Αδελφότητα της Σμύρνης “Η Μυρτιδιώτισσα”», ενώ το 1898 λειτουργεί άλλη μία με τίτλο «Αλληλοβοήθεια». Η ύπαρξη δύο Αδελφοτήτων δεικνύει ισχυρή πληθυσμιακή βάση, έχει δε και άλλες προεκτάσεις.
Η Κυθηραϊκή παροικία στην Σμύρνη ήταν πολυπληθής και είχε τρεις, κυρίως, πόλους συγκέντρωσης: την προκυμαία (Quais), στην οποία δραστηριοποιούνταν σε μαγειρεία, οινοπωλεία και καφενεία, την συνοικία Μεγάλες Ταβέρνες, από τις κεντρικότερες της αγοράς, και το προάστιο Μερσινλί (Μυρσινέα), ανατολικά της Σμύρνης, όπου ανεγέρθηκαν ναός της Μυρτιδιωτίσσης και τετρατάξιο Δημοτικό Σχολείο, θέση που μετεξελίχθηκε σε οικισμό.
Επίσης ο Κάμπος του Βουρνόβα είχε μεγάλη συγκέντρωση Κυθηρίων, ο Κουκλουτζάς, το Βαϊρακλί, το Κορδελιό κ.ά. Είναι χαρακτηριστικό πως στον Βουρνόβα υπήρχε Μετόχι της Μονής Μυρτιδίων, ενώ υπήρχαν και άλλες εκκλησίες της Μυρτιδιωτίσσης στο Κορδελιό και στο Αξάριο. Στο Κορδελιό στο επίνειο Γκιούλ-Μπαξέ γινόταν τριήμερος εορτασμός της εορτής της Μυρτιδιώτισσας, με προσέλευση των Κυθηρίων λεμβούχων από την Σμύρνη. Στην μητρόπολη της Αγίας Φωτεινής υπήρχε εικονοστάσι της Παναγίας, έργο Κυθηρίου ιερομόναχου. Στον Άγιο Γεώργιο της Σμύρνης, που χτίστηκε το 1858, υπήρχε παρεκκλήσιο. Την ημέρα της εύρεσης της εικόνας, 24/9, γινόταν επίσημη περιφορά στην πόλη και τμήματα της αγοράς δεν
λειτουργούσαν. Σημαντικότατη είναι η ύπαρξη Κυθηρίων εφοπλιστών που δημιούργησαν μετοχικές εταιρείες και ναυπήγησαν τις πρώτες φορτηγίδες στο λιμένα κατορθώνοντας να έχουν ουσιαστικά το μονοπώλιο των μεταφορών, μέχρι το 1897. Ο χώρος στη μέση του λιμανιού ήταν γνωστός ως ΤΣΙΡΙΓΩΤΙΚΑ. Μία των εταιρειών αυτών επεκτάθηκε στην μεταφορά επιβατών προς τα προάστια του κόλπου της Σμύρνης αρχικά αλλά και προς άλλα λιμάνια του Αιγαίου: Η ΖΟΛΥ, ΚΟΥΡΜΟΥΛΗ, ΒΙΚΤΟΡΟΣ ΚΑΙ Σα (Joly, Courmouli, Viktora Co.). Ο Βίκτωρας ήταν Κυθήριος πρώτης γενιάς. Η Σμύρνη λοιπόν, και η Μικρά Ασία γενικότερα, υπήρξε κατεξοχήν τόπος μετακίνησης των Κυθηρίων. Συγχρόνως οι μετακινήσεις ατόμων τους έχουν οδηγήσει όχι μόνον στο εξωτερικό αλλά και σε όλη την Ελλάδα.
Η χρήση του Αβλέμονα από το Lloyd ήταν εποχική, τους καλοκαιρινούς μήνες. Στο διάστημα του χειμώνα χρησιμοποιείτο το Καψάλι, ως πλέον υπήνεμο και διαθέτοντας καλύτερες εγκαταστάσεις. Η ύπαρξη δύο πρακτόρων, των Cavallini (Lloyd) και του Στέφανου Μπαρμπαρίγου (Ελληνικής Ατμοπλοΐα) δεικνύει την σημαντικότητα της νήσου ως σταθμού. Άλλωστε το 1905 έχουμε την εμφάνιση ναυτιλιακής εταιρείας, ιδιοκτησίας Κυθηρίου την καταγωγή, που δραστηριοποιείται στην διασύνδεση της νήσου με το Πειραιά.
Η εξαγωγή προϊόντων, όπως ο οίνος, αξιοποίησαν την ατμοπλοϊκή διασύνδεση και συνέβαλαν στην οικονομική ανάπτυξή. Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως το 1887 διακινούνταν προς κεντρική Ευρώπη «…τη προμηθεία του κ. Καβαλίνη πράκτορος…» φορτία ορτυκιών, από τα οποία οι κάτοικοι κέρδιζαν «…χιλιάδας δραχμών…».
Συμπεράσματα
Οι Κυθήριοι μετακινούνταν, είτε μόνιμα είτε εποχικά. Το νησί δεν είχε την δυνατότητα εξασφάλισης διαβίωσης μεγάλου πληθυσμού. Η τακτική συγκοινωνία, προϊόν εξάλειψης της πειρατείας, επέτρεψε την ευκολότερη διακίνηση ανθρώπων και αγαθών. Τα Κύθηρα ήταν το σωστό νησί, στην σωστή θέση, την σωστή στιγμή. Η ατμοπλοϊκή σύνδεση προς και από την Ανατολή έδωσε το έναυσμα τόσο για ευκαιριακή εμπορική μετακίνηση όσο και για μετανάστευση, που συνεπικουρουμένη από την γεωργική καταστροφή της νήσου, δημιούργησε τελικά συνθήκες αύξησης του βιοτικού επιπέδου των εναπομεινάντων κατοίκων και συνεπακόλουθα αύξηση του πληθυσμού. Το Αυστριακό Lloyd χρησιμοποίησε τα Κύθηρα δημιουργώντας τις συνθήκες για την γιγάντωση της Κυθηραϊκής παροικίας της Σμύρνης. Ακριβώς την ίδια περίοδο η Σμύρνη αναπτύσσεται σημαντικά, με την δημιουργία υποδομών που της επιτρέπουν την καλύτερη διαχείριση του εμπορίου της Ανατολίας. Τα Κύθηρα τροφοδότησαν πληθυσμιακά την Σμύρνη κι εκείνη ανέπτυξε την Κυθηραϊκή οικονομία, μέσω της εισροής χρήματος των μεταναστών.
English Version:
Kythera – Smyrna: The steamboat connection of two places in the 19th c. and their unknown dimensions in T. Pylarinos and P. Tzavara (Eds.), 10th International Conference of the Ionian Islands Minutes, vol 1, Corfu, 30th April – 4th March 2014, pp. 249-263.
