Στο μέγεθος της Μάλτας, αλλά με ένα πληθυσμό που ξεπερνά ίσα ίσα το ένα εκατοστό αυτού της Μάλτας, τα Κύθηρα είναι ένα νησί με όνομα μυθικό, φύση εκπληκτική και παρθένα, πολύ ενδιαφέρουσα γεωμορφολογία, τόπους ιδιαίτερους θρησκευτικής λατρείας, και ιστορία που ξεκινάει από τα πανάρχαια χρόνια. Η θέση τους όμως τα καθιστά σχετικά δυσπρόσιτα, πράγμα το οποίο ευθύνεται και για την βραχεία τουριστική περίοδο που τα χαρακτηρίζει σε σχέση με άλλα ελληνικά νησιά. Έτσι, η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου αναδεικνύεται ως κεντρικός στόχος της τουριστικής πολιτικής των Κυθήρων, με ταυτόχρονο τον σεβασμό στο περιβάλλον και την ανάδειξη του ιστορικού και θρησκευτικού πλούτου του νησιού (τα οποία είναι τα ισχυρά κεφάλαια του τουριστικού προϊόντος του νησιού).
Ταυτόχρονα, η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας είναι κλειδί στην επιτυχία μιας ολοκληρωμένης τουριστικής πολιτικής. Η διάθεση κινήτρων και η διάδοση πρωτοπόρων ιδεών στους κατοίκους του νησιού, και κυρίως στους νέους θα ενδυναμώσει την ενεργό συμμετοχή των τελευταίων. Ιδιαίτερα δε, η εκπαίδευση των μαθητών μέσα από προγράμματα ανακάλυψης του τόπου τους θα χτίσει μια γερή βάση περαιτέρω ανάπτυξης των Κυθήρων.
Αντικύθηρα
Τα Αντικύθηρα βρίσκονται σε απόσταση 23 ναυτικών μιλίων από τα Κύθηρα και 21 από την Κρήτη. Είναι ένα μικρό νησί, οι μόνιμοι κάτοικοι του οποίου δεν ξεπερνούν τους 30. Το νησί αυτό είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος του βραχώδες και άνυδρο. Επιπλέον, δεν διαθέτει παρά ελάχιστες παραλίες. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την ελλειπή ακτοπλοϊκή σύνδεση, καθιστούν τα Αντικύθηρα κάθε άλλο παρά έναν ιδανικό προορισμό για συμβατικό τουρισμό.
Υπάρχουν όμως κάποια άλλα αξιοθέατα στο νησί, που μπορούν να το καταστήσουν ως τουριστικό προορισμό για έναν αρκετά σημαντικό αριθμό «εναλλακτικών» τουριστών. Αυτά είναι το αρχαίο κάστρο, του οποίου σώζονται πολλά κομμάτια, αρχαίοι οικισμοί σε όλη την έκταση του νησιού, ο σταθμός παρατήρησης μεταναστευτικών πουλιών, ένας από τους σημαντικότερους της Μεσογείου, με τα πολλά σημεία παρατήρησης πουλιών στο νησί, και τέλος, η μοναδική αίσθηση «άγριας φύσης». Τα αξιοθέατα αυτά μπορούν να αναδειχθούν μέσω της δημιουργίας μονοπατιών, όπου θα προτείνεται ένα ολοκληρωμένο «πακέτο» διακοπών και δραστηριοτήτων στον επισκέπτη-πεζοπόρο.
Ανάγκη ανάπτυξης ολοκληρωμένου δικτύου μονοπατιών
Τα Κύθηρα και Αντικύθηρα κατέχουν ένα πλούσιο δίκτυο παλαιών μονοπατιών, τα οποία σήμερα στην πλειοψηφία τους είναι εγκαταλελειμμένα. Η πρόταση αφορά την αξιοποίηση αυτού του πολιτιστικού πλούτου, με την καταγραφή, την διάνοιξη και την επισήμανση μέρους του δικτύου των μονοπατιών αυτών με σκοπό την τουριστική προβολή και την ανάπτυξη του εναλλακτικού – περιπατητικού τουρισμού στις περιοχές παρέμβασης.
Πιο συγκεκριμένα, η πρόταση αφορά την αξιοποίηση (καθαρισμός και σήμανση) 35 παλαιών μονοπατιών συνολικού μήκους περίπου 250 km., την προσπάθεια ένταξης τους στο Ευρωπαϊκό δίκτυο μονοπατιών Ε4 και την δημιουργία δίγλωσσης ιστοσελίδας (Ελληνικά-Αγγλικά) αφιερωμένης αποκλειστικά στην προβολή των μονοπατιών σε Έλληνες και αλλοδαπούς περιπατητές (target group).
Τα μονοπάτια
Τα περισσότερα από τα παλιά μονοπάτια των Κυθήρων και Αντικυθήρων είναι ξεχασμένα, καθώς η μη χρησιμοποίησή τους για πολλά χρόνια άφησε την βλάστηση να τα κατακλείσει. Ως αποτέλεσμα, μόνο ένα μέρος των διαδρομών αυτών είναι προσβάσιμο, πράγμα το οποίο δεν επιτρέπει προς το παρόν στον περιπατητικό τουρισμό να αναπτυχθεί πλήρως στο όμορφο νησί των Κυθήρων.
Πριν από κάποια χρόνια, ο Frank van Weerde, Ολλανδός λάτρης των Κυθήρων περπάτησε έναν αριθμό μονοπατιών που ανακάλυψε στο νησί, και εξέδωσε έναν οδηγό με πληροφορίες για το κάθε μονοπάτι στα Αγγλικά, στα Ολλανδικά, στα Ελληνικά, στα Γερμανικά και στα Ιταλικά (το 2010 και στα Γαλλικά). Αυτή του η ενέργεια προσέλκυσε στα Κύθηρα, και συνεχίζει να προσελκύει έναν μεγάλο αριθμό τουριστών που έρχονται να περπατήσουν στο Τσιρίγο.
Την άνοιξη του 2009 (Μάρτιος-Απρίλιος), ο Φοίβος Τσαραβόπουλος και η Joanna Mitchell περπάτησαν δώδεκα μονοπάτια των Κυθήρων, και δύο των Αντικυθήρων, τα φωτογράφησαν και τα χαρτογράφησαν επαγγελματικά με την τεχνολογία GPS (Global Positionning System – μέσω δορυφόρου). Τα μονοπάτια αυτά έχουν αναρτηθεί ψηφιακά στο διαδίκτυο σε τρεις διαφορετικές διευθύνσεις που έχουν προσελκύσει πολλές εκατοντάδες επισκέψεις όπως το αποδεικνύουν και οι «αριθμοί επισκεπτών» που βρίσκονται δίπλα από κάθε μονοπάτι.
Τον Σεπτέμβριο του 2009, στο συνέδριο «Κύθηρα 2009: Ανάπτυξη – Τουρισμός – Περιβάλλον», παρουσιάστηκαν κάποια πρώτα βήματα από το visitkythera.gr που έγιναν προς την κατεύθυνση της δημιουργίας ενός δικτύου μονοπατιών στα Κύθηρα και Αντικύθηρα.
Τον Σεπτέμβριο του 2010, σε ημερίδα που οργάνωσε το Κυθηραϊκό Ίδρυμα Πολιτισμού και Ανάπτυξης με θέμα «Ξεχασμένα Μονοπάτια: Πρόκληση για ένα ποιοτικό τουρισμό» με την επιστημονική υποστήριξη της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης και σε συνδυασμό με το μεταπτυχιακό σεμινάριο του Παντείου Πανεπιστημίου που πραγματοποιείται στα Κύθηρα εδώ και τρία χρόνια, ο Φοίβος Τσαραβόπουλος παρουσίασε εκτενώς την πρόταση για τη δημιουργία δικτύου μονοπατιών στα Κύθηρα και τα Αντικύθηρα. Κύριος άξονας της εισήγησης ήταν οι δυνατότητες οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής εκμετάλλευσης της πρότασης αυτής.
Σήμερα, υπό την αιγίδα του Κυθηραϊκού Ιδρύματος Πολιτισμού και Ανάπτυξης (ΚΙΠΑ) όλοι οι παραπάνω και ακόμη περισσότεροι ενθουσιώδεις υποστηρικτές της πρότασης έχουν σχηματίσει μια ενεργή ομάδα προώθησης της ιδέας, τόσο σε οργανωτικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο, με σκοπό την υλοποίηση και ολοκλήρωση του έργου. Η ομάδα παρουσιάζεται στο παράρτημα Ι.
Τι μπορεί να προσφέρει ο περιπατητικός τουρισμός στα Κύθηρα – Αντικύθηρα
Επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. Οι περιπατητές αποφεύγουν τους ζεστούς μήνες του καλοκαιριού (Ιούλιο – Αύγουστο). Έτσι, επισκέπτονται τα μονοπάτια κατά την άνοιξη και το φθινόπωρο, όπου ο καιρός είναι πιο ήπιος και η φύση παίρνει ιδιαίτερες αποχρώσεις. Δεδομένης της υπάρχουσας υποδομής διαμονής των Κυθήρων και των μονοπατιών που μπορούν να προσφέρουν, ο αριθμός των περιπατητών τουριστών κάθε χρόνο υπολογίζεται από αρκετές εκατοντάδες σε πρώτο στάδιο σε κάποιες χιλιάδες (3-4.000 άτομα) όταν το δίκτυο των μονοπατιών θα έχει ολοκληρωθεί. Η προσέλκυση μεγαλύτερου αριθμού περιπατητών τουριστών θα προκαλούσε το αντίθετο αποτέλεσμα από το αναμενόμενο, καθώς αυτή η κατηγορία τουριστών συχνά «ενοχλείται» από την πολυκοσμία. Αντίθετα, η αίσθηση πως ανακαλύπτουν πρώτοι έναν τόπο θα δημιουργήσει ένα μεσαίου μεγέθους αλλά σταθερό και σίγουρο ρεύμα τουρισμού προς τα Κύθηρα.
Αύξηση εγχώριου εισοδήματος. Τις τελευταίες δεκαετίες έχει παρατηρηθεί πως το μοντέλο του περιπατητή τουρίστα που περπατάει για να κάνει οικονομικότερες διακοπές έχει εξαλειφθεί. Σήμερα, οι περιπατητές, ως επί το πλείστον, είναι άτομα μεσαίου και μεγάλου εισοδήματος, ηλικίας από 40 και άνω. Αυτή η κατηγορία τείνει να δαπανάει μεγαλύτερα ποσά για σκοπούς αναψυχής, πράγμα το οποίο βέβαια καθιστά απαραίτητη και τη σωστή αντιμετώπισή τους. Επίσης, ο περιπατητικός τουρισμός είναι ιδιαίτερα δημοφιλής και σε πιο νέες ομάδες πληθυσμού, κυρίως όταν συνδυάζεται με Επίσης, ο περιπατητικός τουρισμός είναι ιδιαίτερα δημοφιλής και σε πιο νέες ομάδες πληθυσμού, κυρίως όταν συνδυάζεται με άλλες δραστηριότητες, όπως διαδρομές με Mountain bike, θαλάσσιο καγιάκ, αναρρίχηση, κ.ά. Οι πιο νέοι τουρίστες μπορεί να μην δαπανούν μεγάλα ποσά, αλλά είναι καταλύτες στη διαφήμιση ενός τόπου.
Ανάδειξη του φυσικού και ιστορικού πλούτου. Η δημιουργία ενός δικτύου μονοπατιών θα αναδείξει την πλούσια αλλά παρεξηγημένη χλωρίδα των Κυθήρων από άλλη σκοπιά. Επίσης, τα ιστορικά μνημεία θα αποκτήσουν καινούργια σημασία, καθώς θα τα επισκέπτονται άνθρωποι με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και ευαισθησίες. Η προσέλκυση μεγάλου αριθμού τουριστών στα ιστορικά μνημεία θα συμβάλλει στην δυνατότητα απορρόφησης κονδυλίων για την επισκευή ή/και συντήρησή τους.
Περιβαλλοντική εκπαίδευση μαθητών. Η ύπαρξη μονοπατιών και η ανάπτυξη προγράμματος σχολικών εξορμήσεων γνωριμίας με τον τόπο, ανάπτυξη βιωματικών εργαστηρίων κ.ά. θα συμβάλλει στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των σημερινών μαθητών, αυριανών ενεργών πολιτών. Εννοείται ότι για να αναπτυχθεί αυτό το πρόγραμμα θα έχουν προηγουμένως κατάλληλα εκπαιδευτεί οι ενδιαφερόμενοι εκπαιδευτικοί μέσα από εξειδικευμένα σεμινάρια περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.
Προώθηση τοπικών προϊόντων και υπηρεσιών. Οι περιπατητές, δεν αρκούνται στο να ανακαλύψουν τις κρυμμένες ομορφιές ενός τόπου ή την ιστορία του. Θέλουν και να έρθουν σε επαφή με την κοινωνία του νησιού, τα ήθη, τα έθιμα και τα προϊόντα του. Έτσι η παραγωγή τοπικών προϊόντων (αυθεντικά, τοπικά γλυκά, τοπικά φαγώσιμα προϊόντα κτλ.) θα ενισχυθεί από την αύξηση της ζήτησης. Το ίδιο και με την αναβίωση παζαριών, που ήδη έχει ξεκινήσει στο νησί και μπορεί να αποτελούν τμήμα μιας περιπατητικής διαδρομής.
Ένταξη στο Ευρωπαϊκό δίκτυο μονοπατιών «Ε». Η δημιουργία ενός ολοκληρωμένου δικτύου μονοπατιών με σωστή σήμανση και ένα «μονοπάτι κορμό» θα οδηγήσει στην ένταξη των Κυθήρων στο Ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4 που ξεκινάει από την Ισπανία και καταλήγει στην Κύπρο. Τα Κύθηρα θα αναδειχθούν έτσι ως μια απαραίτητη και ιδιαίτερου ενδιαφέροντος «γέφυρα» μεταξύ της Πελοποννήσου και της Κρήτης, και κατ’ επέκταση της Κύπρου. Η ένταξη στο Ε4 θα αποφέρει ικανό αριθμό τουριστών και μεγάλη προβολή για το νησί.
Η ομάδα υποστήριξης
Είμαστε μια ομάδα ανθρώπων που κοινό μας σημείο αναφοράς είναι η αγάπη μας για τα Κύθηρα, την φύση, την ιστορία, και τους ανθρώπους. Ειδικευόμαστε όλοι σε κάποιο τομέα και μαζί σχηματίζουμε μια διεπιστημονική ομάδα, έτοιμοι να βοηθήσουμε τον τόπο μας. Η ομάδα δραστηριοποιείται με τον συντονισμό του Κυθηραϊκού Ιδρύματος Πολιτισμού και Ανάπτυξης, που είναι και ο Φορέας Υλοποίησης του προγράμματος, και έχει για το πρόγραμμα αυτό την επιστημονική υποστήριξη της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης, της πιο παλιάς ΜΚΟ πανελληνίου εμβέλειας, με 60 χρόνια δράσης, και πολύπλευρη εμπειρία σε ζητήματα προστασίας και διαχείρισης του Περιβάλλοντος.
Κυθηραϊκό Ίδρυμα Πολιτισμού και Ανάπτυξης
Το ΚΙΠΑ έχει ως στόχο την προαγωγή της πνευματικής και της πολιτιστικής ανάπτυξης των Κυθήρων και των Αντικυθήρων, την ανάδειξη και διατήρηση της προϊστορικής και της ιστορικής κληρονομιάς και της λαϊκής και της εν γένει κοινωνικής παράδοσης των δύο νησιών, την προστασία του ανθρωπογενούς και του φυσικού περιβάλλοντός τους, την ανάδειξη και προστασία του φυσικού τους κάλλους, την συμβολή στην ισόρροπη ανάπτυξη όλων των τομέων της κοινωνίας τους μαζί με τη διασφάλιση και τη δημιουργία όρων υψηλής ποιότητας ζωής των προσώπων που κατοικούν σ’ αυτά, καθώς και την ενίσχυση της κάθε είδους εκπαίδευσης, την ανάπτυξης των πνευματικών ικανοτήτων, την άθλησης και την εν γένει παιδείας των Κυθηρίων και των Αντικυθηρίων.
Τα Δίκτυα Περιπατητικών Διαδρομών
Πριν την ραγδαία εξάπλωση του αυτοκινήτου και την επικράτηση του ως μέσο μεταφοράς, ελλείψει δρόμων, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν μονοπάτια τα οποία είτε συνέδεαν τα χωριά μεταξύ τους, είτε τους οδηγούσαν στα χωράφια που καλλιεργούσαν. Η μαζική χρησιμοποίηση του αυτοκινήτου και η ανάπτυξη ενός μεγάλου δικτύου δρόμων, έκανε να ξεχαστούν τα μονοπάτια αυτά. Τα τελευταία χρόνια όμως, κάποιοι άλλοι άνθρωποι άρχισαν να τα επισκέπτονται, αυτή τη φορά για λόγους αναψυχής. Διότι ενώ ο δρόμος σε «πηγαίνει» πιο γρήγορα εκεί που θες, το μονοπάτι σε κάνει να ανακαλύψεις τον τόπο στον οποίο βρίσκεσαι, με συναρπαστικές λεπτομέρειες. Αυτό το είδος τουρισμού ονομάζεται περιπατητικός τουρισμός, και έχει έναν από τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης ως τουριστικό προϊόν. Ιδιαίτερα σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, οι ολοκληρωμένες προτάσεις εναλλακτικού τουρισμού, όπως η ανάπτυξη δικτύου μονοπατιών, θεωρούνται ως οι πλέον ελκυστικές επενδύσεις, καθώς προσφέρουν ταυτόχρονα οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη.
Ένα δίκτυο περιπατητικών διαδρομών αποτελεί υπόβαθρο ανάπτυξης δραστηριοτήτων αναψυχής και τουρισμού που ανήκουν στην κατηγορία του οικοτουρισμού και των ηπίων μορφών ανάπτυξης μιας περιοχής. Η υλοποίηση ενός τέτοιου δικτύου σε μια περιοχή μπορεί να πάρει διάφορες μορφές και μεγέθη και έχει πολλά και διαφορετικά πλεονεκτήματα να προσφέρει, ανάλογα με την περίπτωση. Απαιτείται όμως πολύ προσεχτικός σχεδιασμός, γιατί πολύ συχνά μπορεί τα αποτελέσματα όχι μόνο να μην είναι ικανοποιητικά ως προς τους αρχικούς στόχους, αλλά και να βλάπτουν την περιοχή.
Υπάρχουν χιλιάδες χιλιόμετρα πεζοπορικών διαδρομών στην Ελλάδα. Οι διαδρομές μεγάλων αποστάσεων ανήκουν είτε στο Ευρωπαϊκό δίκτυο μονοπατιών «Ε», είτε στα Εθνικά μονοπάτια, που αποτελούν δίκτυα πολύ μεγάλων διαστάσεων. Σε κάθε περιοχή όμως (Περιφέρειες, Δήμοι, Νησιά κτλ.) βρίσκονται μικρότερα δίκτυα που προσφέρουν διαδρομές λίγων χιλιομέτρων, μέσω των οποίων μπορεί ο επισκέπτης να γνωρίσει με μοναδικό τρόπο την περιοχή στην οποία βρίσκεται.
Η ύπαρξη ενός καλά σχεδιασμένου δικτύου έχει πολλά πλεονεκτήματα. Το κυριότερο πλεονέκτημά είναι πως με την εγκαθίδρυση ενός δικτύου σε μια περιοχή, αυξάνεται η προστασία της. Πρώτα απ’όλα, καθοδηγούνται οι επισκέπτες σε συγκεκριμένα σημεία και περάσματα, αφήνοντας ουσιαστικά ανέπαφο το μεγαλύτερο μέρος μιας φυσικής περιοχής. Επίσης, η οριοθέτηση μονοπατιών γίνεται εργαλείο για την αποφυγή οικοδομικών αυθαιρεσιών (δρόμοι, σπίτια κτλ.) και άλλων μορφών κακοποίησης του τοπίου, όπως η αθλητική εκτός δρόμου μηχανοκίνηση. Τέλος, μέσω της εκπαιδευτικής ιδιότητας που παρέχει ένα δίκτυο, γίνεται γνωστή, αποδεκτή και σεβαστή η εγγενής αξία της Φύσης.
Άλλα πλεονεκτήματα ατού προγράμματος για τον επισκέπτη είναι η επαφή με την φύση, την ιστορία και τον πολιτισμό μιας περιοχής (σε αυτό συνεισφέρει και η ύπαρξη σήμανσης που παρέχει πληροφορίες για τα αξιοθέατα κατά το μήκος μιας διαδρομής), η φυσική εξάσκηση, και η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Το τελευταίο αφορά κυρίως σε δραστηριότητες που έχουν άμεση σχέση με το περπάτημα, την ποδηλασία, και την αύξηση των επισκεπτών μιας περιοχής. Μπορούν να αναπτυχθούν παράλληλα με ένα τέτοιο δίκτυο επιχειρήσεις που να δραστηριοποιούνται σε τομείς όπως η ξενάγηση, η ιππασία, η ενοικίαση ποδηλάτων, η παραδοσιακή εστίαση και διαμονή (καταφύγια για παράδειγμα), και άλλες συναφείς δραστηριότητες.
