Αυτή τη φορά ο Ποσειδών ομονόησε. Επέτρεψε στους αρχαιολόγους, στους δύτες και τους επιστήμονες που πήραν μέρος στην αποστολή στα Αντικύθηρα, να έχουν τον καιρό σύμμαχο. Διότι από το 2014 που επανεκκίνησαν οι έρευνες στον χώρο του πιο διάσημου ναυαγίου της αρχαιότητας, ο αέρας –που φτάνει και τα 11 μποφόρ στο σημείο– ήταν πάντα αυτός που εμπόδιζε τις καταδύσεις. Φέτος έγινε ένα πραγματικό μετεωρολογικό θαύμα και η ομάδα συνέχισε εντατικά το έργο της από τις 17 Μαΐου έως και τις 20 Ιουνίου στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος 2021-25. Τόσο η επίτιμη διευθύντρια αρχαιοτήτων ΥΠΠΟΑ δρ Αγγελική Σίμωσι, η οποία συνδιευθύνει την έρευνα της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής που εποπτεύει η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων όσο και ο δρ Λόρεντς Μπάουμερ του Πανεπιστημίου της Γενεύης από την Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή, δήλωναν ενθουσιασμό για την πρόοδο στο πεδίο.
Αυτή τη φορά στον βυθό εντοπίστηκαν με ακρίβεια η θέση των υπολειμμάτων του κήτους του σκαριού που έφερε τα αγάλματα και τον Μηχανισμό. Σπουδαίο, αν σκεφτεί κανείς ότι μπορεί να υπολογιστεί το μέγεθός του, αλλά και η ακριβής τοποθεσία του αμπαριού που μετέφερε το πολύτιμο φορτίο. Ναι μεν οι Συμιακοί σφουγγαράδες βρήκαν διάσπαρτα αγάλματα το 1900 και ο Κουστό πέρασε από εκεί το 1953 και επίσης συνέλεξε κι αυτός ευρήματα το 1976. Ολοι τους όμως «αλίευαν» αντικείμενα σε έναν κατωφερή βυθό με πολλά «σκαλοπάτια», αγνοώντας ουσιαστικά πού κείται το κουφάρι του πλοίου της ρωμαϊκής εποχής. Συνεπώς, τώρα πια μπορούμε να καταλάβουμε πολύ περισσότερα για τα αίτια της βύθισης, την κατεύθυνσή του, ενδεχομένως και για το πλήρωμα και τους επιβάτες του, από τους οποίους έως σήμερα έχουν βρεθεί σκελετικά υπολείμματα και δόντια.
Φέτος, όμως, μάθαμε κάτι ακόμη πιο συγκλονιστικό: οι αρχαιολόγοι είχαν ήδη εντοπίσει εναπόθεση κεραμικής ιδίου τύπου με του ναυαγίου σε απόσταση περίπου 200 μέτρων μακριά από αυτό. Κανείς όμως δεν ήταν σε θέση να γνωρίζει εάν επρόκειτο για δεύτερο πλοίο ή για ελαφρά αντικείμενα που επέπλευσαν κατά τη βύθιση και με τα ρεύματα κατέληξαν πιο πέρα. Η φετινή «σοδειά» απέδειξε όντως την ύπαρξη και άλλου πλοίου κοντά στο ναυάγιο, γεγονός που ενδυναμώνει τη θεωρία των δύο καραβιών που συνταξίδευαν. Ωστόσο, είναι ακόμη εξαιρετικά νωρίς για να μπορέσουμε με βεβαιότητα να βγάλουμε συμπεράσματα.
Τηλεχειριζόμενα υποβρύχια
Εκτός από τον καιρό, σύμμαχος ήταν και η τεχνολογία. Ο σχεδιασμός και η ανατροφοδότηση στοιχείων υποβοηθήθηκαν από τη βάση δεδομένων και το σύστημα γεωγραφικών πληροφοριών (GIS) που δημιουργήθηκαν κατά τα προηγούμενα έτη. Τηλεχειριζόμενα οχήματα της Hublot Xplorations και της μονάδας υποβρυχίων αποστολών του Λιμενικού Σώματος χρησιμοποιήθηκαν για την παρακολούθηση και τον συντονισμό όλων των υποθαλάσσιων επιχειρήσεων σε πραγματικό χρόνο και για την κατασκευή ψηφιακών τρισδιάστατων μοντέλων σε επιλεγμένες περιοχές. Τρισδιάστατα μοντέλα των αντικειμένων που ανελκύστηκαν δημιουργήθηκαν χάρη σε ένα ειδικό σκάνερ, που αναπτύχθηκε ειδικά για το ερευνητικό πρόγραμμα από το τμήμα έρευνας και ανάπτυξης της ωρολογοποιίας Hublot.
Η θεωρία των δύο καραβιών που συνταξίδευαν φαίνεται να επιβεβαιώνεται από τα νέα στοιχεία που έχουν στα χέρια τους οι αρχαιολόγοι.
Ο,τι δείγμα βυθού έπαιρναν οι δύτες κατέληγε στο μικρογεωαρχαιολογικό εργαστήριο που είχε στηθεί στο νησί για άμεση επεξεργασία, διότι μόνο μέσα από αυτή θα μάθουμε τι τελικά συνέβη στο πλοίο –ή και το κονβόι του– περίπου το 60-70 π.Χ. Αντί να πάει κατάφορτο στον τελικό του προορισμό βρέθηκε σε ένα μικρό αλίμενο μέρος, που είχε υπάρξει άντρο πειρατών. Αξίζει να προσθέσει κανείς ότι αναλύσεις στο περιεχόμενο των αμφορέων που βγήκαν από τη θάλασσα βοηθούν να σχηματιστεί εικόνα για άλλα θέματα, όπως τα τρόφιμα ή το κρασί.
Θραύσματα αγαλμάτων
Στα φετινά ευρήματα υπάρχουν επίσης πολλά θραύσματα αγαλμάτων –18 στον αριθμό– κεραμικής, αλλά και ξύλου από το σκαρί. Βρέθηκαν δυο θραύσματα κεφαλής του ίδιου τύπου με κάποια προηγούμενα ευρήματα, αρκετά δάχτυλα από τουλάχιστον δύο χέρια, δύο δάχτυλα των ποδιών, ένα χέρι και θραύσματα υφασμάτων. Οπως δήλωνε πέρυσι ο καθ. Μπάουμερ στην «Κ»: «Ξέρετε, στη δουλειά μας ακόμη και ένα τόσο δα θραύσμα, ένα καρφί λ.χ., μπορεί να μας δώσει μια σπουδαία πληροφορία. Να μας κάνει να καταλάβουμε πώς βυθίστηκε ακριβώς το πλοίο, από πού ερχόταν, πού πήγαινε, τι άλλο κουβαλούσε, ποιος επέβαινε σ’ αυτό. Σας διαβεβαιώ ότι και αυτά τα ταπεινά σπαράγματα είναι της ίδιας ανεκτίμητης αξίας όπως είναι ένα άγαλμα».
Μέσα σε λίγες φράσεις ο Ελβετός καθηγητής Αρχαιολογίας έκλεισε όλο το πνεύμα της έρευνας, η οποία έχει λάβει νέα δυναμική. Διότι αν αυτή ξεκίνησε πριν από δέκα χρόνια ως απότοκο της τεράστιας επιτυχίας που είχε η έκθεση για το ναυάγιο και τον Μηχανισμό στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο με απώτερο σκοπό να βρεθεί κάτι εντυπωσιακό στον πυθμένα, η συμμετοχή των Ελβετών έχει δώσει στην υπόθεση μια άλλη παράμετρο. Ολα γίνονται εξαιρετικά υπομονετικά, επιστημονικά μελετημένα και κυρίως με μια στρατηγική, τού πώς το ίδιο το ναυάγιο θα μας αποκαλύψει όλα του τα μυστικά.
Οι αναλύσεις από το μικρογεωαρχαιολογικό εργαστήριο θα αποκαλύψουν τι τελικά συνέβη στο πλοίο –και το κονβόι του– περίπου το 60-70 π.Χ.
Τεράστιο ρόλο σε αυτό έχει παίξει η ελβετική νοοτροπία, που παντρεύεται άριστα με τον επαγγελματισμό και τη γνώση που έχουν οι Ελληνες αρχαιολόγοι και δύτες. Σ’ αυτόν τον ωραίο συνδυασμό δυνάμεων αξίζει να προσθέσει κανείς και την ωρολογοποιία Hublot που χρηματοδοτεί την προσπάθεια (όπως και το Ιδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, με προσωπικό ενδιαφέρον του προέδρου του Πάνου Λασκαρίδη). Ο υπεύθυνος έρευνας και ανάπτυξης της Hublot, Ματιάς Μπιτέ και η ομάδα του έχουν παθιαστεί τόσο πολύ με την υπόθεση των Αντικυθήρων, που αφιερώνουν μεγάλο μέρος του χρόνου τους να βρουν λύσεις σε τεχνικά θέματα.
Ιδιαίτερα αξιέπαινη είναι και η προσπάθεια όλων των συμμετεχόντων, των αρχαιολόγων και των δυτών, που καλούνται να περάσουν έναν μήνα σε συνθήκες ακριτικού νησιού. Ομως επιδεικνύουν και αυτοί τρομερή αφοσίωση, υπερνικώντας όλες τις αντιξοότητες. Το ουσιαστικό είναι ότι το ναυάγιο αυτό δεν σταματάει ποτέ να μας εκπλήσσει. Οχι μόνο έφερε στο φορτίο του το μόνο τεχνούργημα που μας έχει μείνει από την αρχαιότητα –ένας υπολογιστής με πολύπλοκο σύστημα γραναζιών και ταυτόχρονα ένα γεωκεντρικό πλανητάριο, αναπαριστώντας τις μη ομαλές κινήσεις που κάνουν στον ζωδιακό κύκλο ο Ηλιος, η Σελήνη και οι πέντε γνωστοί κατά την αρχαιότητα πλανήτες–, αλλά κάθε χρονιά η «πλοκή» του ναυτικού δυστυχήματος γίνεται όλο και πιο ενδιαφέρουσα.
