Μια άγνωστη και αφανή πτυχή της Μικρασιατικής Εκστρατείας, έτσι όπως αυτή αναδεικνύεται στις πολύτιμες πορσελάνες της Κιουτάχειας, παρουσιάζεται στην έκθεση «Ενθύμιον Κιουτάχειας» που εγκαινιάζεται απόψε στο Μουσείο Μπενάκη Ισλαμικής Τέχνης.
Πρόκειται για τα περίφημα κεραμικά με ιστορία αιώνων που δημιουργήθηκαν από Έλληνες τεχνίτες της πόλης στα καμίνια που είχαν μπει ξανά σε λειτουργία, λίγα χιλιόμετρα μακριά από την πρώτη γραμμή του μετώπου της Μικρασιατικής Εκστρατείας.
Η έκθεση, που θα διαρκέσει έως και τις 16 Ιανουαρίου 2022 κι είναι αφιερωμένη στα κεραμικά της Κιουτάχειας, πραγματοποιείται με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από την κατάληψη της πόλης από τον ελληνικό στρατό, τον Ιούλιο του 1921.
Φημισμένο αγγειοπλαστικό κέντρο ήδη από τον 15ο αιώνα, η Κιουτάχεια διέθετε εργαστήρια κατασκευής αγγείων που πολλά από αυτά άκμασαν εκ νέου στις αρχές του 20ού αιώνα, σε χέρια Ελλήνων τεχνιτών.
Ήταν 4 Ιουλίου 1921 όταν, κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων για την κατάληψη της σιδηροδρομικής γραμμής Κωνσταντινούπολης – Βαγδάτης στους κόμβους του Εσκί Σεχίρ και του Αφιόν Καραχισάρ, ο ελληνικός στρατός κατέλαβε την Κιουτάχεια. Ήδη από τις πρώτες μέρες της κατοχής, οι Έλληνες εντυπωσιάστηκαν από την πόλη και οι «πορσελάνες» της Κιουτάχειας έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλείς. Στα εργαστήρια εμφανίστηκαν τα πρώτα κεραμικά με ελληνικές επιγραφές, κυρίως αγγεία που αποτυπώνουν το ιστορικό γεγονός της νικηφόρας μάχης, ενώ στη συνέχεια αποκτούν αναμνηστικό χαρακτήρα μέσα από φράσεις όπως «Ενθύμιον Κιουτάχειας» ή «Κιουτάχεια», αλλά και τα αρχικά ή και ολόκληρο το όνομα του ανθρώπου που κάνει την παραγγελία. Πρόκειται κυρίως για χρηστικά αντικείμενα, όπως δίσκοι, φλιτζάνια, τσαγιέρες, πιάτα, βάζα, ανθοδοχεία, μποτίλιες νερού, αλλά και τραπέζια με κεραμικές επιφάνειες.
Η ελληνική κατοχή της Κιουτάχειας διήρκεσε ένα χρόνο και με την υποχώρηση του ελληνικού στρατού, στα μέσα Αυγούστου του 1922, άρχισε η έξοδος των ελληνικής και αρμενικής καταγωγής κατοίκων της πόλης προς την Προύσα, τη Θεσσαλονίκη και την Ανατολική Θράκη. Με την αποχώρηση των χριστιανών, η Κιουτάχεια έχασε για πάντα τον πολυπολιτισμικό και πολυεθνικό της χαρακτήρα.
Οι περισσότεροι από τους Κιουταχειώτες πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα, στον Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις της Μακεδονίας και της Θράκης και από το 1923 άρχισαν να λειτουργούν εργαστήρια και εργοστάσια αγγειοπλαστικής, όπου εργάστηκαν Έλληνες και Αρμένιοι τεχνίτες πρόσφυγες, συνεχίζοντας την κεραμική παράδοση της πατρίδας τους. Στο εργοστάσιο «Κεραμεικός ΑΑΕ», ανάμεσα στα προϊόντα υπήρχε και μια κατηγορία θεμάτων εμπνευσμένων από τα μοτίβα της Κιουτάχειας, που χαρακτηρίζονταν ως ρυθμός Μικράς Ασίας.
Όπως εξηγεί ο επιμελητής της έκθεσης, ερευνητής Ντίνος Κόγιας, «ο επισκέπτης καλείται να ανακαλύψει τις δικές του αφηγήσεις και ίσως να δώσει τις δικές του ερμηνείες σε μια αναδρομή στο πρόσφατο παρελθόν μέσα από ένα σύνολο κεραμικών αντικειμένων με πολλαπλές αναφορές και σημασίες. Ο πόλεμος, ο ενθουσιασμός της νίκης, η εξατομίκευση μιας μικρής πολυτέλειας, η μελλοντική γαμήλια ευτυχία, αλλά και η επιφυλακτικότητα για την τελική έκβαση της εκστρατείας, αποτυπώνονται, άλλοτε με εμφανή και άλλοτε με αδιόρατο τρόπο, πάνω σε αυτά τα περίφημα κεραμικά αντικείμενα».
Την οργάνωση και τον συντονισμό της έκθεσης ανέλαβαν από το Μουσείο Μπενάκη η επιμελήτρια των συλλογών ισλαμικής τέχνης Μίνα Μωραΐτου και η βοηθός επιμελητή Γκρέτα Βασιλείου.
