Από τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας θα υπάρξουν νικητές και ηττημένοι όχι μόνο σε ότι αφορά στους δύο αντιμαχόμενους, αλλά και στις χώρες της περιοχής. Ο Louis Fishman, αναπληρωτής καθηγητής στο Brooklyn College που μοιράζει τον χρόνο του μεταξύ Τουρκίας, ΗΠΑ και Ισραήλ, και γράφει για τουρκικές και ισραηλινο-παλαιστινιακές υποθέσεις, γράφει στην ισραηλινή Haaretz, ότι με τα μέχρι στιγμής δεδομένα και τις προβλέψεις που γίνονται, ο μεγάλος κερδισμένος αυτής της κρίσης θα είναι η Τουρκία.
Στο άρθρο του -που καλό είναι να το διαβάσουν όσοι διαχειρίζονται το ζήτημα Ρωσίας-Ουκρανίας στην Αθήνα- γράφει μεταξύ άλλων:
«Με τις ρωσικές βόμβες να πέφτουν αδιάκριτα σε αμάχους στο Χάρκοβο και το Κίεβο, οι ουκρανικές και ρωσικές αντιπροσωπείες συναντήθηκαν για έναν αρχικό γύρο συνομιλιών κατάπαυσης του πυρός – και ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, επανέλαβε ότι η Τουρκία δεν μπορεί να διακόψει τους δεσμούς ούτε με τη Ρωσία ούτε με την Ουκρανία.
Από τότε που ξέσπασε ο πόλεμος, ο Ερντογάν καταδίκασε τη ρωσική επιθετικότητα και εξέφρασε πλήρη υποστήριξη για την κυριαρχία της Ουκρανίας, συμβαδίζοντας με τους συμμάχους του ΝΑΤΟ. Ωστόσο, η Τουρκία έχει εξαιρεθεί από την επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία.
Αυτή η επιμονή στη διατήρηση θερμών και ίσων αποστάσεων με τη Ρωσία και την Ουκρανία σύντομα θα υποστεί ίσως κάποια πίεση. Προς το παρόν, όμως, όποιος νομίζει ότι αυτή η πολιτική θα εξοργίσει τον προκλητικό πρόεδρο της Ουκρανίας, Volodymyr Zelenskyy, θα πρέπει να το ξανασκεφτεί.
Μέχρι στιγμής, η Τουρκία έχει καταφέρει να διατηρήσει καλές σχέσεις και με τις δύο χώρες. Ο Ερντογάν, μάλιστα, επισκέφτηκε το Κίεβο μόλις μια μέρα αφότου η Ρωσία κήρυξε τις περιοχές του Ντονμπάς και του Λουχάνσκ ως αποκαλούμενες «λαϊκές δημοκρατίες», μια ημέρα πριν από τη ρωσική εισβολή, και έγινε δεκτός από τον Ζελένσκι με ανοιχτές αγκάλες. Η Τουρκία έχει επίσης προμηθεύσει στην Ουκρανία αεροσκάφη παρακολούθησης και επίθεσης Bayraktar, τα οποία βρίσκονται ήδη σε ενεργή χρήση εναντίον του ρωσικού στρατού.
Η γρήγορη επίσκεψη του Ερντογάν στο Κίεβο ήταν μια πράξη αλληλεγγύης και επίσης μια υπενθύμιση ότι οι προσπάθειες της Τουρκίας να ισορροπήσει στρατηγικά σε μια αποφασιστική στάση δίπλα στον ουκρανικό λαό, διατηρώντας παράλληλα τη σχέση με τη Ρωσία.
Προς το παρόν, αυτή η πράξη εξισορρόπησης έχει τη σιωπηρή έγκριση από τον αμερικανικό-ευρωπαϊκό συνασπισμό κατά του πολέμου του Πούτιν. Η Τουρκία είναι σημαντική για τον συνασπισμό ως συνομιλητής με τη Ρωσία, και ταυτόχρονα, η εμπλοκή της Τουρκίας στην κρίση είναι η καλύτερη ευκαιρία για να διορθωθούν οι σοβαρά τεταμένες σχέσεις μεταξύ Τουρκίας, ΗΠΑ και Ευρώπης.
Η Τουρκία δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να διακόψει γρήγορα τις σχέσεις που έχει καλλιεργήσει με τη Ρωσία, ειδικά λαμβάνοντας υπόψη την κακή κατάσταση της οικονομίας της.
Ακόμη και πριν η Τουρκία αγοράσει το ρωσικό αμυντικό σύστημα S-400 το 2017, επιλέγοντας να αμφισβητήσει τις σχέσεις της με τις Ηνωμένες Πολιτείες, το εύρος των εμπορικών σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας αυξανόταν σταθερά. Η Τουρκία υπήρξε βασικός τουριστικός προορισμός για τους Ρώσους, ζωτικής σημασίας για τα έσοδα κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αν και τώρα με τις αεροπορικές διαδρομές και τη ρωσική οικονομία υπό πίεση, αυτή η πηγή κεφαλαίων μπορεί να στερέψει.
Το πιο σημαντικό, το κίνητρο της Τουρκίας να προσεγγίσει τη Ρωσία, σχετιζόταν πρωτίστως με τη Συρία και τις συμφωνίες μεταξύ των δύο κρατών εκεί, ενώ για τον Πούτιν, το να βάλει ένα μέλος του ΝΑΤΟ στην τροχιά του ήταν πολύ δελεαστικό για να το προσπεράσει.
Οι δύο χώρες έχουν περάσει από μεγάλες κρίσεις τα τελευταία χρόνια, όπως η κατάρριψη ρωσικού αεροσκάφους το 2015, η δολοφονία του Ρώσου πρεσβευτή το 2016 στην Άγκυρα και η λιγότερο γνωστή το 2020 δολοφονία 34 Τούρκων στρατιωτών σε ρωσική αεροπορική επιδρομή στη Συρία, αλλά αυτά έχουν ξεπεραστεί. Παρά αυτές τις κρίσεις, ο Ερντογάν και ο Πούτιν συναντώνται τακτικά, πάντα σε μια φαινομενικά ευχάριστη ατμόσφαιρα, και ανταλλάσσουν τηλεφωνήματα ακόμη πιο συχνά.
Ωστόσο, η Τουρκία γνωρίζει ότι η πραγματική αξία των σχέσεών της με τη Ρωσία είναι να χρησιμεύσει ως σημείο πίεσης για μόχλευση με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Με απλά λόγια, η Ρωσία δεν μπορεί ποτέ να αντικαταστήσει τους οικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτιστικούς δεσμούς της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Να ισχυριστεί κανείς το αντίθετο θα ήταν παράλογο.
Ο τρέχων ρωσο-ουκρανικός πόλεμος έρχεται σε ένα σημαντικό σταυροδρόμι στις εξωτερικές σχέσεις της Τουρκίας, όπου στη Μέση Ανατολή βρίσκεται πιο απομονωμένη από ποτέ. Με τη χώρα σε βαθιά οικονομική απόγνωση, η Τουρκία αναγκάστηκε να καταπιεί την περηφάνια της και να αφήσει στην άκρη τους ισλαμιστές συμμάχους της για να συμβιβαστεί με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Ισραήλ και την Αίγυπτο .
Το πρόσφατο ταξίδι του Ερντογάν στο Άμπου Ντάμπι έγινε δεκτό με πολλές φανφάρες στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, με τον ηγέτη του Mohammed bin Zayed al-Nahyan να είναι ικανοποιημένος από τη δημόσια αναγνώριση του Ερντογάν της σημασίας των διμερών σχέσεων μετά από χρόνια εχθρικών αλληλεπιδράσεων. Αργότερα αυτό το μήνα, ο Ισραηλινός πρόεδρος Ισαάκ Χέρτζογκ σχεδιάζει να επισκεφθεί την Τουρκία, σε μια ιστορική κίνηση για την ανάκαμψη των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών μετά από μια συνεχή σειρά κρίσεων κατά τη μακρά θητεία του Νετανιάχου.
Και, ενώ η συμφιλίωση με την Αίγυπτο βρίσκεται ακόμη στα σκαριά, η προσέγγιση της Τουρκίας με τα ΗΑΕ και οι προσπάθειές της να ανανεώσει τους δεσμούς με το Ισραήλ είναι το πιο ξεκάθαρο μήνυμα ότι ο Ερντογάν θέλει τώρα να επιστρέψει στην αμερικανική σφαίρα στη Μέση Ανατολή. Ως εκ τούτου, για τους πολιτικούς των ΗΠΑ, η προσπάθεια της Τουρκίας να διατηρήσει τις σχέσεις με τη Ρωσία δεν θεωρείται πλέον ως απειλή, ακόμη κι αν η Ουάσιγκτον συνεχίσει να πιέζει την Τουρκία να χάσει τους S-400.
Γι’ αυτό, αυτή την εβδομάδα, ο υπουργός Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν επαίνεσε τον Τούρκο αντίπαλό του και ευχαρίστησε την Τουρκία για την «ισχυρή υποστήριξή της στην υπεράσπιση της Ουκρανίας και της κυριαρχίας και της εδαφικής της ακεραιότητας». Την ίδια μέρα, ο Ρεπουμπλικανός Μάρκο Ρούμπιο, ο οποίος υπηρετεί ως αντιπρόεδρος της Επιτροπής Πληροφοριών της Γερουσίας, επαίνεσε τα τουρκικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη που χρησιμοποιεί η Ουκρανία.
Η Τουρκία κέρδισε περισσότερους επαίνους από τους Ρεπουμπλικάνους και τους Δημοκρατικούς όταν επικαλέστηκε τη Σύμβαση του Μοντρέ του 1936 που επιτρέπει στην Άγκυρα, σε καιρό πολέμου, να εμποδίζει όλα τα πολεμικά πλοία να διασχίζουν τα Δαρδανέλια και τα στενά του Βοσπόρου. Ο Zelenskyy είχε επισημάνει αυτό το αίτημα σε ένα tweet πριν από αρκετές ημέρες και είναι πιθανό να ήταν στην ημερήσια διάταξη της συνάντησής τους στο Κίεβο.
Μπορεί η επίκληση της σύμβασης να καταλήξει να επηρεάσει την κινητικότητα των ρωσικών πολεμικών πλοίων μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της ναυτικής της εγκατάστασης στη συριακή ακτή, αλλά αυτό δεν επηρεάζει την κρίση της Ουκρανίας, όπου τα ρωσικά πολεμικά πλοία βρίσκονται ήδη σε θέσεις μάχης.
Αλλά όσο περισσότερο συνεχίζεται η σύγκρουση Ρωσίας και Ουκρανίας, τόσο πιο δύσκολο θα είναι για την Τουρκία να συνεχίσει στον τρίτο δρόμο που έχει επιλέξει. Εάν ο Ερντογάν καταφέρει να διατηρήσει αυτή την εύθραυστη στρατηγική ισορροπία, οι οικονομικές επιπτώσεις της τρέχουσας κρίσης στο εσωτερικό θα αμβλυνθούν, ενώ θα ανοίξει τον δρόμο της επιστροφής προς τις ΗΠΑ και την ΕΕ, χωρίς να ρισκάρει τις σχέσεις του με τον Πούτιν.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Ερντογάν είναι έτοιμος να δοκιμάσει σοβαρά την υπομονή του Πούτιν: Τη Δευτέρα, ο πρεσβευτής του στα Ηνωμένα Έθνη, Feridun Sinirlioğlu δήλωσε ότι η επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι «αβάσιμη, άδικη και πρωτοφανής στην ιστορία», προσθέτοντας ότι ήταν «παράνομη και απαράδεκτη». Εξισορροπώντας αυτές τις δηλώσεις, ο εκπρόσωπος του Ερντογάν δήλωσε την ίδια μέρα ότι η Τουρκία δεν θα επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία για να «κρατήσει ένα κανάλι ανοιχτό» για διάλογο.
Αλλά εάν ο Ερντογάν είναι ικανοποιημένος από τη ζεστασιά που ήδη εκπέμπεται προς αυτόν από τις αίθουσες εξουσίας στην Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες, μπορεί να διαπιστώσει ότι το τίμημα για περαιτέρω αποκατάσταση είναι να ανακαλέσει τα μέτρα που έχει λάβει και απειλούν τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου.
Ένας κυνικός μπορεί να πει ότι η ισχυρή υποστήριξη του Ερντογάν για την ελευθερία της Ουκρανίας είναι κάπως ειρωνική όταν, στο εσωτερικό, αντιμετωπίζει την αντίθεση και τις φωνές διαφωνίας του περισσότερο σαν Πούτιν παρά σαν Ζελένσκι.
Εάν μια τόνωση της παγκόσμιας θέσης της Τουρκίας μέσω της συμπεριφοράς της στην Ουκρανία μπορούσε να δελεάσει τον Ερντογάν να αποκαταστήσει ουσιαστικότερα τις σχέσεις με τη Δύση, θα πρέπει απαραίτητα να περιλάβει στις κινήσεις του τον τερματισμό της καταστολής των αστικών και πολιτικών ελευθεριών από την κυβέρνησή του και τη φυλάκιση όσων τολμούν να εκφράζουν τη διαφωνία έξω από τις στενές παραμέτρους που η κυβέρνησή του θεωρεί αποδεκτές.
Το ερώτημα είναι εάν η χαλάρωση της αντίληψης του για την εξουσία στην Τουρκία θα μπορούσε να σώσει την πολιτική του καριέρα – ή να την τερματίσει. Εάν δεν κάνει την επιλογή να αλλάξει, το τουρκικό εκλογικό σώμα μπορεί απλώς να κάνει αυτήν την επιλογή για αυτόν στις εκλογές του επόμενου έτους.
