Το παιδί δεν ήταν πάνω από 2,5-3 ετών: επί 78.000 χρόνια αναπαυόταν σε έναν ρηχό τάφο, όπου το τοποθέτησε με φροντίδα η οικογένειά του, μέσα σε ένα σπήλαιο της Κένυας. Οι αρχαιολόγοι, μετά από οκτώ χρόνια ανασκαφών, έφεραν στο φως τον αρχαιότερο τάφο σύγχρονου ανθρώπου στην Αφρική, στην καρδιά ενός τροπικού δάσους.
Ο «Μτότο», όπως τον βάφτισαν οι επιστήμονες, μια λέξη που σημαίνει «παιδί» στα σουαχίλι, πέθανε προτού να κλείσει τα 3 του χρόνια σε μια περιοχή που σήμερα αποκαλείται Πάνγκα για Σαΐντι. Το σωματάκι του τοποθετήθηκε σε έναν τάφο, τυλιγμένο σε ένα σάβανο, σε εμβρυική στάση, με το κεφάλι του ακουμπισμένο σε ένα «μαξιλαράκι». Και για τους αρχαιολόγους αυτό σημαίνει ότι οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες πρόγονοί μας που κατοικούσαν στην περιοχή, είχαν ήδη αναπτύξει ταφικές τελετές.
Πρόκειται για τον αρχαιότερο τάφο που έχει βρεθεί στην Αφρική, την ήπειρο όπου έκανε την εμφάνισή του ο σύγχρονος άνθρωπος.
Η ανακάλυψή του, όπως περιγράφεται σήμερα στο περιοδικό Nature, ήταν καρπός μια μακράς διαδικασίας, γεμάτης από εκπλήξεις.
Όλα ξεκίνησαν το 2013. Μια ομάδα αρχαιολόγων άρχισε την ανασκαφή στο σπήλαιο, σε ένα σημείο όπου είχαν ήδη βρεθεί στο παρελθόν πολλά προϊστορικά εργαλεία.
Μεταξύ άλλων, βρήκαν μια ασυνήθιστη κοιλότητα, όπου υπήρχαν οστά τα οποία όμως διαλύονταν όταν προσπαθούσαν να τα αποκαλύψουν.
Το 2017, στις συμπληρωματικές ανασκαφές, αποκάλυψαν όλο το όρυγμα, βρίσκοντας έναν μικρό τάφο σε βάθος τριών μέτρων που περιείχε έναν σωρό αποσυντιθεμένων οστών. Κανείς δεν ήξερε αν προέρχονταν από ζώα ή από ανθρώπους. Λόγω του μεγέθους του, κάποιοι θεώρησαν ότι επρόκειτο για οστά πιθήκου, όπως εξήγησε ο Μίχαελ Πετράλια, καθηγητής στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ και εκ των συγγραφέων της μελέτης.
Αυτή τη φορά ωστόσο, οι αρχαιολόγοι δεν θα άφηναν τα εύθραυστα οστά να διαλυθούν: τα διέσωσαν καλύπτοντάς τα με γύψο και τα έστειλαν στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Ναΐρόμπι, όπου οι επιστήμονες κατάφεραν να εντοπίσουν δόντια που έδειχναν να ανήκουν σε άνθρωπο. Τα οστά συνέχισαν την Oδύσσειά τους, αυτή τη φορά σε ένα εξειδικευμένο εργαστήριο του Μπουργκός, στην Ισπανία, όπου τα μετέφερε ένας Κενυάτης ερευνητής. Με τη μέθοδο της τομογραφίας, οι ειδικοί «είδαν» έναν μικρό σκελετό, όπως θυμάται, εμφανώς συγκινημένη ακόμη και σήμερα, η Μαρία Μαρτινόν-Τόρες, η βασική συντάκτρια της μελέτης.
Ο σκελετός δείχνει ότι το παιδί τοποθετήθηκε ξαπλωμένο στο δεξί του πλευρό, με τα πόδια διπλωμένα προς το στήθος. Το κρανίο του είχε αποκοπεί, επειδή φαίνεται ότι το «μαξιλάρι» όπου ακουμπούσε αποσυντέθηκε με τον χρόνο και άφησε ένα κενό, όπου έπεσε αργότερα το κεφαλάκι του παιδιού.
Το σώμα φαίνεται επίσης ότι ήταν τυλιγμένο σε ένα είδος «σάβανου», αλλά οι ειδικοί δεν γνωρίζουν αν ήταν κάποιο δέρμα ζώου ή άλλο είδος φυτικού «υφάσματος».
«Το παιδί σκοπίμως τοποθετήθηκε εκεί και έτυχε ιδιαίτερης προσοχής από την κοινότητά του», εκτιμά η ερευνήτρια του Εθνικού Κέντρου Ανθρώπινης Εξέλιξης του Μπουργκός. Η εμβρυακή στάση του σώματος ήταν συνηθισμένη πρακτική στους Χόμο Σάπιενς και τους Νετάντερταλ, αλλά το γεγονός ότι τοποθέτησαν τον Μτότο «σαν να κοιμόταν» και τον σκέπασαν με ένα σάβανο «δείχνει μια τρυφερότητα, μια χειρονομία αποχαιρετισμού». «Μόνο οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τον νεκρό με τον ίδιο σεβασμό, ακόμη και την ίδια τρυφερότητα, που αντιμετωπίζουν τους ζωντανούς. Ακόμη και όταν πεθαίνουμε, παραμένουμε μέλη της ομάδας μας», πρόσθεσε.
Η ανακάλυψη των οστών ενός παιδιού, τόσο καλά διατηρημένων, είναι εξαιρετικά σπάνιο γεγονός στην Αφρική, όπου τα ανθρώπινα λείψανα «μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού», σχολίασε ο Αντουάν Μπαλζό, παλαιοανθρωπολόγος στο Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Παρισιού, που δεν συμμετείχε στη μελέτη. Στην ήπειρο αυτήν έχουν βρεθεί τα παλαιότερα απολιθώματα του «Σοφού Ανθρώπου», ηλικίας 300.000 ετών. Όμως οι αρχαιότεροι τάφοι, ηλικίας άνω των 100.000 ετών, έχουν βρεθεί στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή.
Το φύλο του παιδιού παραμένει αδιευκρίνιστο. Είναι βέβαιο ωστόσο ότι ανήκε σε μια κοινότητα κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, αφού στην περιοχή έχουν βρεθεί διάφορα υπολείμματα από αντιλόπες και άλλα ζώα καθώς και πέτρινα εργαλεία. Οι επιστήμονες έχουν κατά συνέπεια μια εικόνα του πώς θα έμοιαζε η ζωή την εποχή που έζησε και πέθανε ο Μτότο.
