Η ενεργειακή ακρίβεια είναι μια πραγματικότητα που ζούμε καθημερινά οδηγεί σε μείωση διαθέσιμου εισοδήματος (μέχρι και ενεργειακή φτώχεια) τους πολίτες και σε μείωση της ανταγωνιστικότητας (θέτοντας μέχρι και θέμα βιωσιμότητας) τις επιχειρησεις
Παρά το ότι λέγεται συνήθως, η πηγή του προβλήματος δεν είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία. Στην πραγματικότητα η δραματική αύξηση των τιμών ενέργειας άρχισε πολύ πριν το Φεβρουάριο του 2022. Ο πόλεμος βεβαία ενέτεινε τα προβλήματα.
Κατά τη γνώμη μας η ρίζα του προβλήματος είναι οι εφαρμοζόμενες στρατηγικές και ειδικότερα η κυριαρχία των αγορών, κυρίως χρηματοπιστωτικών αγορών στην ενέργεια, που την έχει μετατρέψει σε χρηματιστηριακό προϊόν κερδοσκοπίας. Ένα απλό παράδειγμα είναι το διαβόητο χρηματιστήριο φυσικού αεριού TTF στο οποίο ο όγκος των χρηματιστηριακών συναλλαγών είναι πάνω από 100 φορές το μέγεθος των φυσικών συναλλαγών. Αντιλαμβάνεται κάνεις τι «τζογάρισμα αέρα» γίνεται που καταλήγει στην έξαρση τιμών. Ανάλογη κατάσταση υπάρχει και στα αλλά χρηματιστήρια.
Στην Ελλάδα το πρόβλημα επιτείνεται από τις πολιτικές που ακολουθούνται ειδικά τα τελευταία 4-5 χρονιά στην ενέργεια, αποτέλεσμα των οποίων είναι η Ελλάδα την ένατη ακριβότερη τιμή βενζίνης στον κόσμο, την τρίτη υψηλότερη στην Ευρώπη, από τις υψηλότερες τιμές χονδρικής στο ηλεκτρικό ρεύμα και (παρά τις επιδοτήσεις) λιανικές τιμές πάνω από το μέσο όρο της ΕΕ σε όρους αγοραστικής δύναμης. (Στοιχεία διαθέσιμα από ΕΛΣΤΑΤ, Εurostat, HEPI, ΙΕΑ κλπ).
Συνοπτικά πιστεύουμε ότι κρίσιμο ρόλο στην εκτίναξη των τιμών ενέργειας στην Ελλάδα έπαιξαν:
- Η Βίαιη απολιγνιτοποίηση – έμφαση στο Φυσικό Αέριο – καθυστέρηση ΑΠΕ και υποδομών
- Η λανθασμένη / ανεπαρκής εφαρμογή του Target Model στο Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας
- Η έλλειψη ελέγχου στην αγορά – Αγορά ρηχή και μη ανταγωνιστική
- Η ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ που πρωταγωνιστεί στην διατήρηση υψηλών τιμών, αλλά και τηςδιοίκησης της HelleniQ Energy – ΕΛΠΕ (που θα μπορούσαν να παίξουν ρυθμιστικό ρόλοανάσχεσης της ακρίβειας στα υγρά καύσιμα)
- Οι παλινωδίες στην εκμετάλλευση εγχωρίων υδρογονανθράκων
Η λανθασμένη στρατηγική αντιμετώπισης της ακρίβειας με προσωποποιημένα κάθε είδους pass(που τελικά κατέληξαν να επιδοτούν την ακρίβεια), αφήνοντας ουσιαστικά ανέπαφα τα κέρδη και τα φορολογικά έσοδα και που αναδεικνύει και άλλες, ιδεολογικές πλευρές της εφαρμοζόμενης πολιτικής:
- Τη δογματική προσήλωση στη λειτουργία της αγοράς και των trickledown economics
- Την αφαίμαξη των ευρύτερων στρωμάτων της κοινωνίας μέσω των έμμεσων φόρων
- Τη σταδιακή μείωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων μέσω της οικονομικής ασφυξίας
- Τη διαμόρφωση μια σχέσης ιδιότυπης «εξάρτησης» από την κεντρική εξουσία των πολιτών και επιχειρήσεων.
Κάποιοι βέβαια επωφελούνται από την κατάσταση. Τα κέρδη των ενεργειακών ομίλων το 2022 εκτιναχτήκαν σε απίστευτα ύψη. Αλλά ακολούθησαν και οι φόροι. Ενδεικτικά:
- Στα πετρελαιοειδή (ΕΛΠΕ -HelleniQ Energy και Motor Oil) είχαν αύξηση κερδών προ φόρων από 665 εκατομμύρια το ‘21 στα 2,976 δις το ’22 – αύξηση 445%!
- Στην ηλεκτρική ενέργεια και Φυσικό αέριο. Όμιλος Μυτιλιναίου από 147 εκατομμύρια στα 373 εκατομμύρια (αύξηση 153%), η ΔΕΗ + 9% στα 954 εκατομμύρια EBITDA, ΗΡΩΝ από -22 εκατομμύρια στα + 66 εκατομμύρια κλπ
- Τέλος το κράτος, μέσω ΦΠΑ και Ειδικών Φόρων κατανάλωσης αύξησε τις εισπράξεις του κατά πάνω από 1 δις Ευρώ από 5,7 στα 6.7 δις (+18%)
Υπάρχει όμως άλλος τρόπος που και θα αντιμετωπίσει την ακρίβεια και φτώχεια και θα στρέψει το ενεργειακό μείγμα προς την πράσινη Ενεργειακή Μετάβαση; Κατά την γνώμη μας υπάρχει.
Α. Βραχυπροθέσμα
Ηλεκτρική Ενέργεια
- Έλεγχος μηχανισμού διαμόρφωσης τιμών – Πλαφόν στα περιθώρια κέρδους (π.χ. 5%)
- Λελογισμένη ενεργοποίηση λιγνιτικών μονάδων
- Έλεγχος λειτουργίας του χρηματιστηρίου
- Επιστροφή «Υπερκερδών» του’20/’21/ ́22 στην κοινωνία
- Απεμπλοκή / Επιτάχυνση επενδύσεων ΑΠΕ (ειδικά των ΕνΚοιν)
- Διαμόρφωση πλαισίου μακροπρόθεσμων διμερών συμβολαίων (Pappas) για ευρεία γκάμα καταναλωτών (και ΕΝΚΟΙΝ!)
Φυσικό αέριο
- Απεμπλοκή από τις τιμές ηλεκτρικού ρεύματος
- Επιβολή πλαφόν περιθωρίου στην εμπορία
- Φορολόγηση «ουρανοκατέβατων» κερδών
- Διακρατικές συμφωνίες προμήθειας
- Πετρελαιοειδή / Υγρά Καύσιμα
- Ειδικοί φόροι κατανάλωσης στα ελάχιστα της ΕΕ
- Στήριξη ιδιαίτερα πληττόμενων κλάδων (π.χ. αγρότες, μεταφορές κλπ)
- Μείωση του ΦΠΑ στο Diesel στο 13%
- Επαναφορά των ΕΛΠΕ σε Δημόσιο Έλεγχο ώστε να μπορεί το Δημόσιο να έχει παρεμβατικό ρόλο με όρους αγοράς
Σημείωση: H χρηματοδότηση μέτρων θα προέλθει τουλάχιστον σε σημαντικό βαθμό από την φορολόγηση «ουρανοκατέβατων» κερδών στην διύλιση, την εξάλειψη λαθρεμπορίας, νοθείας και ελλειμματικών παραδόσεων και από την ανάσχεση της μείωσης κατανάλωσης
Β. Μακροπρόθεσμα
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ενεργειακό μέλλον είναι η Ενεργειακή Μετάβαση προς τις Ανανεώσιμες Πήγες Ενέργειας (ΑΠΕ), και το Ενιαίο Σχέδιο για την Ενεργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) (που πρώτη φορά διαμορφώθηκε το 2018) είναι η βασική στρατηγική για την υλοποίησή της.
Τα κρίσιμα ζητήματα είναι και η διαδικασία της μετάβασης (ώστε να μην δημιουργηθούν ανισορροπίες, ελλείψεις και ακρίβεια) και το να είναι η μετάβαση δίκαιη δηλ. τα οφέλη να μοιραστούν στο σύνολο της κοινωνίας και όχι μόνο σε λίγους και μεγάλους ενεργειακούς ομίλους (που βέβαια έχουν το δικό τους χωριστό και κρίσιμο ρόλο να παίξουν στην μετάβαση και να ωφεληθούν από αυτόν)
Δυστυχώς προκύπτουν πολλά ερωτηματικά σε σχέση με το κυοφορούμενο αναθεωρημένο ΕΣΕΚ (ακόμα δεν έχει ολοκληρωθεί) που θα πρέπει να δώσει κατευθύνσεις για το μεταβατικό και οριστικό ενεργειακό μίγμα , τις δαπάνες και τα προσδοκώμενα οφέλη. Αυτό θα προσδιορίσει σε μεγάλο βαθμό και τους φορείς και το μέγεθος των επιχειρήσεων που θα υλοποιήσουν την ενεργειακή μετάβαση
Μικρό δείγμα αυτού είναι οι κατανομή των δαπανών στο ταμείο ανάπτυξης και σταθερότητας όπου πρακτικά οι δαπάνες κατευθύνονται σε μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού ενεργειακές επιχειρήσεις με πλήρη απουσία του δημοσίου τομέα.
Άλλωστε ήδη οι μεγαλύτερες ενεργειακές επιχειρήσεις που ιστορικά διαμόρφωσαν το ενεργειακό τοπίο στην Ελλάδα (ΔΕΗ, ΕΛΠΕ) δεν ανήκουν ούτε ελέγχονται πιαα από το Δημόσιο.
Από την άποψη αυτή τόσο οι υποδομές όσο και το τελικό κόστος που θα μετακυλήσουν στον καταναλωτή δημιουργούν εύλογα ερωτηματικά για το κατά πόσον η σχεδιαζόμενη από την κυβέρνηση Ενεργειακή Μετάβαση θα οδηγήσει σε ενεργειακό αποκλεισμό και ένδεια στρώματα του πληθυσμού και κλείσιμο μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Η μέχρι τώρα διαχείριση του ενεργειακού δυστυχώς ενισχύει τους παραπάνω φόβους.
Το σημείωμα ξεπερνά τη δυνατότητα ανάλυσης αυτού του τεράστιου θέματος. Θα περιοριστούμε στις βασικές στρατηγικές κατευθύνσεις που βλέπουμε κρίσιμες:
- Ενεργειακή στρατηγική σε συνάρτηση με την κλιματική στρατηγική
- Έμφαση στις Πράσινες τεχνολογίες (Φ/Β, Αιολικά, Γεωθερμία, Βιομάζα κλπ) o Διαμόρφωση χωροθετικού πλαισίου ΑΠΕ
- Ενεργειακή Δημοκρατία
- Έμφαση στην αυτοπαραγωγή/αυτοκατανάλωση – Ενεργειακές Κοινότητες (χωρίς τους περιορισμούς που επέβαλε ο πρόσφατος Νομός Σκρέκα.
Ισορροπημένες παρεμβάσεις για:
- Παραγωγή, αποθήκευση, υποδομές (ο ΔΕΔΔΗΕ επιτέλους πρέπει να επενδύσει σε δραματική βελτίωση των δικτυών για να μπορούν να συνδεθούν οι ΑΠΕ)
- Ενεργειακή εξοικονόμηση – παραγωγικότητα (σε κτίρια και επιχειρήσεις)
- Ρεαλιστική μεταβατική στρατηγική
- Ρεαλιστικός προγραμματισμός – αξιοποίηση εγχώριων πηγών στη μετάβαση (και εγχωρίων υδρογονανθράκων)
- Αντιμετώπιση κοινωνικών επιπτώσεων, στήριξη νοικοκυριών και επιχειρήσεων
- Ανάπτυξη και ενσωμάτωση εγχώριας τεχνογνωσίας
- Πανεπιστήμια, Δημόσιο, Εταιρίες (ώστε να αποφύγουμε μια νέα «Εξάρτηση»
- Το Δημόσιο σε ρόλο ρυθμιστικό, επιτελικό και επιχειρησιακό. Δεν μπορεί να αφεθεί ένα τέτοιο κρίσιμο θέμα στις «Δυνάμεις της Αγοράς»
Πιστεύουμε οι παραπάνω σκέψεις μπορούν να αποτελέσουν στέρεη βάση για μια διαφορετική, βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη αντιμετώπιση της ακριβείας και την ενεργειακή μετάβαση προς όφελος της κοινωνίας.
Γρηγόρης Στεργιούλης, Πρ. Διευθύνων Σύμβουλος, Όμιλος Ελληνικά Πετρέλαια ΑΕ
Σπύρος Μιχαλακάκης, Πρ. Προέδρος και Διευθύνων Σύμβουλος, ΒΡ Ελληνική ΑΕ
Οκτώβριος 2023
Δημοσιεύθηκε στο ένθετο της Εφημερίδας των Συντακτών (φύλλο 14.10.23).
Δημιουργός του άρθρου:
